گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بەرەو چۆڵبوون دەچن
گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بەرەو چۆڵبوون دەچن
تەعریب لە خاوە وە بۆ خێرا
بەرنامەكە لەسەر چۆڵبوونی گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بوو، لە دەستپێكدا رەنج سەنگاوی پێشكەشكار ئەوەی خستەڕوو تەعریب زۆر بە چڕی بەدووری 64كلیۆمەتر لە هەولێری پایتەخت دەستیپێكردەوە، نەبوونی ئارامی و خزمەتگوزاری بووەتە هۆی ئەوەی گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بەروو چۆڵبوون بچن، ئەویش هەروەك میوانێكی بەرنامەكە گوتی "بەمەبەستە و لە پێناو بە عەرەبكردنی سنوورەكەیە". جگەلە میوانە سەرەكییەكان، چەندین خەڵكی سنووری مەخمووریش بەشداربوون یەكێكە لەوانە باسی لەوە كرد پێشتر تەعریب زۆر بە خاوی دەكرا "ئێستا پڕۆسەكە زۆر خێرا بووە". گەنجێكی دیكەی سنوورەكە ئەوەی خستەڕوو حكومەتی عێراق 55ماددەی دەستووری عێراقی پێشل كردوە دیارترینیان ماددەی 140، یەكێكی دیكە ئاماژەی بەوەدا تەعریب بەداگیركردنی زەوییەوە نەوەستاوە، بەڵكو ناوی گوندەكانیش گۆڕاوە "گوندی (كەرمردی) گوندێكی كوردنشین بوو ئێستا تەواوی دانیشتوانەكەی بووەتە عەرەب".
پەرلەمانتارە كوردەكان بەدەم ئەو كێشەیەوە ناچن
محەممەد جاسم كاكەیی، سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا وەك میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە باسی لەوە كرد پێشتر لە سنووری (زوممار) تەعریبی بەچڕی لەسەر دەستی پەرلەمنتارێكی عەرەب هەبووە، بەڵام بە هەوڵی بەشێك لە هاوكارەكانی لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا ئەو هەوڵەیان راگرتووە، ئەو گەلەیی لە ئەندامە كوردەكانی پەرلەمانی عێراق هەیە بەوەی هیچ هاوكار نین بۆ راگرتنی ئەو هەوڵانەی تەعریب كە لە سنووری نەینەوا و بەتایبەت لە مەخموور هەیە "بەشێكی پەیوەندی بەوە هەیە كە هیچ كەسێكی كوردی مەخموور پەرلەمانتاری عێراق نییە، تەحەدا دەكەم هیچ پەرلەمانتارێكی كورد لە عێراق بەدەم راگرتنی تەعریبی سنووری مەخموورەوە چووبێت ئێمە وەك كوردێك لە نەینەواین ئەو هەموو هەوڵە داگیركارییە هەیە ئەگەر ئێمە لەوێ نەبین دەبێت چی رووبدات"
30هەزار عەرەبی مەخموور كراونەتە حەشدی شەعبی
سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا، ئەوە ناشارێتەوە كە ناكۆكییەكانی كورد لە نێو خۆی بەتایبەت یەكێتی و پارتی لە سنووری نەینەوا هۆكارێكی زیادبوونی ئەو كێشانەیە كە بۆ خەڵكانی كورد لەو سنوورەدا دروست دەبێت ئەو دەڵێت "ئێمە لەگەڵ برایانی پارتی بەجیا رووبەڕووی تەعریب دەبینەوە، ئەگەر بەیەكەوە بوینایە بەدڵنیاییەوە باشتر دەبوو، هەندێك جار بەرامبەرەكانمان ئەو بەیەكەوە نەبوونەمان دەقۆزنەوە، بۆ تەعریبی زیاتر"
محەممەد جاسم كاكەیی، ناكۆكی و ململانێكانی لایەنە سیاسییەكان لە نێو هەرێمی كوردستان بە حاڵەتێكی ئاسایی دەبینێ، بەڵام لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان و بە تایبەت لە ناوچە دابڕێنراوەكان بە كارەسات ناو دەبات دەشڵێت "لەو ناوچانە كورد پێویستی بە یەك دەنگی هەیە، بەتایبەت لەكاتێكدا بەپێی دواین ئامار 30هەزار عەرەبی سنووری مەخموور و قەراج پڕ چەككراون و كراونەتە حەشدی شەعبی". ئەندامە كوردەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا باسی لەوەش كرد ئەگەر لەم قۆناخەدا كورد بشگەڕێتەوە گوندەكانی سنووری قەراج هیچ سوودێكی نییە، "چونكە گوندەكان هەمووی وێرانەن نە رێگا بەكەڵك دێت نەبینای قوتابخانە ماوە هیچ شتێك لە شوێنی خۆی نەماوە". ئەندامە كوردەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا لەگەڵ ئەوەش نییە كورد بایكۆتی سەرژمێری 20-11ی ئەمساڵ بكات ئەو دەڵێت "لەجیاتی بایكۆت با هەموو كوردێك كە ئێستا بە هەر هۆكارێك بێت لە دەرەوەی مەخموور دەژی لە رۆژی سەرژمێریدا بگەڕێنەوە ناوچەكانیان".
قەزایەكی دەوڵەمەند لەنێوان دوو حكومەتدا
د.سیروان مەخمووری، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەسەر ناوچە دابڕێنراوەكان، وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد تاوەكو 2013 گفتوگۆ و ململانێی كورد لەگەڵ بەغدا لەسەر خاك بوو، بەڵام دواتر هەنگاو بە هەنگاو گۆڕدرا "ئێستا هەموو كێشەكان بووەتە چارەسەركردنی مووچە". ئەو شارەزایی ناوچەكە مەخموور بە سەبەتی خۆراكی هەموو عێراق نێو دەبات دەڵێت "تەنیا ئەمساڵ 20هەزار تۆن گەنم لە سایلۆی مەخموور وەرگیراوە ئەوەش هۆكارە بۆ ئەوەی كە مەخموور بە سەبەتی خۆراكی عێراق ناوببرێت، جگەلەوە كێڵگەی نەوتی خورمەڵە هەر لەو سنوورەدایە كە نەوتێكی زۆری تێدایە".
هەر بەپێی زانیارییەكانی توێژەری بواری ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان ئێستا قەزای مەخموور لە رووی ئیدارییەوە بەسەر بە دوو حكومەتەدا دابەش بووە و چیای قەرەچووخ سنوورەكەی جیاكردوەتەوە ئەو گوتی "تەواوی قەزای مەخموور 2693كلیۆمەتر چوار گۆشەیە 1450كلیۆمەتری كە 59%ی خاكەكە دەكات كەوتووەتە لای حكومەتی عێراقی و 1243كلیۆمەتریشی كە 41% كەوتۆتە سنووری هەرێمی كوردستانەوە، لەو سنوورەی كەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراق بۆشایسی ئەمنی زۆرە‌و بەردەوام كێشەی ئەمنی هەیە هەر ئەوەش بووەتە هۆی چۆڵبوونی 49گوندی كوردنشینی سنوورەكە".
لە 1957 یەك خانەوادەی عەرەب هەبووە ئێستا 300 هەیە
بڕیارە لە 20-11ی ئەمساڵ 2024 سەرژمێری لە عێراق ئەنجام بدرێت ئەوەش لە دوای پڕۆسەی ئازادی عێراق یەكەم پڕۆسەی سەرژمێرییە، بەبڕوای د.سیروان مەخمووری، هەموو ئەو سەرژمێریانەی بە مێژووی عێراق كراون هۆكارێكی سیاسی پشتیوانیان بووە، بەپێی بڕیاری حكومەتی عێراق دەبوو هەر 10ساڵ جارێك سەرژمێری بكرێت، بەڵام چونكە سەرژمێری بە سیاسی كراوە كەمترین كات بەتەواوەتی لە وادی خۆیدا كراوە بەنموونە "دەبوو لە ساڵی 1967 سەرژمێری بكرایە، بەڵام لەبەر شۆڕشی كورد لە 1965 كراوە".
د.سیروان لەگەل ئەودایە كورد بەشداری سەرژمێری ئەمجارە نەكات، تەنیا بەیەك مەرج نەبێت "ئەویش ئاسایی كردنەوەی دۆخی ناوچەی دابڕێنراوەكانە كە قۆناخێكی جێبەجێ كردنی ماددەی 140 كە دەبوو زۆر دەمێكە ئەوە بكرایە".
مەترسیەكی دیكەی سەرژمێری ئەمجارە لە مەخموور ئەوەیە 38 كەس سەرپەرشتی دەكەن "هەر 38كەسەكەیان لە نەتەوەی عەرەبن"
د.سیروان مەخمووری ئەوەشی روونكردەوە كە زۆربەی گوندەكانی سنووری مەخموور ناوەكانیان كوردییە، بەڵام ئێستا عەرەب تێیاندا دەژی ئەو گوتیشی "لە سەرژمێری ساڵی 1957 لەناو سەنتەری مەخموور یەك خانەوادەی عەرەب هەبووە كە ئەحمەد عەرەب یان پێگوتووە، بەڵام ئێستا 300خانەوادەی عەرەب هەیە"
لەكۆتایی قسەكانی د.سیروان ئاماژەی بەوەشدا ژمارەی دانیشتوانی عێراق بەشێوەیەكی سەیر زۆر دەبێت بەجۆرێك ساڵانە یەك ملیۆن كەس زیاد دەبێت ئەو گوتی "ئەوەش جێگای گومانە، گومان دەكەم خەڵك لە وڵاتانی دیكەوە بەمەبەستی سیاسی بهێنرێتە عێراق و ژمارەی دانیشتوانی پێزیاد بكرێت".
زیاتر لە 50گوندی كوردنشین چۆڵ بووە
د.شاخەوان خالید، كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە سەرەتا سوپاسی رووداوی كرد بەوەی وەك كەناڵێكی راگەیاندن گرنگی بەپرسی راگرتنی تەعریب دەدا بەبڕوای د.شاخەوان هۆكارێكی چۆڵبوونی گوندەكانی سنووری مەخموور پەیوەندی بە جموجۆڵەكانی داعشەوە هەیە و گوتیشی "بەداخەوە زیاتر لە 50گوندی كوردنشین چۆڵ بوون". بەبۆچوونی د.شاخەوان تاوەكو پێشمەرگە نەگەڕێتەوە سنوورەكە گوندە كوردییەكان ئاوەدان نابنەوە
د.شاخەوان ئەوەشی خستەڕوو لە 1921دا لەگەڵ دروستبوونی دەوڵەتی عێراق مەخموور ناحیە بووە دواتر لە 1937دا كراوەتە قەزا ئەو گوتی "لەو كاتەوە هیچ گەشەكردنێكی گەورەی بەخۆیەوە نەدەیووە زیاتر لە گوندێكی گەورە دەچێت نەك قەزایەك".
لە بەشێكی دیكەی قسەكانی د.شاخەوان گلەیی لە نوێنەرانی كورد هەبوو كە لە بەغدا كە وەكو پێویستە بەدەم كێشەكانی خەڵكی مەخموورەوە نەچوون و نەبوونەتە بەرگریكاریان
لە كۆتایی قسەكانی كارگێڕەكەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان ئەوەشی خستەڕوو لەبەرامبەر هەموو ئەو زوڵمانەی لە خەڵكی كوردی مەخموور دەكرێت پێویستە خۆیان لە دادگای فیدڕاڵی سكاڵا تۆمار بكەن.
قەراج قەبرستانی زیندوانە
مامۆستا عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان، كەسایەتی سنووری مەخموور كە لە ناحیەی قەراج بە مەلا عەبدوڵڵا ناسراوە بە گوتەی خۆی لە 2003و 2004وە پێشبینی ئەم دۆخەی ئێستای مەخمووری كردوە "لە 2003و 2004دا گووتاری هەینیدا پێشبینیم بۆ ئەم دۆخەی ئێستام كردبوو چەندین جاریش باسی ئەوم كردوە كە لە ئایندەدا ناوچەكە تەعریب دەكرێت".
مامۆستا عەبدوڵڵا بۆچوونی وایە خەڵكی قەراج تەنیا بە رۆح زیندوون لە هەموو بوارەكاندا فەرامۆشكراون ئەو گوتی "قەراج قەبرستانی زیندوانە، چونكە بەراستی لە قەراج ژیانكردن بۆ كورد زۆر قورس بووە، هیچ پشت‌وپەنایەكیشمان نییە بۆیە پێویستمان بە تیمێكی پارێزەرایەتی خۆبەخش هەیە لە بەغدا بەرگری لە مافەكانمان بكات".
ئەو مامۆستا ئاینییە گلەیی لە هەموو حیزبە كوردستانییەكان هەیە ئەوانەی لە دەسەڵاتن و ئۆپۆزسیۆنیشن، كە بۆچی هیچ بەرنامەیەكیان نییە بۆ جێبەجێ كردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق "لە سنووری نەینەوا پارتی و یەكێتی هەریەكەیان بە جیا كار دەكەن ئەوەش لە زیانی ئێمەیە".
بە شێخی داگیركردنی گوندە كوردەكان ناسراوە
لە بەشێكی دیكەی قسەكانی مامۆستا عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان باس لەوە دەكات ئێستا كوڕی كەسێكیان كردووتە بەرێوەبەری ناحیەی باقرت كە پێشتر باوكی دەورێكی خراپی هەبووە لە داگیركردنی گوندە كوردنشینەكانی ناوچەكە گوتی "كوڕی عەلی بۆش یان كردووەتە بەڕێوەبەری ناحیەی باقرت، كاتی خۆی (عەلی بۆش) هێندە گوندی كوردنشینی داگیركردبوو بە شێخی داگیركردنی گوندە كوردییەكان ناوبانگی دەركردبوو". ئەویش وەك زۆربەی مەخموورییەكان گلەیی لە پەرلەمانتار‌و بەرپرسانی كورد هەیە لە بەغدا كە وەكو پێویست كاریان بۆ سنوورەكەیان نەكردوە.
كەسایەتییەكەی سنووری مەخموور ئەوەش دەخاتەڕوو ئەگەر ئاگادارنەبن سەرژمێری 20-11ی ئەمساڵ دەبێتە بەڵگەیەكی دیكە كە لە داهاتوودا لە دژی كوردی دانیشتوانی ئەو ناوچانە بەكاریدەهێنن ئەو گوتی "لە ئامادەكاری سەرژمێری 2010 دا كە دواتر ئەنجامنەدرا لە نێو ناحیەی قەراج 1612كورد هەبووە، بەڵام ئێستا ئەو ژمارەیە بووەتە سفر كەسی لێنەماوە، كە ئەو كاتە لە هەموو سنوورەكە كە 31هەزار كەس بوو 17هەزار‌و 300كەسی كوردبوو". مامۆستا عەبدوڵڵا بەوەش نیگەران بوو كە بەشێك لە جووتیارانی كورد بە ناچاری زەوییە كشتوكاڵییەكانیان دەفرۆشن‌و گوتیشی "بەڵام ئەوەی باشە زۆرینەی خەڵكانی دەوڵەمەندی كورد ئەو زەویانە دەكڕنەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 22-09-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكیەكانیش پێكهاتبوون لە
- محەممەد جاسم كاكەیی، سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا
- د.سیروان مەخمووری، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەسەر ناوچە دابڕێنراوەكان
- عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان، كەسایەتی سنووری مەخموور
- د.شاخەوان خالید، كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان
گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بەرەو چۆڵبوون دەچن
تەعریب لە خاوە وە بۆ خێرا
بەرنامەكە لەسەر چۆڵبوونی گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بوو، لە دەستپێكدا رەنج سەنگاوی پێشكەشكار ئەوەی خستەڕوو تەعریب زۆر بە چڕی بەدووری 64كلیۆمەتر لە هەولێری پایتەخت دەستیپێكردەوە، نەبوونی ئارامی و خزمەتگوزاری بووەتە هۆی ئەوەی گوندە كوردنشینەكانی سنووری مەخموور بەروو چۆڵبوون بچن، ئەویش هەروەك میوانێكی بەرنامەكە گوتی "بەمەبەستە و لە پێناو بە عەرەبكردنی سنوورەكەیە". جگەلە میوانە سەرەكییەكان، چەندین خەڵكی سنووری مەخمووریش بەشداربوون یەكێكە لەوانە باسی لەوە كرد پێشتر تەعریب زۆر بە خاوی دەكرا "ئێستا پڕۆسەكە زۆر خێرا بووە". گەنجێكی دیكەی سنوورەكە ئەوەی خستەڕوو حكومەتی عێراق 55ماددەی دەستووری عێراقی پێشل كردوە دیارترینیان ماددەی 140، یەكێكی دیكە ئاماژەی بەوەدا تەعریب بەداگیركردنی زەوییەوە نەوەستاوە، بەڵكو ناوی گوندەكانیش گۆڕاوە "گوندی (كەرمردی) گوندێكی كوردنشین بوو ئێستا تەواوی دانیشتوانەكەی بووەتە عەرەب".
پەرلەمانتارە كوردەكان بەدەم ئەو كێشەیەوە ناچن
محەممەد جاسم كاكەیی، سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا وەك میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە باسی لەوە كرد پێشتر لە سنووری (زوممار) تەعریبی بەچڕی لەسەر دەستی پەرلەمنتارێكی عەرەب هەبووە، بەڵام بە هەوڵی بەشێك لە هاوكارەكانی لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا ئەو هەوڵەیان راگرتووە، ئەو گەلەیی لە ئەندامە كوردەكانی پەرلەمانی عێراق هەیە بەوەی هیچ هاوكار نین بۆ راگرتنی ئەو هەوڵانەی تەعریب كە لە سنووری نەینەوا و بەتایبەت لە مەخموور هەیە "بەشێكی پەیوەندی بەوە هەیە كە هیچ كەسێكی كوردی مەخموور پەرلەمانتاری عێراق نییە، تەحەدا دەكەم هیچ پەرلەمانتارێكی كورد لە عێراق بەدەم راگرتنی تەعریبی سنووری مەخموورەوە چووبێت ئێمە وەك كوردێك لە نەینەواین ئەو هەموو هەوڵە داگیركارییە هەیە ئەگەر ئێمە لەوێ نەبین دەبێت چی رووبدات"
30هەزار عەرەبی مەخموور كراونەتە حەشدی شەعبی
سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا، ئەوە ناشارێتەوە كە ناكۆكییەكانی كورد لە نێو خۆی بەتایبەت یەكێتی و پارتی لە سنووری نەینەوا هۆكارێكی زیادبوونی ئەو كێشانەیە كە بۆ خەڵكانی كورد لەو سنوورەدا دروست دەبێت ئەو دەڵێت "ئێمە لەگەڵ برایانی پارتی بەجیا رووبەڕووی تەعریب دەبینەوە، ئەگەر بەیەكەوە بوینایە بەدڵنیاییەوە باشتر دەبوو، هەندێك جار بەرامبەرەكانمان ئەو بەیەكەوە نەبوونەمان دەقۆزنەوە، بۆ تەعریبی زیاتر"
محەممەد جاسم كاكەیی، ناكۆكی و ململانێكانی لایەنە سیاسییەكان لە نێو هەرێمی كوردستان بە حاڵەتێكی ئاسایی دەبینێ، بەڵام لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان و بە تایبەت لە ناوچە دابڕێنراوەكان بە كارەسات ناو دەبات دەشڵێت "لەو ناوچانە كورد پێویستی بە یەك دەنگی هەیە، بەتایبەت لەكاتێكدا بەپێی دواین ئامار 30هەزار عەرەبی سنووری مەخموور و قەراج پڕ چەككراون و كراونەتە حەشدی شەعبی". ئەندامە كوردەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا باسی لەوەش كرد ئەگەر لەم قۆناخەدا كورد بشگەڕێتەوە گوندەكانی سنووری قەراج هیچ سوودێكی نییە، "چونكە گوندەكان هەمووی وێرانەن نە رێگا بەكەڵك دێت نەبینای قوتابخانە ماوە هیچ شتێك لە شوێنی خۆی نەماوە". ئەندامە كوردەكەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا لەگەڵ ئەوەش نییە كورد بایكۆتی سەرژمێری 20-11ی ئەمساڵ بكات ئەو دەڵێت "لەجیاتی بایكۆت با هەموو كوردێك كە ئێستا بە هەر هۆكارێك بێت لە دەرەوەی مەخموور دەژی لە رۆژی سەرژمێریدا بگەڕێنەوە ناوچەكانیان".
قەزایەكی دەوڵەمەند لەنێوان دوو حكومەتدا
د.سیروان مەخمووری، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەسەر ناوچە دابڕێنراوەكان، وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە باسی لەوە كرد تاوەكو 2013 گفتوگۆ و ململانێی كورد لەگەڵ بەغدا لەسەر خاك بوو، بەڵام دواتر هەنگاو بە هەنگاو گۆڕدرا "ئێستا هەموو كێشەكان بووەتە چارەسەركردنی مووچە". ئەو شارەزایی ناوچەكە مەخموور بە سەبەتی خۆراكی هەموو عێراق نێو دەبات دەڵێت "تەنیا ئەمساڵ 20هەزار تۆن گەنم لە سایلۆی مەخموور وەرگیراوە ئەوەش هۆكارە بۆ ئەوەی كە مەخموور بە سەبەتی خۆراكی عێراق ناوببرێت، جگەلەوە كێڵگەی نەوتی خورمەڵە هەر لەو سنوورەدایە كە نەوتێكی زۆری تێدایە".
هەر بەپێی زانیارییەكانی توێژەری بواری ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان ئێستا قەزای مەخموور لە رووی ئیدارییەوە بەسەر بە دوو حكومەتەدا دابەش بووە و چیای قەرەچووخ سنوورەكەی جیاكردوەتەوە ئەو گوتی "تەواوی قەزای مەخموور 2693كلیۆمەتر چوار گۆشەیە 1450كلیۆمەتری كە 59%ی خاكەكە دەكات كەوتووەتە لای حكومەتی عێراقی و 1243كلیۆمەتریشی كە 41% كەوتۆتە سنووری هەرێمی كوردستانەوە، لەو سنوورەی كەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراق بۆشایسی ئەمنی زۆرە‌و بەردەوام كێشەی ئەمنی هەیە هەر ئەوەش بووەتە هۆی چۆڵبوونی 49گوندی كوردنشینی سنوورەكە".
لە 1957 یەك خانەوادەی عەرەب هەبووە ئێستا 300 هەیە
بڕیارە لە 20-11ی ئەمساڵ 2024 سەرژمێری لە عێراق ئەنجام بدرێت ئەوەش لە دوای پڕۆسەی ئازادی عێراق یەكەم پڕۆسەی سەرژمێرییە، بەبڕوای د.سیروان مەخمووری، هەموو ئەو سەرژمێریانەی بە مێژووی عێراق كراون هۆكارێكی سیاسی پشتیوانیان بووە، بەپێی بڕیاری حكومەتی عێراق دەبوو هەر 10ساڵ جارێك سەرژمێری بكرێت، بەڵام چونكە سەرژمێری بە سیاسی كراوە كەمترین كات بەتەواوەتی لە وادی خۆیدا كراوە بەنموونە "دەبوو لە ساڵی 1967 سەرژمێری بكرایە، بەڵام لەبەر شۆڕشی كورد لە 1965 كراوە".
د.سیروان لەگەل ئەودایە كورد بەشداری سەرژمێری ئەمجارە نەكات، تەنیا بەیەك مەرج نەبێت "ئەویش ئاسایی كردنەوەی دۆخی ناوچەی دابڕێنراوەكانە كە قۆناخێكی جێبەجێ كردنی ماددەی 140 كە دەبوو زۆر دەمێكە ئەوە بكرایە".
مەترسیەكی دیكەی سەرژمێری ئەمجارە لە مەخموور ئەوەیە 38 كەس سەرپەرشتی دەكەن "هەر 38كەسەكەیان لە نەتەوەی عەرەبن"
د.سیروان مەخمووری ئەوەشی روونكردەوە كە زۆربەی گوندەكانی سنووری مەخموور ناوەكانیان كوردییە، بەڵام ئێستا عەرەب تێیاندا دەژی ئەو گوتیشی "لە سەرژمێری ساڵی 1957 لەناو سەنتەری مەخموور یەك خانەوادەی عەرەب هەبووە كە ئەحمەد عەرەب یان پێگوتووە، بەڵام ئێستا 300خانەوادەی عەرەب هەیە"
لەكۆتایی قسەكانی د.سیروان ئاماژەی بەوەشدا ژمارەی دانیشتوانی عێراق بەشێوەیەكی سەیر زۆر دەبێت بەجۆرێك ساڵانە یەك ملیۆن كەس زیاد دەبێت ئەو گوتی "ئەوەش جێگای گومانە، گومان دەكەم خەڵك لە وڵاتانی دیكەوە بەمەبەستی سیاسی بهێنرێتە عێراق و ژمارەی دانیشتوانی پێزیاد بكرێت".
زیاتر لە 50گوندی كوردنشین چۆڵ بووە
د.شاخەوان خالید، كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە سەرەتا سوپاسی رووداوی كرد بەوەی وەك كەناڵێكی راگەیاندن گرنگی بەپرسی راگرتنی تەعریب دەدا بەبڕوای د.شاخەوان هۆكارێكی چۆڵبوونی گوندەكانی سنووری مەخموور پەیوەندی بە جموجۆڵەكانی داعشەوە هەیە و گوتیشی "بەداخەوە زیاتر لە 50گوندی كوردنشین چۆڵ بوون". بەبۆچوونی د.شاخەوان تاوەكو پێشمەرگە نەگەڕێتەوە سنوورەكە گوندە كوردییەكان ئاوەدان نابنەوە
د.شاخەوان ئەوەشی خستەڕوو لە 1921دا لەگەڵ دروستبوونی دەوڵەتی عێراق مەخموور ناحیە بووە دواتر لە 1937دا كراوەتە قەزا ئەو گوتی "لەو كاتەوە هیچ گەشەكردنێكی گەورەی بەخۆیەوە نەدەیووە زیاتر لە گوندێكی گەورە دەچێت نەك قەزایەك".
لە بەشێكی دیكەی قسەكانی د.شاخەوان گلەیی لە نوێنەرانی كورد هەبوو كە لە بەغدا كە وەكو پێویستە بەدەم كێشەكانی خەڵكی مەخموورەوە نەچوون و نەبوونەتە بەرگریكاریان
لە كۆتایی قسەكانی كارگێڕەكەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان ئەوەشی خستەڕوو لەبەرامبەر هەموو ئەو زوڵمانەی لە خەڵكی كوردی مەخموور دەكرێت پێویستە خۆیان لە دادگای فیدڕاڵی سكاڵا تۆمار بكەن.
قەراج قەبرستانی زیندوانە
مامۆستا عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان، كەسایەتی سنووری مەخموور كە لە ناحیەی قەراج بە مەلا عەبدوڵڵا ناسراوە بە گوتەی خۆی لە 2003و 2004وە پێشبینی ئەم دۆخەی ئێستای مەخمووری كردوە "لە 2003و 2004دا گووتاری هەینیدا پێشبینیم بۆ ئەم دۆخەی ئێستام كردبوو چەندین جاریش باسی ئەوم كردوە كە لە ئایندەدا ناوچەكە تەعریب دەكرێت".
مامۆستا عەبدوڵڵا بۆچوونی وایە خەڵكی قەراج تەنیا بە رۆح زیندوون لە هەموو بوارەكاندا فەرامۆشكراون ئەو گوتی "قەراج قەبرستانی زیندوانە، چونكە بەراستی لە قەراج ژیانكردن بۆ كورد زۆر قورس بووە، هیچ پشت‌وپەنایەكیشمان نییە بۆیە پێویستمان بە تیمێكی پارێزەرایەتی خۆبەخش هەیە لە بەغدا بەرگری لە مافەكانمان بكات".
ئەو مامۆستا ئاینییە گلەیی لە هەموو حیزبە كوردستانییەكان هەیە ئەوانەی لە دەسەڵاتن و ئۆپۆزسیۆنیشن، كە بۆچی هیچ بەرنامەیەكیان نییە بۆ جێبەجێ كردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق "لە سنووری نەینەوا پارتی و یەكێتی هەریەكەیان بە جیا كار دەكەن ئەوەش لە زیانی ئێمەیە".
بە شێخی داگیركردنی گوندە كوردەكان ناسراوە
لە بەشێكی دیكەی قسەكانی مامۆستا عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان باس لەوە دەكات ئێستا كوڕی كەسێكیان كردووتە بەرێوەبەری ناحیەی باقرت كە پێشتر باوكی دەورێكی خراپی هەبووە لە داگیركردنی گوندە كوردنشینەكانی ناوچەكە گوتی "كوڕی عەلی بۆش یان كردووەتە بەڕێوەبەری ناحیەی باقرت، كاتی خۆی (عەلی بۆش) هێندە گوندی كوردنشینی داگیركردبوو بە شێخی داگیركردنی گوندە كوردییەكان ناوبانگی دەركردبوو". ئەویش وەك زۆربەی مەخموورییەكان گلەیی لە پەرلەمانتار‌و بەرپرسانی كورد هەیە لە بەغدا كە وەكو پێویست كاریان بۆ سنوورەكەیان نەكردوە.
كەسایەتییەكەی سنووری مەخموور ئەوەش دەخاتەڕوو ئەگەر ئاگادارنەبن سەرژمێری 20-11ی ئەمساڵ دەبێتە بەڵگەیەكی دیكە كە لە داهاتوودا لە دژی كوردی دانیشتوانی ئەو ناوچانە بەكاریدەهێنن ئەو گوتی "لە ئامادەكاری سەرژمێری 2010 دا كە دواتر ئەنجامنەدرا لە نێو ناحیەی قەراج 1612كورد هەبووە، بەڵام ئێستا ئەو ژمارەیە بووەتە سفر كەسی لێنەماوە، كە ئەو كاتە لە هەموو سنوورەكە كە 31هەزار كەس بوو 17هەزار‌و 300كەسی كوردبوو". مامۆستا عەبدوڵڵا بەوەش نیگەران بوو كە بەشێك لە جووتیارانی كورد بە ناچاری زەوییە كشتوكاڵییەكانیان دەفرۆشن‌و گوتیشی "بەڵام ئەوەی باشە زۆرینەی خەڵكانی دەوڵەمەندی كورد ئەو زەویانە دەكڕنەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 22-09-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكیەكانیش پێكهاتبوون لە
- محەممەد جاسم كاكەیی، سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا
- د.سیروان مەخمووری، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لەسەر ناوچە دابڕێنراوەكان
- عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان، كەسایەتی سنووری مەخموور
- د.شاخەوان خالید، كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان
به‌شی بكه لە
