لەگەڵ رەنج - کێشەکانی کەرتی گەشتیاری لە هەرێمی کوردستان
كورتەیەك لە بەرنامەكە
بەرپرسانی گەشتوگوزار ئاماژە بەوە دەكەن كە ساڵانە گەشتیارێكی زۆر روو لە هەرێمی كوردستان دەكەن، بەنموونەش ئەوە دەخەنەڕوو ساڵ لە دوای ساڵ هاتنی گەشتیار زیاتر دەبێت بەپێی ئامارەكانی دەستەی گەشتوگوزار
ساڵی 2021 ، 4 ملیۆن و 189 هەزار و 596 گەشتیار و ساڵی 2022، 6 ملیۆن و 35 هەزار و 57 گەشتیار و ساڵی 2023، 7ملیۆن 279هەزار 913 گەشتیار هاتونەتە هەرێمی كوردستان‌و سەردانی 3هەزار‌و 100 بنكە‌و ناوچەی گەشتیاریان كردوە، بەڵام هاتنی گەشتیاران لەلای بەرپرسانی كۆمەڵەی میوانخانە‌و چێشتخانەكان تەنیا ژمارەیەك و هیچ بنەمایەكی راستی نییە هەر وەك سەرۆكی كۆمەڵەی هۆتێل و بنكە گەشتییارییەكانی دهۆك لە بەشێكی بەرنامەكەدا گوتی "ئەگەر ساڵێك حەوت یان هەشت ملیۆن گەشتیار بێتە هەرێمی كوردستان ئەوا پێویستمان بە نەوت هەر نابێت ئەوەندە ئابوورییەكەمان بەرز دەبێتەوە، بەڵام ئەو ئامارانە هیچ راست نییە كەسێك بۆ چەند كاژێرێك بۆ كارێك دەچێتە پارێزگایەك لە بازگە وەك گەشتیار هەژمار دەكرێت". قوتابییەكی زانكۆی بەشدار بووی بەرنامەكە گلەیی ئەوەی هەبوو كە وەكو پێویستە ناوچە شوێنەوارە گەشتیارییەكان بە خەڵكی نەناسێنراو گوتی "من خەڵكی ناوچەكی شاخاوی سنووری ئیدارەی سۆران م تەنیا لەو سنووری ئێمە رەنگە شەش هەزار شوێنی شوێنەوار هەبێت كە هەر تۆمار نەكراوە بۆیە نەك ناوچە گەشتیارییەكان بەڵكو شوێنەوارەكانیش بە یباشی نەناسێنراون". قسەی ئەو قوتابیەی زانكۆ دوای ئەوە هات كە بەڕێوەبەری گشتی شوێنەواری هەرێمی كوردستان رایگەیاند نزیكەی شەش هەزار شوێنی شوێنەوار لە هەرێمی كوردستان تۆمار كراون. جگەلەوە ئەوەش روونكرایەوە بەهۆی كەمی هاتنی گەشتیار بۆ هەرێمی كوردستان نرخی مانەوەی گەشتیار لە میوانخانەكان بە شێوەیەكی چاوەڕوان نەكراو دابەزیوە. پسپۆڕێكی بواری گەشتیاریش باسی لەوە كرد بەبازاڕكردن بۆ شوێنە گەشتیارییەكان زۆر خراپە بە تایبەت لەرێگای تۆڕە كۆمەڵایەتییە ئەلیكترۆنییەكان كە ئێستا لە ئاستی دنیا بەكارهێنەرانیان زۆر زۆرە.
ساڵێكی خراپ بۆ گەشتیاری دهۆك 90% هوتێلەكان داخرابوون
"لە 153 هۆتێل‌و مۆتێل و شوێنی مانەوەی گەشتیار 140 یان لە بۆنەی سەری ساڵدا داخرابوون". ئیحسان عیسا، سەرۆكی كۆمەڵەی هۆتێل و بنكە گەشتییارییەكانی دهۆك لە بەشێكی قسەكانی لەم بەرنامەیە وەهای گووت بەپێچەوانەی ئامارەكانی دەستەی گەشتوگوزار بەبڕوای ئیحسان عیسا ساڵ بە ساڵ سەردانی گەشتیاران بۆ هەرێمی كوردستان كەمدەبێتەوە ئەو دەڵێت "ئەگەر لە ساڵێكدا حەوت بۆ هەشت هەزار گەشتیار بێتە هەرێمی كوردستان ئەوا پێویستمان بە نەوت نامێنێ تەنیا بە داهاتی گەشتیاری وڵاتەكەمان بەڕێوەدەچێت". ئیحسان عیسا بەتوندی ئەوە رەت دەكاتەوە كە هاتنی گەشتیار بۆ هەرێمی كوردستان زیادی كردبێت ئەو دەڵێت "ئەگەر هاتنی گەشتیار زیادی كردوە بۆچی 90% هۆتێلەكانمان لە دهۆك داخراون؟".
بەبڕوای ئیحسان عیسا ئەوانەی دەستەی گەشتوگوزار وەك گەشتیار دەیانناسێنێ، زیاتر سەردانیكەرن نەك گەشتیار و گوتی "پێویستە سەردانیكەران و گەشتیاران لە ئامارەكاندا جیابكرێنەوە نەك وەك ئێستا تێكەڵ بكرێن". ئیحسان عیسا ئەوەش رووندەكاتەوە ئەگەر هۆتێلەكان پڕبن لە گەشتیار ئەوا مانگانە چوار ملیار دینار دەچێتە بازاڕی دهۆكەوە ئەو دەشڵێت "كەمبوونەوەی گەشتیاران كاریگەریی لەسەر هەموو جومگەكانی دهۆك هەبووە".
بەپێی زانیارییەكانی سەرۆكی كۆمەڵەی هۆتێل و بنكە گەشتییارییەكانی دهۆك 55% ناوچە گەشتیارییەكانی هەرێمی كوردستان لە دهۆكن ئەو گوتی "ئەگەر ئەوە حاڵی دهۆك بێت ئەبێت دۆخی ناوچەكانی دیكە چیبێت؟ بەدڵنیاییەوە دۆخی سلێمانیش لە رووی گەشتیاری خراپە".
ئیحسان عیسا ئەوەش رووندەكاتەوە "ئامارە نادروستەكانی دەستەی گەشتوگوزار" لە بارەی هاتنی گەشتیار هەموو پلانەكانی حكومەت بۆ كەرتی گەشتیاریی تێكدەدات "لەسەر ئەو بنەمایەش باج و رسومات لە خاوەن هوتێلەكان وەردەگیرێ".
بەردە گەورەكەی هۆڵەندا
"لە هەموو هۆڵەندا بەردێكی گەورەیان هەیە بووەتە جێگای شانازییان زۆربەی گەشتیارانی وڵاتانی دیكەی بۆ دەبەن، كەچی ئێمە ئەم سروشتە جوانەی كوردستانمان هەیە وەكو پێویست سوودمان لێنەبینیوە". د.ئارام عزەدین، مامۆستا لە بەشی گەشتیاریی زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر لە دەستپێكی قسەكانی لەم بەرنامەیەدا بەو جۆرە كەوتە قسە كردن ئەو باسی لەوەش كرد گەشەكردنی كەرتی گەشتیاریی دوو لایەنی هەیە، لایەنی یەكەمیان سروشتێكی جوانە خوا پێداوین هیچ كێشەیەكەمان نییە، لاینی دووم مرۆییە كە لەو روەوە ئێمە كێشەی گەورمان هەیە‌و گوتیشی "هەرێمی كوردستان لەسەر نەخشەی گەشتیاریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسراوە، بەڵام بە بازاڕكردنمان بۆ شوێنە گەشتیارییەكانمان خراپە بەراستی راكێشانی گەشتیاران پێویستی بە دروستكردنی یادگارییە، ئێمەش لەو بارەیەوە زۆر لاوازین تەنانەت دروستكردنی براند زۆر گرنگە بۆ پەرەپێدانی گەشتیاریی لەوەشدا پێشكەوتنمان نەبووە". د. ئارام عیزەدین ئەوەشی نەشاردەوە كە تێگەیستنی تاك لە هەرێمی كوردستان بۆ گرنگی كەرتی گەشتیاری زۆر لاوازە
رەنج سەنگاوی پێشكەشكار، پرسیاری دەربارەی خوێندكارەكانی بەشی گەشتوگوزاری لە د. ئارام كرد ئایا بەجۆرێك پەروەردە دەكرێن كە دابمەزرێن ئەو گوتی "ئێمە ناتوانین كار بۆ دەرچووانی گەشتوگوزار بدۆزینەوە، بەڵام لەسەرەتای هاتنیان بۆ بەشەكە زۆربەی قوتابییەكان بە دوودڵی و راراییەوە دێنە بەشەكە، بەڵام دوای تەواو كردنی خوێندنەكەیان زۆر ئاسوودە دەبن واتە بایی ئەوندە فێر دەبن كە سوودی لێببینن".
گرفتێكی دیكەی كەرتی گەشتیاری كوردستان، بەبۆچوونی د.ئارام گرانی ناوچە گەشتیارییەكانە ئەو دەڵێت "گرانی نرخ یەكێكە لە هۆكارەكانی كەمبوونەوەی گەشتیار لە هەرێمی كوردستان، بەراستی نرخی پێداویستییەكان لەهەندێ ناوچەی گەشتیاری هەر زۆر گرانە بۆ ئێمە ی دانیشتوانی كوردستان گرانە، جا چ بگات بە گەشتیارێكی بیانی".
لە هەرێمی كوردستان شەش هەزار ناوچەی شوێنەواری هەیە
كەیفی مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی شوێنەواری هەرێمی كوردستان وەك میوانێكی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو 6000ناوچەی شوێنەواری تۆماركراو لە هەرێمی كوردستاندا هەیە‌و دانی بەوەشدا نا كە وەكو پێویستە نەتوانراوە بەبازاڕكردنی بۆ ئەو ناوچانە و ناوچە گەشتیارییەكان بكرێت. بەشێكی دیكە گرفتەكانی شوێنەوار بەبۆچونی بەڕێوەبەری گشتی شوێنەواری هەرێمی كوردستان پەیوەندی بەوە هەیە كە كارەكانی لە دەستەیەكدا كۆنەكراوەتەوە و گوتی "بۆچی ژینگە یان مین دەستەی سەربەخۆی هەبێت، بەڵام شوێنەوار دەستەیەكی سەربەخۆ نەبێت، رۆژگارێك لە سلێمانی و هەولێریش دوو وەزارەتی گەشتوگوزارمان هەبوو ئێستا دەستەیەكە".
كەیفی مستەفا شانازە بەوەشەوە دەكات لەماوەی 10ساڵی رابردوو بەشێوەیەكی ئیداری و یاسایی كاریان لەسەر شوێنەوارەكانی هەرێمی كوردستان كردوە ئەوەش دەرئەنجامی باشی هەبووە بەنموونەش باسی 'شانەدەر زێد'ی كرد كە دۆزینەوەی كەلەسەری ژنێك بوو لە ئەشكەوتی شانەدەر و گوتیشی" 'شانەدەر زێد' 3 بۆ 4 ساڵی دیكە دەگەڕێندرێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، وانەیە زووتریش بێتەوە، چونكە لەگەڵ زانكۆی كامبریج ی بەڕیتانی بۆ ئەو مەبەستە لەسەر هێڵین، جگەلەوە بەنیازین هەر لە ئەشكەوتی شانەدەر مۆزەخانەیەك دروست بكەین مانگی پێج دیزانەكەی تەواو دەبێت لە چەند ناوچەكی دیكەش سەرقاڵی كارین گرنگی زیاتر بە دۆزینەوەی شوێنەوارە زۆر دێرینەكان دەدەین، چونكە لەرووی شوێنەوارەوە هەرێمی كوردستان لە میسر كەمترنییە".
لەبەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا كەیفی مستەفا باسی لەوەش كرد پێویستە لێكۆڵینەوە لە هۆكارەكانی كەمبوونەوەی گەشتیاران بكرێت ئەو گوتیشی "شتێك هەیە نابێت بشاردرێتەوە، ئەویش ئەوەیە وەكو پێویست بازاڕگەری بۆ ناوچە گەشتیارییەكان نەكراوە".لەبارەی پەیوەندیشیان لەگەڵ دەستەی گەشتوگوزار كەیفی مستەفا گوتی "پێویستە پەیوەندییەكی بەهێزتر لەنێوان فەرمانگەكانی شوێنەوار و گەشتوگوزار هەبێت، ئێستا هەیە بەڵام دەبێت بەهێزتر بێت".
هوتێلی چوار ئەستێرە لە دهۆك بە پێنج هەزار دینارە
باوەڕ پاسی، كە خاوەنی میوانخانە لە دهۆك و هاوكات جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی هۆتێل و بنكە گەشتییارییەكانی دهۆك باسی لە خراپی كەرتی گەشتیاری دهۆكی كردو گوتی "ئێستا دۆخی گەشتیاری لە دهۆك نەك خراپە، بەڵكو سفرە بەهۆیەشەوە بازاڕی گەشتیاریی لە دهۆك زۆر لاواز بووە، هۆكارەكەشی ئەوەیە پلان نییە بۆ راكێشانی گەشتیاران".
سەبارەت بە پرسی گرانیش ئەوەی رەتكردەوە كە گرانی بێت، بەتایبەت بۆ هوتێلەكان نەك قازانج ناكەن، بەڵكو ئێستا لە زیاندان بەنموونەش گوتی "ژوورێكی هۆتێل بە نانی بەیانییەوە لە هوتێلێكی چوار ئەستێرە دەدەین بە پێنج هەزار دینار بە گرووپە گەشتیارییەكان، لەكاتێكدا لەسەر خۆمان هەشت هەزار دینار دەكەوێت"
باوەڕ پاسی، باسی لەوەش كرد بەشێك لە خاوەن هوتێلەكانی دهۆك كەوتونەتە فرۆشتنی هوتێلەكانیان، چونكە لەوە زیاتر ناتوانن بەرگەی ئەو هەموو زیانە بگرن و گوتیشی "تەنانەت بەشێك لە خاوەن هوتێلەكان واستە دەكەن بۆ كەمكردنەوەی ئەستێرەكانیان چونكە بەرگەی باج و روسوماتی زۆر ناگرن".
لەبارەی چارەسەری كێشەكانیشیان ئەو خاوەن هوتێلە گوتی "كاری ئێمە تەنیا لەلای جەنابی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان چارەسەر دەبێت، دەبێت بۆی روونبكەینەوە كە چۆن گشتوگوزاری دهۆك پشتگوێ خراوە".
باوەڕ پاسی ئەوەشی روونكردەوە 10 رۆژ پێش سەری ساڵ پێشبینی دەكرا بۆ سەری ساڵ 40 هەزار گەشتیار بێنە دهۆك، بەڵام دواتر دەركەوت ئەو ژمارەیە نایەت "ئینجا كەوتنە هێنانەوەی پاساو گوایە بەفر نەبووە یان دۆخی ئەمنی لەبار نەبووە یاخوود كاتی تاقیكردنەوەی قوتابیانە".
بەبازاڕكردنی ئەلیكترۆنی بۆ گەشتوگوزار پێویستە
هۆشیار دەربەندی، پسپۆڕی گەشتوگوزار وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد بەبازاڕكردنی ئەلیكترۆنی بۆ گەشتوگوزار لە هەرێمی كوردستان زۆر خراپە ئەو گوتی "بەبازاڕكردنی ئەلیكترۆنی بۆ گەشتوگوزار بۆ ئەم قۆناخەی هەرێمی كوردستان زۆر پێویستە چونكە ئێستا زۆر لاوازە بەدەر لەوە ساڵێك زیاترە وێبسایتی گەشتوگوزار لە هەرێمی كوردستان كارناكات تاوەكو بتوانین ئامارێكی لێوەربگرین".
بەبڕوای هۆشیار دەربەندی قەڵای هەولێر ئەو شوێنەیە كە دەتوانرێ بە راكێشانی گەشتیاری بیانی سوودی لێببینرێ‌ئەو گوتی "قەڵای هەولێر بووەتە براند دەبێت بۆ راكێشانی گەشتیاری بیانی سوودی لێببینین"
هۆشیار دەربەندی بۆ ئەوەش بەداخ بوو كە نەك پارێزگای دهۆك، بەڵكو سلێمانیش سیمای گەشتیاری نەماوە "پێش سەری ساڵ سەردانی سلێمانیم كرد بەداخەوە هیچ سیمایەكی گەشتیاریی لە سلێمانی نەماوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 05-06-2025 بەشێوەیەكی راستەوخۆ پێشكەش كرا‌و میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
- كەیفی مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی شوێنەواری هەرێمی كوردستان
- د.ئارام عزەدین، مامۆستا لە بەشی گەشتیاریی زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر
- ئیحسان عیسا، سەرۆكی كۆمەڵەی هۆتێل و بنكە گەشتییارییەكانی دهۆك
- هۆشیار دەربەندی، پسپۆڕی گەشتوگوزار
- باوەڕ پاسی، خاوەن هوتێل لە دهۆك
به‌شی بكه لە
