لەگەڵ رەنج - خوێندنی كوردی لە عێراق و ناوچەكێشەلەسەرەكان پڕگرفتە
كورد لە كەركووك زۆرینەیە، بەڵام خوێندنەکەی نا
خوێندنی كوردی لە عێراق و ناوچەكێشەلەسەرەكان پڕگرفتە
كورتەیەك لە بەرنامەكە
بەپێی دواین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی كەركووك، كە ساڵی 2023 كراوە دەنگی كورد لەبەرامبەر عەرەب و توركمان زۆر زیاتر، بەجۆرێك لەو هەڵبژارنەدا پێكهاتی كورد 243هەزار‌و 113 دەنگی هێناوە و بەوەش رێژەكەی گەیشتە 44%. دوای كورد، پێكهاتەی عەرەب دێت كە 212هەزار‌و 89دەنگەی هێناوە و رێژەكەی 38%.، دوای ئەوانیش بەپلەی سێیەم دەنگی پێكهاتەی توركمان دێت كە 97هەزار‌و 870 دەنگی بەڕێژەی 18% هێناوە، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە، ژمارەی خوێندكار‌و خوێندنگای كوردی لە سنووری پارێزگاكەدا بەتایبەت بەراوورد بە خوێندنی عەرەبی زۆر لەپاشترە، هەرچەندە، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك لەم بەرنامەیەدا بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە دەكرد لە 550 قوتابخانەی كوردی زیاتر لە 100هەزار قوتابی كوردیان هەیە، بەڵام مامۆستایەكی هەمان بەرنامە وێنەكە پێچەوانەی ئەوە دەبینی و ئاشكرای دەكات كە ژمارەی قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی عەرەبی بەراوورد بە قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی كوردی زۆر زیاترە و گوتی "لە سنووری پارێزگای كەركووك عەرەب نزیكەی 2200 قوتابخانە و 650بۆ 700هەزار قوتابیان هەیە، ئێمەش باسی 100هەزار قوتابی و 550قوتابخانەی خوێندنی كوردی دەكەین، شانازی بە چی بكەین؟ لە كاتێكدا ئێمە وەك كورد لە كەركووك بەپێی دواین هەڵبژاردن بێت زۆرینەین، بەڵام وەك دیارە لە خوێندنی كوردیدا كەمینەین". هەر لەبەرنامەكەدا ئەندامێكی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئاشكرای دەكات كە بەشێك لە مامۆستایان خوێندنی كورد منداڵەكانیان دەبەنە قوتابخانەی عەرەبی. سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك لەبەشێكی بەرنامەكەدا ئەوە خستەڕوو ئاست بەرزی خوێندكارانی كورد بۆ هەموویان جێگای شانازییە و گوتی "ئەمساڵ یەكەم و دوومی هەموو عێراق قوتابی خوێندنی كوردی بوو".
خوێندنی كوردی لەشارەكانی عێراقدا تەوەرێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو هەرچەندە لە شارە جیاوازەكانی عێراق 20بەشی خوێندنی كوردی هەیە، بەڵام پڕۆگرامەكانی ئەو خوێندنە زۆر خراپن و هیچ كەسێك فێری كوردییەكی خراپیش ناكەن نەك باش، هەر بۆیە مامۆستایەك لە بەرنامەكەدا گوتی "ئەگەر بەم جۆرە بێت بەشی زمانی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق هەر نەبێت باشترە".
مامۆستیەكی دیكە ئاماژەی بەوەدا منداڵی كورد لە كەركووك باجی ململانێی ناشریفانەی حیزبی دەدان و گوتی "لە كەركووك یەكێتی و پارتی نوسراوی یەكتری ناخوێنەوە زۆرترین دژایەتی یەكتری دەكەن، جگەلەوە بەئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتەوە مامۆستایانی خوێندنی كوردیان لە كەركووك فەرامۆش كردوە". هەر لە بەرنامەكەدا باس لە خراپی خوێندنی كوردی لە خانەقین و خورماتووە كرا مامۆستایەكی قەزای خورماتوو ئەوەی خستەڕوو بۆ 32 قوتابخانەی كوردی 500 مامۆستای كوردی هەیە "ئەوەش زۆر كەمە و گرفتی بۆ دروستكردوین". بەپێی گوتەی مامۆستایەكی دیكە لە كەركووك كردنەوەی خوێندنگای ئەهلی زۆر بووە "ئەوەی گرفتە هەموویان خوێندن تێیاندا بە عەرەبییە".
100هەزار قوتابی و550 قوتابخانەی كوردی
كامەران عەلی، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك بەروویەكی گەشەوە باسی لەوە دەكرد هیچ كاتێك هێندەی ئێستا ژمارەی قوتابی و قوتابخانەی خوێندنی كورد لە كەركووك زۆر نەبووە و گوتی "ئێستا زیاد لە 100هەزار قوتابی خوێندنی كوردیمان هەیە لە550 قوتابخانە دەخوێنن، ئەو ژمارەیە زۆر باشە، چونكە لە 2003وە قوتابخانە كوردییەكان لە كەركووك كراونەتەوە".
بەرپرسی یەكەمی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئەوە ناشارێتەوە كەقوتابخانە كوردییەكان زیاتر لە گەڕەكە كوردنیشتەكاندان
بەبڕوای كامەران عەلی، نزیكەی 10بۆ 15هەزار قوتابی كورد لە قوتابخانە كوردییەكاندا ناخوێنن، ئەوەش بە گرفت ناو دەبات و دەشڵێت "ئەوانەی لە قوتابخانەی كوردی دەخوێنن ئاسۆیان روونترە، چونكە لە زانكۆكانی كوردستان و عێراقیشدا وەردەگیرێن".
كامەران عەلی باسی نادادییەكانی حكومەتی عێراق دەكات بەرمبەر كوردی كەركووك بە تایبەت پارێزگاری بەوەكالەتی پێشووی كەركووك راكان جبووری ئەو دەڵێت "ئەوەی راكان بە كوردی كرد كەس نەیكردوە".
جگەلە بەرپرسانی سیاسی بەرپرسانی ئیداریش وەك كامەران عەلی دەڵێت ستەمیان لە كوردی كەركووك كردوە ئەو گوتی "لە دوو ساڵدا نزیكەی 20هەزار مامۆستا بۆ كەركووك دامەزراوە، تەنیا هەزارێكی بۆ كورد بووە ئەویش نازانین چۆن بووە".
ئەمساڵ 540قوتابی گەڕاونەتەوە بۆ خوێندنی كوردی
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە كرد ساڵانە ژمارەیەكی زۆر قوتابی كورد لە خوێندنی عەرەبییەوە دەگەڕێنەوە بۆ خوێندنی كوردی و گوتی "هەر بۆ نمونە ئەمساڵ 540 قوتابی لە خوێندنی عەرەبییەوە هاتونەتە خوێندنی كوردی".
ئەوەی كامەران عەلی و هاوكارەكانی لە خوێندنی كوردی بێزار دەكات كۆنی بینای قوتابخانەكانی خوێندنی كوردییە هەروەك دەڵێت "نزیكەی 100 قوتابخانەمان پێویستی بە نۆژەنكردنەوەیە، زۆر قوتابخانەمان هەیە كە بارانێك دەبارێ كێشەی بۆ دروست دەبێت و ئاو دەچێتە پۆلەكانییەوە".
كامەران عەلی ئەوەشی خستەڕوو لەیەكەم بارانی كەركووكدا ئاو چووە هەندێك قوتابخانە كوردییەكانەوە، ئەو سوپاسی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان كرد بەوەی زۆر هاوكاریانە جگەلە مووچە‌و خەرجییەكانی دیكە بەتەنیا ئەمساڵ یەك ملیۆن پەرتووكی بۆ ناردوون "ئەمە جگلەوەی هەر لەم چەند رۆژی رابردوو 1100 مامۆستای وانەبێژیان بۆ كردینە گرێبەست".
كامەران عەلی ئەوەشی روونكردەوە كە تاكە پەروەردەیە هیچ بودجەیەكی دیاركراویان نییە گوتی "بۆ 100هەزار قوتابی مانگانە 6بۆ10ملیۆن دینارمان بۆ دێت، ئەوەش زۆر كەمە و هەموو مانگێك قەرزدار دەبین لەسەری، چونكە حكومەتی عێراق یەك دیناری بۆ خوێندنی كوردی تەرخان ناكات".
داهاتی فرۆشگاكان بۆ حكومەتی عێراق دەگەڕێتەوە
گرفتێكی دیكە كە كامەران عەلی زۆر نیگەران كردوە گەڕانەوەی داهاتی فرۆشگای قوتابخانە كوردییەكانە بۆ بەغدا هەروەك گوتی "تاكە پەروەردەین كە داهاتی فرۆشگای قوتابخانەكانمان بۆ ناگەڕێتەوە، ئەوەش زیانی زۆر لێداوین". كامەران عەلی ئەوەش ناشارێتەوە كە بەرپرسانی كورد لە بەغدا زۆر هاوكاریان بوون بۆ چارەسەری بەشێك لە گرفتەكانیان هەروەها زۆر سوپاسی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەكات كە دەستپێشخەربوون لەوەی زەوی بە مامۆستایانی خوێندنی كوردی بدەن گوتی "بۆ وەرگرتنی زەوی پێنج هەزار فۆڕمان پڕكردۆتەوە، بڕیارە حكومەتی هەرێمی كوردستان بمانداتێ".
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك جەختلەوە دەكاتەوە ئەو دڵسۆزییە لە خوێندنی كوردیدا لە كەركووك هەیە هەرگیز لە خوێندنی عەرەبیدا نییە
گوتی "هەر لەبەر ئەوەشە دۆخی خوێندنی عەرەبی لە كەركووك زۆر خراپە". ئەوەی بۆ كامەران عەلی هاوكارەكانی بووەتە كێشە خوێندنی كوردی پڕۆگرامەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستانە، بەڵام تاقیكردنەوەو كاتی دەوامان لەگەڵ بەغدایە ئەوەش زۆرجار كێشەی لابەلای بۆ دروست كردون.
بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی گلەیی ئەوەیان هەبوو بۆ مووچە وەرگرتنێك دەبێت بچنە دەرەوەی كەركووك و بۆیە داوایان كرد مووچەكانیان لەنێو كەركووك پێبدرێت، كامەران عەلی ئەوە بە قورس دەبینێ دەڵێت "گواستنەوەی حەوت ملیار دینار مووچەی مامۆستایان بۆ كەركوك كارێكی ئاسان نییە بەرپرسیارێتییە بۆیە لە دەرەوەی كەركووك دەریدەگرن".
لە دوای قسەكانی لەبەرنامەكەدا بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی هیوای خواست پارێزگاری ئێستای شارەكە كە كوردە ببێتە هاوكاری خوێندنی كوردی و گوتی "ئێستا كە پارێزگار گۆڕاوە هیوایەكی باشمان هەیە خزمەتێكی باشتری خوێندنی كوردی بكات".
20بەشی خوێندنی كوردی لە شارەكانی عێراق هەیە
نەوزاد محەممەد، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق میوانێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو نەوزاد محەممەد لە دەستپێكی قسەكانی ئەوەی خستەڕوو كە هەر چەندە 20بەشی خوێندنی كوردی لەشارەكانی عێراقدا هەیە، بەڵام خراپترین دۆخدان، وەك ئەو بەرپرسەی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی عێراق روونیدەكاتەوە بەپێی دەستووری عێراق بێت دەبێت وانەی كوردی لە چواری سەرەتای بخوێنرێ، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوە خوێندنی كورد لە عێراق لە قۆناخی چوار‌و پێنجی ئامادەیی دەخوێنرێ "ئەو خوێندنە كەس فێری هیچ ناكات و كەمترین گرنگی پێدەدرێت". هەر بەپێی قسەی نەوزاد محەممەد پێشتر لە پڕۆگرامی خوێندنی كوردی هەڵەی زمانەوانی زۆری تێدا بووە، بەڵام ساڵی رابردوو ئەو هەڵانە لە چاپی نوێی كتێیبەكاندا چاككرانەوە ئەو گوتی "گرفتیكی دیكە ئەوەیە ئەوانەی لەلای ئێمە وانەی كوردی دەڵێنەوە خۆیان كوردنین".
نەوزاد محەممەد ئەوەشی روونكردەوە بەڕێوەبەرایەتییەكەیان لە بەغدا لە2016دا نوسراویان بۆ ئەوە كردوە كە خوێندنی كوردی لە جیاتی چواری ئامادەیی، لەچواری سەرەتایی بخوێنرێ "بەڵام تاوەكوئێستا ئەو كارە لە نوسراوەكەدا ماوەتەوە كاری پێنەكراوە".
نەوزاد محەممەد جەخت دەكاتەوە بۆ گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە هەموو دەرگاكانیانداوە، بەڵام هێشتا كێشەكانیان وەك خۆیەتی ئەو گوتیشی "ئەو مێزو كۆمپیوتەرەی كاری لەسەر دەكەم هی ساڵانی هەشتاكانا".
لە كۆتایی قسەكانی بەرپرسە كوردەكەی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق ئەوەی خستەڕوو هەرچەندە ساڵی پێشوو خوێندنی كوردی لەكۆلێژی كراوەی كەركووك داخرا، بەڵام بە هەوڵەكانی ئەوان ئەمساڵ دەكرێتەوە.
سێ دەوامی لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیش هەیە
گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووك هی ئەوە نییە كۆبونەوەیەكی تایبەتی بۆ رێكبخرێت؟ ئەوە پرسیار رەنج سەنگاوی پێشكەشكاربوو لە حەسەن مەجید، سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك كە میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە بوو، وەڵامی حەسەن مەجید بۆ ئەو پرسیارە بەڵێ بوو، بەڵام ئەوەشی نەشاردەوە كە ئێستا ئەنجوومەنەكە خۆی بەكۆمەڵێك پرسەوە گرفتارە "هەر كاتێك ئەو گرفتانە نەمان ئەوكاتە پێویستە كۆبوونەوەیەكی تایبەتی بۆ بكرێت". ئەوەش وەڵامی حەسەن مەجید بوو
ئەندامەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك ئەوەشی خستەڕوو سێ دەوامی قوتابخانەكان نەك لە خوێندنی كوردی، بەڵكو لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیشدا هەیە‌و گوتیشی "لە قوتابخانە عەرەبییەكانیش كێشەی جۆراوجۆر هەیە، بەڵام بەراوورد بە خوێندنی كوردی كەمترە".
ئەوەی حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی دڵخۆش دەكات ئەوەیە ئەمساڵ یەكەم و دوومی هەموو عێراق قوتابی خوێندنی كوردی بوو.
سەبارەت بە‌و خوێندنە كوردییەش كە لەشارەكانی عێراق هەیە حەسەن مەجید ئەوە رووندەكاتەوە "ئەو خوێندنە كوردیەی كە لە چوار و پێنجی ئامادەیی لە عێراق دەخوێنرێ، زۆر سەرەتاییە و كەس فێری كوردی ناكات"
بۆ حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی، گەشەی خوێندنی كوردی لە كەركووك جێگای شانازییە، چونكە وەك ئەو گوتی "یەكەم ساڵ كە قوتابخانەی كوردیمان كردەوە، مۆڵەتی حەوت قوتابخانەمان هەبوو، بەڵام ئێمە 15مان كردەوە ئێستاش دیارە گەیشتۆتە چەند".
حاڵەتێكی دیكە كە حەسەن مەجید بە هۆكارێكی دڵخۆشی دەزانێ ئەوەیە تەواوی پێداویستی قوتابخانە كوردییەكان لە هەرێمی كوردستانەوە دابین دەكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق ناتوانێ بیناكانیش نۆژەن بكاتەوە لەكاتێكدا هەروەك ئەو گوتی "بەنموونە هەر كاتێك باران ببارێ ئاو دەچێتە قوتابخانەی شۆراوی بنەڕەتی". لە كۆتایی قسەكانی سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك باسی لەوە كرد كە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك جگەلە دڵسۆزی بۆ كارە پەروەردەیەكەیان هەمیشەش لە ریزی پێشەوەی خەباتی كوردایەتی بوون و گوتی "لە رێپێوانەكەی 28ی تەموزدا كە 26كەس شەهید بوون نۆ یان مامۆستابوون".
خۆیان مامۆستای خوێندنی كوردین، بەڵام منداڵەكانیان...
هیوا حەسەن، ئەندامی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك، وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لەكاتێكدا خۆیان لە قوتابخانەی كوردین، كەچی منداڵەكانیان لە قوتابخانەی عەرەبی دەخوێنن و گوتیشی "منداڵی كوردیش هەیە لە قوتابخانەی توركمانی دەخوێنێ، دەبێت ئەوەش بڵێم منداڵی عارەبیش هەیە لە قوتابخانەی كوردییە".
سەبارت بەوەش كە وەك دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی تۆمەتبار دەكرێن كە دژی خوێندنی كوردی بن ئەو رەتی دەكاتەوە دەڵێت "ئێمە دژی خوێندنی كوردی نین، تەنیا دەمانەوێ موچەكانمان بچێتەر بەغدا ئەوەش مافێكی خۆمانە".
هیوا حەسەن، ئەوەش ناشارێتەوە بەهۆی خراپی دۆخی سیاسییەوە، بەشێك لە خەڵكی متمانەی بە خوێندنی كوردی نەماوە
هیوا حەسەن بەپێویستی دەزانێ بۆ ئەو مامۆستا عەرەبانەی لە شارەكانی عێراق وانەی كوردە دەڵێنەوە بەردەوام خولی بەروپێشچوونیان بۆ بكرێتەوە ئەو گوتی "تاوەكوئێستا هیچ خولێك بۆ ئەو مامۆستایانە نەكراوەتەوە كە لە قوتابخانەی عەرەبی وانەی كوردی دەڵێنەوە".
دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە
ماهیر هۆشەنگ، پسپۆڕی زمانی كوردی و ئەندامی كەمپینی بەڵێ بۆ خوێندنی كوردی لە خانەقین كە لە خانەقینەوە لەبەرنامەكەدا بەشداربوو ئەوەی خستەڕوو كە دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە ماهیر هۆشەنگ گوتی "بەرپرسی كورد هەیە منداڵەكەی بردۆتە قوتابخانەی عەرەبی، ئیتر ئێمە گلەیی لە كێ بكەین". ئەو مامۆستا كوردەی خانەقین ئەوەشی روونكردەوە كە نەك لە بواری خوێندن، بەڵكو لە زۆر رووەوە خانەقین لەبیركراوە و گوتیشی "لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دەسەڵاتی عێراق لە خانەقین سەپێنراوە".
ماهیر هۆشەنگ شانازی بەوە دەكات كە لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا خانەقین هەمیشە دەنگی زۆری بۆ كورد هێناوە، ئەو گوتی "بەڕاستی ئەركی دەسەڵاتدرانی كوردە بەشێوەیەكی گشتی داكۆكی لە خەڵكی ناوچە جێناكۆكەكان بكەن".
ماهیر هۆشەنگە ئەوەش ناشارێتەوە كەلەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە كورد قورسایی جارانی لە خانەقین نەماوە.
بە مامۆستاكانی گوتووە لەسەر خوێندنی كوردی قوتابی مەخەن
محەممەد عەبدوڵڵا، كە وەك كارگێڕی لقی كەركووكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەبەرنامەكەدا بەشدار بوو جەختی لەوە كردەوە كە بەڕێوەبەری قوتابخانە عارەبییەكان هانی مامۆستایانیان دەدەن كە زمانی كوردی فەرامۆش بكەن و گوتی "بەڕێوەبەری ئامادەییەكی عەرەبی هەیە بە مامۆستاكانی گوتووە خوێندنە كوردییەكە فەرمامۆش بكەن و قوتابی لەسەر مەخەن". محەممەد عەبدوڵڵا لە دژی ئەوەش كە خوێندنی زمانی كوردی لە چوار‌و پێنجی ئامادەیی بخوێنرێ ئەو دەڵێت "ئەگەر زمانی كوردی لە قۆناخی سەرەتایی نەخوێنرێ كەس فێر نابێت بۆیە دەبێت لەجیاتی چوار‌و پێنجی ئامادەیی لە قۆناخی سەرەتایی زمانی كوردی لە قوتابخانە عەرەبییەكاندا بخوێنرێ".
ئەم بەرنامەیە شەوی 10-11-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
1-كامەران عەلی، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك
2- نەوزاد محەممەد، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق
3- هیوا حەسەن، ئەندامی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك
4-حەسەن مەجید، سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك
5- محەممەد عەبدوڵڵا، كارگێڕی لقی كەركووكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان
6 - ماهیر هۆشەنگ، پسپۆڕی زمانی كوردی و ئەندامی كەمپینی بەڵێ بۆ خوێندنی كوردی لە خانەقین
خوێندنی كوردی لە عێراق و ناوچەكێشەلەسەرەكان پڕگرفتە
كورتەیەك لە بەرنامەكە
بەپێی دواین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی كەركووك، كە ساڵی 2023 كراوە دەنگی كورد لەبەرامبەر عەرەب و توركمان زۆر زیاتر، بەجۆرێك لەو هەڵبژارنەدا پێكهاتی كورد 243هەزار‌و 113 دەنگی هێناوە و بەوەش رێژەكەی گەیشتە 44%. دوای كورد، پێكهاتەی عەرەب دێت كە 212هەزار‌و 89دەنگەی هێناوە و رێژەكەی 38%.، دوای ئەوانیش بەپلەی سێیەم دەنگی پێكهاتەی توركمان دێت كە 97هەزار‌و 870 دەنگی بەڕێژەی 18% هێناوە، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە، ژمارەی خوێندكار‌و خوێندنگای كوردی لە سنووری پارێزگاكەدا بەتایبەت بەراوورد بە خوێندنی عەرەبی زۆر لەپاشترە، هەرچەندە، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك لەم بەرنامەیەدا بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە دەكرد لە 550 قوتابخانەی كوردی زیاتر لە 100هەزار قوتابی كوردیان هەیە، بەڵام مامۆستایەكی هەمان بەرنامە وێنەكە پێچەوانەی ئەوە دەبینی و ئاشكرای دەكات كە ژمارەی قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی عەرەبی بەراوورد بە قوتابیان و قوتابخانەكانی خوێندنی كوردی زۆر زیاترە و گوتی "لە سنووری پارێزگای كەركووك عەرەب نزیكەی 2200 قوتابخانە و 650بۆ 700هەزار قوتابیان هەیە، ئێمەش باسی 100هەزار قوتابی و 550قوتابخانەی خوێندنی كوردی دەكەین، شانازی بە چی بكەین؟ لە كاتێكدا ئێمە وەك كورد لە كەركووك بەپێی دواین هەڵبژاردن بێت زۆرینەین، بەڵام وەك دیارە لە خوێندنی كوردیدا كەمینەین". هەر لەبەرنامەكەدا ئەندامێكی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئاشكرای دەكات كە بەشێك لە مامۆستایان خوێندنی كورد منداڵەكانیان دەبەنە قوتابخانەی عەرەبی. سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك لەبەشێكی بەرنامەكەدا ئەوە خستەڕوو ئاست بەرزی خوێندكارانی كورد بۆ هەموویان جێگای شانازییە و گوتی "ئەمساڵ یەكەم و دوومی هەموو عێراق قوتابی خوێندنی كوردی بوو".
خوێندنی كوردی لەشارەكانی عێراقدا تەوەرێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو هەرچەندە لە شارە جیاوازەكانی عێراق 20بەشی خوێندنی كوردی هەیە، بەڵام پڕۆگرامەكانی ئەو خوێندنە زۆر خراپن و هیچ كەسێك فێری كوردییەكی خراپیش ناكەن نەك باش، هەر بۆیە مامۆستایەك لە بەرنامەكەدا گوتی "ئەگەر بەم جۆرە بێت بەشی زمانی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق هەر نەبێت باشترە".
مامۆستیەكی دیكە ئاماژەی بەوەدا منداڵی كورد لە كەركووك باجی ململانێی ناشریفانەی حیزبی دەدان و گوتی "لە كەركووك یەكێتی و پارتی نوسراوی یەكتری ناخوێنەوە زۆرترین دژایەتی یەكتری دەكەن، جگەلەوە بەئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتەوە مامۆستایانی خوێندنی كوردیان لە كەركووك فەرامۆش كردوە". هەر لە بەرنامەكەدا باس لە خراپی خوێندنی كوردی لە خانەقین و خورماتووە كرا مامۆستایەكی قەزای خورماتوو ئەوەی خستەڕوو بۆ 32 قوتابخانەی كوردی 500 مامۆستای كوردی هەیە "ئەوەش زۆر كەمە و گرفتی بۆ دروستكردوین". بەپێی گوتەی مامۆستایەكی دیكە لە كەركووك كردنەوەی خوێندنگای ئەهلی زۆر بووە "ئەوەی گرفتە هەموویان خوێندن تێیاندا بە عەرەبییە".
100هەزار قوتابی و550 قوتابخانەی كوردی
كامەران عەلی، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك بەروویەكی گەشەوە باسی لەوە دەكرد هیچ كاتێك هێندەی ئێستا ژمارەی قوتابی و قوتابخانەی خوێندنی كورد لە كەركووك زۆر نەبووە و گوتی "ئێستا زیاد لە 100هەزار قوتابی خوێندنی كوردیمان هەیە لە550 قوتابخانە دەخوێنن، ئەو ژمارەیە زۆر باشە، چونكە لە 2003وە قوتابخانە كوردییەكان لە كەركووك كراونەتەوە".
بەرپرسی یەكەمی خوێندنی كوردی لە كەركووك ئەوە ناشارێتەوە كەقوتابخانە كوردییەكان زیاتر لە گەڕەكە كوردنیشتەكاندان
بەبڕوای كامەران عەلی، نزیكەی 10بۆ 15هەزار قوتابی كورد لە قوتابخانە كوردییەكاندا ناخوێنن، ئەوەش بە گرفت ناو دەبات و دەشڵێت "ئەوانەی لە قوتابخانەی كوردی دەخوێنن ئاسۆیان روونترە، چونكە لە زانكۆكانی كوردستان و عێراقیشدا وەردەگیرێن".
كامەران عەلی باسی نادادییەكانی حكومەتی عێراق دەكات بەرمبەر كوردی كەركووك بە تایبەت پارێزگاری بەوەكالەتی پێشووی كەركووك راكان جبووری ئەو دەڵێت "ئەوەی راكان بە كوردی كرد كەس نەیكردوە".
جگەلە بەرپرسانی سیاسی بەرپرسانی ئیداریش وەك كامەران عەلی دەڵێت ستەمیان لە كوردی كەركووك كردوە ئەو گوتی "لە دوو ساڵدا نزیكەی 20هەزار مامۆستا بۆ كەركووك دامەزراوە، تەنیا هەزارێكی بۆ كورد بووە ئەویش نازانین چۆن بووە".
ئەمساڵ 540قوتابی گەڕاونەتەوە بۆ خوێندنی كوردی
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك بە شانازییەكی زۆرەوە باسی لەوە كرد ساڵانە ژمارەیەكی زۆر قوتابی كورد لە خوێندنی عەرەبییەوە دەگەڕێنەوە بۆ خوێندنی كوردی و گوتی "هەر بۆ نمونە ئەمساڵ 540 قوتابی لە خوێندنی عەرەبییەوە هاتونەتە خوێندنی كوردی".
ئەوەی كامەران عەلی و هاوكارەكانی لە خوێندنی كوردی بێزار دەكات كۆنی بینای قوتابخانەكانی خوێندنی كوردییە هەروەك دەڵێت "نزیكەی 100 قوتابخانەمان پێویستی بە نۆژەنكردنەوەیە، زۆر قوتابخانەمان هەیە كە بارانێك دەبارێ كێشەی بۆ دروست دەبێت و ئاو دەچێتە پۆلەكانییەوە".
كامەران عەلی ئەوەشی خستەڕوو لەیەكەم بارانی كەركووكدا ئاو چووە هەندێك قوتابخانە كوردییەكانەوە، ئەو سوپاسی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان كرد بەوەی زۆر هاوكاریانە جگەلە مووچە‌و خەرجییەكانی دیكە بەتەنیا ئەمساڵ یەك ملیۆن پەرتووكی بۆ ناردوون "ئەمە جگلەوەی هەر لەم چەند رۆژی رابردوو 1100 مامۆستای وانەبێژیان بۆ كردینە گرێبەست".
كامەران عەلی ئەوەشی روونكردەوە كە تاكە پەروەردەیە هیچ بودجەیەكی دیاركراویان نییە گوتی "بۆ 100هەزار قوتابی مانگانە 6بۆ10ملیۆن دینارمان بۆ دێت، ئەوەش زۆر كەمە و هەموو مانگێك قەرزدار دەبین لەسەری، چونكە حكومەتی عێراق یەك دیناری بۆ خوێندنی كوردی تەرخان ناكات".
داهاتی فرۆشگاكان بۆ حكومەتی عێراق دەگەڕێتەوە
گرفتێكی دیكە كە كامەران عەلی زۆر نیگەران كردوە گەڕانەوەی داهاتی فرۆشگای قوتابخانە كوردییەكانە بۆ بەغدا هەروەك گوتی "تاكە پەروەردەین كە داهاتی فرۆشگای قوتابخانەكانمان بۆ ناگەڕێتەوە، ئەوەش زیانی زۆر لێداوین". كامەران عەلی ئەوەش ناشارێتەوە كە بەرپرسانی كورد لە بەغدا زۆر هاوكاریان بوون بۆ چارەسەری بەشێك لە گرفتەكانیان هەروەها زۆر سوپاسی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەكات كە دەستپێشخەربوون لەوەی زەوی بە مامۆستایانی خوێندنی كوردی بدەن گوتی "بۆ وەرگرتنی زەوی پێنج هەزار فۆڕمان پڕكردۆتەوە، بڕیارە حكومەتی هەرێمی كوردستان بمانداتێ".
بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك جەختلەوە دەكاتەوە ئەو دڵسۆزییە لە خوێندنی كوردیدا لە كەركووك هەیە هەرگیز لە خوێندنی عەرەبیدا نییە
گوتی "هەر لەبەر ئەوەشە دۆخی خوێندنی عەرەبی لە كەركووك زۆر خراپە". ئەوەی بۆ كامەران عەلی هاوكارەكانی بووەتە كێشە خوێندنی كوردی پڕۆگرامەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستانە، بەڵام تاقیكردنەوەو كاتی دەوامان لەگەڵ بەغدایە ئەوەش زۆرجار كێشەی لابەلای بۆ دروست كردون.
بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی گلەیی ئەوەیان هەبوو بۆ مووچە وەرگرتنێك دەبێت بچنە دەرەوەی كەركووك و بۆیە داوایان كرد مووچەكانیان لەنێو كەركووك پێبدرێت، كامەران عەلی ئەوە بە قورس دەبینێ دەڵێت "گواستنەوەی حەوت ملیار دینار مووچەی مامۆستایان بۆ كەركوك كارێكی ئاسان نییە بەرپرسیارێتییە بۆیە لە دەرەوەی كەركووك دەریدەگرن".
لە دوای قسەكانی لەبەرنامەكەدا بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی هیوای خواست پارێزگاری ئێستای شارەكە كە كوردە ببێتە هاوكاری خوێندنی كوردی و گوتی "ئێستا كە پارێزگار گۆڕاوە هیوایەكی باشمان هەیە خزمەتێكی باشتری خوێندنی كوردی بكات".
20بەشی خوێندنی كوردی لە شارەكانی عێراق هەیە
نەوزاد محەممەد، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق میوانێكی دیكەی ئەم بەرنامەیە بوو نەوزاد محەممەد لە دەستپێكی قسەكانی ئەوەی خستەڕوو كە هەر چەندە 20بەشی خوێندنی كوردی لەشارەكانی عێراقدا هەیە، بەڵام خراپترین دۆخدان، وەك ئەو بەرپرسەی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی عێراق روونیدەكاتەوە بەپێی دەستووری عێراق بێت دەبێت وانەی كوردی لە چواری سەرەتای بخوێنرێ، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوە خوێندنی كورد لە عێراق لە قۆناخی چوار‌و پێنجی ئامادەیی دەخوێنرێ "ئەو خوێندنە كەس فێری هیچ ناكات و كەمترین گرنگی پێدەدرێت". هەر بەپێی قسەی نەوزاد محەممەد پێشتر لە پڕۆگرامی خوێندنی كوردی هەڵەی زمانەوانی زۆری تێدا بووە، بەڵام ساڵی رابردوو ئەو هەڵانە لە چاپی نوێی كتێیبەكاندا چاككرانەوە ئەو گوتی "گرفتیكی دیكە ئەوەیە ئەوانەی لەلای ئێمە وانەی كوردی دەڵێنەوە خۆیان كوردنین".
نەوزاد محەممەد ئەوەشی روونكردەوە بەڕێوەبەرایەتییەكەیان لە بەغدا لە2016دا نوسراویان بۆ ئەوە كردوە كە خوێندنی كوردی لە جیاتی چواری ئامادەیی، لەچواری سەرەتایی بخوێنرێ "بەڵام تاوەكوئێستا ئەو كارە لە نوسراوەكەدا ماوەتەوە كاری پێنەكراوە".
نەوزاد محەممەد جەخت دەكاتەوە بۆ گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە هەموو دەرگاكانیانداوە، بەڵام هێشتا كێشەكانیان وەك خۆیەتی ئەو گوتیشی "ئەو مێزو كۆمپیوتەرەی كاری لەسەر دەكەم هی ساڵانی هەشتاكانا".
لە كۆتایی قسەكانی بەرپرسە كوردەكەی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق ئەوەی خستەڕوو هەرچەندە ساڵی پێشوو خوێندنی كوردی لەكۆلێژی كراوەی كەركووك داخرا، بەڵام بە هەوڵەكانی ئەوان ئەمساڵ دەكرێتەوە.
سێ دەوامی لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیش هەیە
گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووك هی ئەوە نییە كۆبونەوەیەكی تایبەتی بۆ رێكبخرێت؟ ئەوە پرسیار رەنج سەنگاوی پێشكەشكاربوو لە حەسەن مەجید، سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك كە میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە بوو، وەڵامی حەسەن مەجید بۆ ئەو پرسیارە بەڵێ بوو، بەڵام ئەوەشی نەشاردەوە كە ئێستا ئەنجوومەنەكە خۆی بەكۆمەڵێك پرسەوە گرفتارە "هەر كاتێك ئەو گرفتانە نەمان ئەوكاتە پێویستە كۆبوونەوەیەكی تایبەتی بۆ بكرێت". ئەوەش وەڵامی حەسەن مەجید بوو
ئەندامەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك ئەوەشی خستەڕوو سێ دەوامی قوتابخانەكان نەك لە خوێندنی كوردی، بەڵكو لە قوتابخانە عەرەبی و توركمانەكانیشدا هەیە‌و گوتیشی "لە قوتابخانە عەرەبییەكانیش كێشەی جۆراوجۆر هەیە، بەڵام بەراوورد بە خوێندنی كوردی كەمترە".
ئەوەی حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی دڵخۆش دەكات ئەوەیە ئەمساڵ یەكەم و دوومی هەموو عێراق قوتابی خوێندنی كوردی بوو.
سەبارەت بە‌و خوێندنە كوردییەش كە لەشارەكانی عێراق هەیە حەسەن مەجید ئەوە رووندەكاتەوە "ئەو خوێندنە كوردیەی كە لە چوار و پێنجی ئامادەیی لە عێراق دەخوێنرێ، زۆر سەرەتاییە و كەس فێری كوردی ناكات"
بۆ حەسەن مەجید و هاوكارە كوردەكانی، گەشەی خوێندنی كوردی لە كەركووك جێگای شانازییە، چونكە وەك ئەو گوتی "یەكەم ساڵ كە قوتابخانەی كوردیمان كردەوە، مۆڵەتی حەوت قوتابخانەمان هەبوو، بەڵام ئێمە 15مان كردەوە ئێستاش دیارە گەیشتۆتە چەند".
حاڵەتێكی دیكە كە حەسەن مەجید بە هۆكارێكی دڵخۆشی دەزانێ ئەوەیە تەواوی پێداویستی قوتابخانە كوردییەكان لە هەرێمی كوردستانەوە دابین دەكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق ناتوانێ بیناكانیش نۆژەن بكاتەوە لەكاتێكدا هەروەك ئەو گوتی "بەنموونە هەر كاتێك باران ببارێ ئاو دەچێتە قوتابخانەی شۆراوی بنەڕەتی". لە كۆتایی قسەكانی سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك باسی لەوە كرد كە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك جگەلە دڵسۆزی بۆ كارە پەروەردەیەكەیان هەمیشەش لە ریزی پێشەوەی خەباتی كوردایەتی بوون و گوتی "لە رێپێوانەكەی 28ی تەموزدا كە 26كەس شەهید بوون نۆ یان مامۆستابوون".
خۆیان مامۆستای خوێندنی كوردین، بەڵام منداڵەكانیان...
هیوا حەسەن، ئەندامی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك، وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد بەشێك لە مامۆستایانی خوێندنی كوردی لەكاتێكدا خۆیان لە قوتابخانەی كوردین، كەچی منداڵەكانیان لە قوتابخانەی عەرەبی دەخوێنن و گوتیشی "منداڵی كوردیش هەیە لە قوتابخانەی توركمانی دەخوێنێ، دەبێت ئەوەش بڵێم منداڵی عارەبیش هەیە لە قوتابخانەی كوردییە".
سەبارت بەوەش كە وەك دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی تۆمەتبار دەكرێن كە دژی خوێندنی كوردی بن ئەو رەتی دەكاتەوە دەڵێت "ئێمە دژی خوێندنی كوردی نین، تەنیا دەمانەوێ موچەكانمان بچێتەر بەغدا ئەوەش مافێكی خۆمانە".
هیوا حەسەن، ئەوەش ناشارێتەوە بەهۆی خراپی دۆخی سیاسییەوە، بەشێك لە خەڵكی متمانەی بە خوێندنی كوردی نەماوە
هیوا حەسەن بەپێویستی دەزانێ بۆ ئەو مامۆستا عەرەبانەی لە شارەكانی عێراق وانەی كوردە دەڵێنەوە بەردەوام خولی بەروپێشچوونیان بۆ بكرێتەوە ئەو گوتی "تاوەكوئێستا هیچ خولێك بۆ ئەو مامۆستایانە نەكراوەتەوە كە لە قوتابخانەی عەرەبی وانەی كوردی دەڵێنەوە".
دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە
ماهیر هۆشەنگ، پسپۆڕی زمانی كوردی و ئەندامی كەمپینی بەڵێ بۆ خوێندنی كوردی لە خانەقین كە لە خانەقینەوە لەبەرنامەكەدا بەشداربوو ئەوەی خستەڕوو كە دۆخی خوێندنی كوردی لە خانەقینیش باش نییە ماهیر هۆشەنگ گوتی "بەرپرسی كورد هەیە منداڵەكەی بردۆتە قوتابخانەی عەرەبی، ئیتر ئێمە گلەیی لە كێ بكەین". ئەو مامۆستا كوردەی خانەقین ئەوەشی روونكردەوە كە نەك لە بواری خوێندن، بەڵكو لە زۆر رووەوە خانەقین لەبیركراوە و گوتیشی "لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دەسەڵاتی عێراق لە خانەقین سەپێنراوە".
ماهیر هۆشەنگ شانازی بەوە دەكات كە لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا خانەقین هەمیشە دەنگی زۆری بۆ كورد هێناوە، ئەو گوتی "بەڕاستی ئەركی دەسەڵاتدرانی كوردە بەشێوەیەكی گشتی داكۆكی لە خەڵكی ناوچە جێناكۆكەكان بكەن".
ماهیر هۆشەنگە ئەوەش ناشارێتەوە كەلەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە كورد قورسایی جارانی لە خانەقین نەماوە.
بە مامۆستاكانی گوتووە لەسەر خوێندنی كوردی قوتابی مەخەن
محەممەد عەبدوڵڵا، كە وەك كارگێڕی لقی كەركووكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەبەرنامەكەدا بەشدار بوو جەختی لەوە كردەوە كە بەڕێوەبەری قوتابخانە عارەبییەكان هانی مامۆستایانیان دەدەن كە زمانی كوردی فەرامۆش بكەن و گوتی "بەڕێوەبەری ئامادەییەكی عەرەبی هەیە بە مامۆستاكانی گوتووە خوێندنە كوردییەكە فەرمامۆش بكەن و قوتابی لەسەر مەخەن". محەممەد عەبدوڵڵا لە دژی ئەوەش كە خوێندنی زمانی كوردی لە چوار‌و پێنجی ئامادەیی بخوێنرێ ئەو دەڵێت "ئەگەر زمانی كوردی لە قۆناخی سەرەتایی نەخوێنرێ كەس فێر نابێت بۆیە دەبێت لەجیاتی چوار‌و پێنجی ئامادەیی لە قۆناخی سەرەتایی زمانی كوردی لە قوتابخانە عەرەبییەكاندا بخوێنرێ".
ئەم بەرنامەیە شەوی 10-11-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
1-كامەران عەلی، بەڕێوەبەری خوێندنی كوردی لە كەركووك
2- نەوزاد محەممەد، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی خوێندنی كوردی لە وەزارەتی پەروەردەی عێراق
3- هیوا حەسەن، ئەندامی دەستەی كارگێڕی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك
4-حەسەن مەجید، سەرۆكی كوتلەی پارتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك
5- محەممەد عەبدوڵڵا، كارگێڕی لقی كەركووكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان
6 - ماهیر هۆشەنگ، پسپۆڕی زمانی كوردی و ئەندامی كەمپینی بەڵێ بۆ خوێندنی كوردی لە خانەقین
به‌شی بكه لە
