بەشێك لە‌و یەكەنیشتەجێیانەی بۆ كرێنشین و كەمدرامەتان دروستكراوە بووەتە كەلاوە
بەشێك لە‌و یەكەنیشتەجێیانەی بۆ كرێنشین و كەمدرامەتان دروستكراوە بووەتە كەلاوە
كوڕ‌و باوك و باپیر، بەهۆی كرێچێتییەوە 25 گەڕەكیان گۆڕیوە
"باوكم تاوەكو لە ژیاندا بوو لەبەر كرێچێتی 11 گەڕەكی گۆڕی، خۆشم تاوەكوئێستا نۆ گەرەكم گۆریوە، ئەوە كوڕەشمی هاتەسەر ئەویش پێنج گەڕەكی گۆڕیوە واتە بە هەر سێكمان 25گەڕەكمان گۆرێوە هێشتا نەگەیشتووین بە خانووی خۆمان". پیاوێكی سەر‌و ریش سپی لەبەرنامەكەدا وەهای گووت. یەكێكی دیكە گوتی "ئەوەندە بە هیوا كراوین ئومێدمان نەماوە ببینە خاوەنی خانووی خۆمان، لە هەمووشی ناخۆشتر خانوون بۆ كرێ بە ئاسانی دەست ناكەوێت". هەموو ئەوانەی وەك كرێنشین هاتبوونە بەرنامەكە لەسەر ئەوە كۆك بوون چەندین جار فۆڕمی وەرگرتنی خانوویان پڕكردۆتەوە بەڵام هێشتا هیچیان دەستگیر نەبووە. وەرگرتنی پارەیەكی زۆر وەك قیستی یەكەیەكی نیشتەجێبوون لە پڕۆژەكاندا گرفتێكی دیكەی كرێنشیینانە
كرێنشینێك دەڵێت "ئەگەر پێنج دەفتەرم هەبێت بیدەمە پێشەكی، خانوویەك دەكڕم ئیتر بۆچی چاوەڕی دەكەم". ئافرەتێكی كرێنشین كە هاتبووە بەرنامەكە داواكاری لە رەنج سەنگاوی پێشكەشكاری دەكرد زوو زوو بەرنامە لەسەر كرێنشینان بكات "حەز دەكەم مانگی دووجار بەرنامە لەسەر كێشەكانی كرێنشینی بكرێت تاوەكو ئەو كێشیە نەمێنی".
"رقی دنیام لەسەری مانگە"
تەمەنی 43ساڵە رۆژانە بە كرێكارییەوە سەرقاڵە‌و هەر رۆژە لە بینایەك وەك خۆی گوتی بە عارەقی ناوچەوانی پارە بۆ خەرجی رۆژانە‌و كرێی خانووەكەی پەیدا دەكات "43ساڵ تەمەنمە هەر 43ساڵەكەی كرێچم ئەو كاتانەش كە لە ماڵی دایكم بووم هەر كرێچی بوین".
ئەو گەنجە وەك خۆی باسی دەكات لەبەر ئەوەی بە تەواوەتی كرێی پێنادرێت لە ساڵێكدا پێنج خانوو دەگۆڕیوە "منداڵەكەم لە ساڵێكدا پێنج قوتابخانە دەگۆڕێت". ئەو كرێنشینە وەك خۆی باسی دەكات تەنیا دوو منداڵی هەیە
"دۆخەكە هی ئەوە نییە منداڵت زۆر بێت". لەكاتی ئەو قسانەدا دەستی برد بۆ گیرفانی ناسنامەی رێكخراوی كرێنشینانی دەرهێنا پاش كەمێك روانین لە ناسنامەكەی "ئەمە كچەكەم بۆی دانابووم تاوەكو لەبیرم نەچێت كە دێمە بەرنامەكە وای هەست دەكرد ئەگەر ئەوەم پێبێت بە وەرگرتنی خانوویەكەوە دەگەڕێمەوە". ئەو كرێكارە لە تەواوی قسەكانیدا جەختی لەسەر یەك قسە دەكردەوە "رەقی دنیام لەسەری مانگە، ئەگەر بەدەستی من بێت سەری مانگ هەر ناهێڵم، چونكە هەموو سەری مانگێك بۆ كرێ خانوو گرفتم بۆ دروست دەبێت".
بە پارەی سندوقی نیشتەجێ بوون چی كرا؟
عەزیز سەعید، بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی 35 ساڵە لە بواری نیشتەجێ بوون كار دەكات، هەر بۆیە شارەزایی تەواوی لە‌و بوارەدا پەیدا كردوە "ژیانی كرێنشینیشم دیوە". بەپێی قسەكانی ئەو بێت بۆ چارەسەركردنی گرفتی نیشتەجێبوون هەر وڵاتە پلانێكی هەیە بەنموونە لە چین لە تەمەنی 18ساڵیدا فۆڕمی یەكەی نیشتەجێ بوون بۆ خەڵكی دەچێت لە كوردستانیش لە 2009وە بیر لە چارەسەركردنی كرداری كراوەتەوە و سیستەمی سندوقی نیشتەجێ بوون دەرچوو بەو هۆیەوە بە هاوكاری سندوقی نیشتەجێ بوون 11198 یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست دەكرێت، ئەو هەڵمەتە لە وەربەرهێنانیشدا رەنگدانەوە هەبووە بەجۆرێك لەسەرجەم یەكەنیشتەجێكانی وەبەرهێنان "30هەزاریان لە پێنج دەفتەر كەمتر دراوەتە خەڵكی، ئەوەش هاوكارییەكی باشە لەكاتێكدا كاری وەبەرهێنان دروستكردنی یەكەی نیشتەجێ بوون نییە". بەڵام ئەو كاتەی بۆ ماوەی هەشت ساڵ مۆڵەتی یەكەی نیشتەجێ بوون رادەگیرێ دووبارە گرفتەكە زیاد دەبێتەوە هەر بۆیە لە 2020 دا مۆڵەتپێدان دەكرێتەوە.
بەنیازن 20هەزار یەكەكە بەهاوكاری بانك دروست بكەن
بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی باسی لەوە كرد بۆ پڕۆژەی 20هەزار یەكەكە وەك سلێمانی وەبەرهێنەر و زەویشی ئامادە كردوە "ساڵێكە وەبەرهێنەر و زەویشیم ئامادە كردوە". بەڵام وەك ئە و باسی دەكات هێشتا لە هەولێر‌و دهۆك زەوی ئامادە نەكراووە. گرفتی دەستپێنەكردنی ئەو 20هەزار یەكەنیشتەجێبوونە ئەوەیە 250دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك دیاری كراوە كە دروست بكرێت "هیچ وەبەرهێنەرێكیش ئامادە نییە بەو نرخە دروستی بكات تایبەت ئەگەر بە قیستی 10ساڵ بێت".
بەپێی قسەكانی عەزیز سەعید بە 350دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك وەبەرهێنەرەكە ئامادەیە چوار هەزار یەكەنیشتەجێیەكەی سنووری سلێمانی تەواو بكات ئەو گوتیشی "بەنیازین بە هاوكاری بانكەكان پڕۆژەی 20هەزار یەكەنیشتەجێیەكان تەواو بكەین بۆ ئەو مەبەستە كۆمەڵێك بانك هاتونەتە پێشەوە" عەزیز سەعید جەخت لەوە دەكاتەوە بە 250دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك خانووی باش ناكرێت "بە 350بۆ 450 دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك خانووی باش دەكرێت". بەڕێوەبەری وەبەرهێنانی سلێمانی رێنمایی خەڵكی دەكات بۆ دروستكردنی خانوو واز لە بەكارهێنانی بلۆك بهێنن
"بەكارهێنانی بلۆك بۆ خانوو ماددەیەكی زۆر خراپە". ئەو بەڕێوەبە گشتییە باسی لەوەش كرد سلێمانی لە رووی هەرزانی و كولێتی یەكەی نیشتەجێبوونەوە "لە پلەی یەكمدایە".
9004 یەكە نیشتەجێیەكەی ئاوەدانكردنەوە كەی تەواو دەبێت؟
بەڕێوەبەری گشتی رێگا‌وبان و ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی محەممەد جەلیل وەك میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە دان بەوەدا دەنێ لەم كابینەیەدا ئەمساڵ هیچ پارەیەك بۆ نیشتەجێكردن دابین نەكراوە لە كاتێكدا بە 270 ملیار دینار كێشەی ئەو 9004 یەكەنیشتەجێیە چارەسەر دەبێت كە زیاد لە دە ساڵە زۆرینەیان دروستكراون بەشێكیان تەنیا گەیاندنی خزمەتگوزارییان ماوە
"خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز لە 2014تەواو كراون 40% خزمەتگوزاریشیان بۆ دابینكراوە 397 یەكەنیشتەجێیەكەی سیتەك بە 12ملیار دینار تەواو دەكرێت، ئەو 1500یەكەی لە سیتەك و زڕگوێز هەیە بە 33ملیار دینار تەواوی كێشەكانی چارەسەر دەبن ئەگەر پارەمان بۆ دابین بكرێت بە 7 مانگ خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز تەواو دەكەین".
سەبارەت بە دابەشكردنەوەی فۆڕم بۆ ئەو یەكانە محەممەد جەلیل ئەوەی خستەڕوو دووبارە دابەشكردنی فۆڕم بۆ نوێ كردنەوەی زانیارییەكانی رابردووە بووە محەممەد جەلیل جەختی لەوە كردەوە هەر كاتێك یەكەیەكی نیشتەجێبوون بدەنە هەر لایەنێك (كرێچی یان كەمدەرامەت) بەپێی یاساكە بۆ ماوەی25 ساڵ بەقەرزی درێژخایەن و بە نرخی تێچوو دەدرێتە ئەو لایەنە"
محەممە جەلیل ئەوەشی نەشاردەوە كەوەزیری ئاوەدانكردنەوە داوای لە سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردوە سەرەتا 9004 یەكە
نیشتەجێكە تەواو بكرێت دواتر دەست بە 20هەزار یەكەكەی وەبەرهێنان بكرێت "بەڵام نەپارە بۆ ئێمە دابین كرا بۆ تەواو كردنی 9004یەكەكە نە 20هەزار یەكەنیشتەجێیەكەی وەبەرهێنانیش دەستیپێكرد".
لە وەڵامی ئەو پرسیارەش كەی خەڵكی دەچێتە نێو خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز؟ محەممەد جەلیل گوتی "وەڵامی ئەوەم لا نییە".
زیاد لە 150 هەزار كرێنشین لە كوردستاندا هەیە
بەرهەم قەرەداخی، سەرۆكی كۆمەڵەی كرێنشینانی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەشدار بووی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو لە هەرێمی كوردستاندا زیاد لە 150هەزار كرێنشین هەیە، بۆ بەڵگەی ئەو قسانەشی نموونەی بەوە هێنایەوە تەنیا بۆ 20هەزار یەكەكە كە بڕیار بوو دەستەی وەبەرهێنان دروستی بكات لە ماوەی 50 رۆژدا 119هەزار‌و919 فۆڕم پڕكراوەتەوە لە كاتێكدا وەك ئەو باسی دەكات هەموو كرێنشینانیش فریا پڕكردنەوەی فۆڕم نەكەوتبوون ئەو گوتیشی "لە كاتێكدا لە كوردستان مۆڵەت دراوەتە 230هەزار یەكەی نیشتەجێبوون، بەڵام كەمترینیان بۆ كرێنشیان بووە ئەوەندەی بیر بێت تەنیا 564 یەكە لە كەڵەوانانی سلێمانی بۆ كرێنشیان دروست كراوە". ئەو داوا دەكات ئەو پڕۆژانەی بۆ كرێنشینان دروست دەكرێت لە پێناو كەمكردنەوەی تێچوەكەی خزمەتگوزارییەكانی وەك رێگا‌وبان و قوتابخانە و مزگەوت حكومەتی هەرێم خۆی دروستی بكات، چونكە "ئەگەر وانەبێت تێچووی ئەوانەش دووبارە دەخرێتەوە سەر نرخی یەكەكان ئەوكاتەش لەسەر كرێنشین گران دەبێت".
بەخێزانەوە لە ئاوی ئیجەدا خنكان
بەرهەم قەرەداخی باس لەوەش دەكات كرێنشینیان هەبووە لە تاو كرێچێتی رێگای هاتونەهاتی هەندەرانی گرتۆتەبەر لە بێهیوایدا بە تەواوەتی كوردستانی بەجێهێشتووە "ناومان لایە رۆیشتووە بەخێزانەوە لە ئاوی ئیجەدا خنكاون".
بەشێك لە خەڵكی و بەرهەم قەرەداخی یش هەمان بڕوایان هەیە هاتنی عەرەب و ئاوارەیەكی زۆر هۆكارە بۆ گرانبوونی نرخی خانوو و كرێی نیشتەجێبوون بۆ ئەوەش باس لە چەند ئامارێك دەكات دەڵێت "ملیۆنێك و 50هەزار ئاوارەی عەرەب لە كوردستاندا دەژی، بەجۆرێك 21% دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بونەتە عەرەب زۆرترین ژمارەی عەرەب لە هەولێر دواتر بەپێی ریزبەندی لەسلێمانی و دهۆك و هەڵەبجە بوونیان هەیە، ئەمە جگەلە
179قوتابخانە كە بۆ عارەبەكان كراوەتەوە تەنیا لە هەولێر 682هەزار یەكەی نیشتەجێبوون كراوە بەناوی عەرەبەوە".
بەرهەم قەرەداخی ئەوەش دەخاتەڕوو عەرەب هەیە بە باڵەخانە شوقەی لە كوردستاندا كڕیوە "پێشمەرگەی دێرین هەیە كرێچی پیاوێكی عەرەبە".
بەرهەم قەرەداخی رەشبینیشە لەوەی بەم زووانە 20هەزار یەكەنیشتەجێبونەكەی دەستەی وەبەرهێنان تەواو بكرێت گوتیشی "وەبەهێنەر هەیە بەتەنها زەوی بۆ دابین بكەن ئامادەیە بە قیستی 25ساڵ یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست بكات ئیتر نازانم حكومەت خەریكی چییە؟".
هەتاوەكو مووچە جێگیر نەبێت بانك ئامادە نابێت
میران كامیل، كە وەبەرهێنەرێكی بواری نیشتەجێبوون لەبەرنامەكەدا بەشداربوو بە دووری زانی بانك هاوكاربێت لە دروستكردنی 20هەزار یەكە نیشتەجێیەكەی دەستەی وەبەرهێنان ئەو گوتی "تاوەكو كێشەی مووچە چارەسەر نەبێت، هیچ بانكێك ئامادە نییە بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون قەرز بدات". وەك وەبەرهێنەرێكیش ئامادەیی دەربڕی 5000 یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست بكات بۆ هەر مەترە چوار گۆشیەیەكیش بڕی 350 دۆلار وەربگرێت قەرزی دانەوەشی بۆ ماوەی 25ساڵ بێت. ئەو رەخنەی لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەش گرت بەوەی زوو زوو فۆڕمی وەرگرتنی یەكەی نیشتەجێبوون بە خەڵكی كەمداهات پڕدەكەنەوە "نازانم بۆچی فۆڕم دابەش دەكەن و ئومێد لەلای خەڵكی دروست دەكەن لە كاتێكدا كێشەی خانووەكانیان هەر ماوە".
میران كامیل و بەشێك لە میوانەكانی دیكەش باسیان لە یاسای ژمارە حەوتی 2008 كرد كە رێگرە لەوەی كرێچی هیچ پارەیەكی پێشەكی بدات بۆ وەرگرتنی یەكەی نیشتەجێبوون "هەتاوەكو ئەو یاسایە هەڵنەوەشێتەوە هیچ ناكرێت لەكاتێكدا هەڵوەشاندنەوەی لە بەرژەوەندی كرێنشینانە ئەگەر ئەو یاسایە نەبوایە خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز دەمێك بوو خەڵكیان تێچووبوو".
رەخنەی لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە‌و دەستەی وەبەرهێنان هەبوو
دڵشاد عەبدولواحید، خاوەنی كۆمپانیایەكی كڕین و فرۆشتنی زەوی و شوقە‌و خانوو لەبەرنامەكەدا بەشداربوو دەستپێكی قسەكانی رەخنەگرتن بوو لە دەستەی بەرهێنان و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە‌و گوتی "دەستەی وەبەرهێنان و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كەمتەرخەمن تەنیا قسە دەكەن، بەداخەوە وەزیری ئاوەدانكردنەوە بەس قسە دەكات هیچ كردارێك نابینین". بەڵام دڵشاد عەبدولواحید هیچ رەخنەیەكی لە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەبوو گوتی "سەرۆكی حكومەت هیچ درێخییەكی نەكردوە، متمانەی تەواوم بەم كابینەیە هەیە كە كارەكانی بەباشی دەكات".
سەبارەت بە هاتنی وەبەرهێنەری عارەبیش كە بۆ هەرێمی كوردستان هاتوون ئەو ئەوە بە ئاسایی دەبینێ دەڵێت "بۆچی وەبەرهێنەری ئێمە بچێتە دەرەوە وەبەهێنان بكات، ئاسایە، بەڵام خەڵكی دەرەوە بێتە ئێرە نایاساییە؟"
دڵشاد عەبدولواحید هێمای بەوەش كرد 25 ساڵە لەبواری كڕین و فرۆشتنی خانوودا كار دەكات ئەوەی هەستی پێكردوە ئێستا كرێی خانوو زۆر بەرزبووەتەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 09-06-2024 پیشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
*عەزیز سەعید، بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی
*محەممەد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگا‌وبان و ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی
*بەرهەم قەرەداخی، سەرۆكی كۆمەڵەی كرێنشینانی كوردستان
* میران كامیل، وەبەرهێنەر
* دڵشاد عەبدولواحید، خاوەنی كۆمپانیایەكی كڕین و فرۆشتنی شوقە‌و خانوو
كوڕ‌و باوك و باپیر، بەهۆی كرێچێتییەوە 25 گەڕەكیان گۆڕیوە
"باوكم تاوەكو لە ژیاندا بوو لەبەر كرێچێتی 11 گەڕەكی گۆڕی، خۆشم تاوەكوئێستا نۆ گەرەكم گۆریوە، ئەوە كوڕەشمی هاتەسەر ئەویش پێنج گەڕەكی گۆڕیوە واتە بە هەر سێكمان 25گەڕەكمان گۆرێوە هێشتا نەگەیشتووین بە خانووی خۆمان". پیاوێكی سەر‌و ریش سپی لەبەرنامەكەدا وەهای گووت. یەكێكی دیكە گوتی "ئەوەندە بە هیوا كراوین ئومێدمان نەماوە ببینە خاوەنی خانووی خۆمان، لە هەمووشی ناخۆشتر خانوون بۆ كرێ بە ئاسانی دەست ناكەوێت". هەموو ئەوانەی وەك كرێنشین هاتبوونە بەرنامەكە لەسەر ئەوە كۆك بوون چەندین جار فۆڕمی وەرگرتنی خانوویان پڕكردۆتەوە بەڵام هێشتا هیچیان دەستگیر نەبووە. وەرگرتنی پارەیەكی زۆر وەك قیستی یەكەیەكی نیشتەجێبوون لە پڕۆژەكاندا گرفتێكی دیكەی كرێنشیینانە
كرێنشینێك دەڵێت "ئەگەر پێنج دەفتەرم هەبێت بیدەمە پێشەكی، خانوویەك دەكڕم ئیتر بۆچی چاوەڕی دەكەم". ئافرەتێكی كرێنشین كە هاتبووە بەرنامەكە داواكاری لە رەنج سەنگاوی پێشكەشكاری دەكرد زوو زوو بەرنامە لەسەر كرێنشینان بكات "حەز دەكەم مانگی دووجار بەرنامە لەسەر كێشەكانی كرێنشینی بكرێت تاوەكو ئەو كێشیە نەمێنی".
"رقی دنیام لەسەری مانگە"
تەمەنی 43ساڵە رۆژانە بە كرێكارییەوە سەرقاڵە‌و هەر رۆژە لە بینایەك وەك خۆی گوتی بە عارەقی ناوچەوانی پارە بۆ خەرجی رۆژانە‌و كرێی خانووەكەی پەیدا دەكات "43ساڵ تەمەنمە هەر 43ساڵەكەی كرێچم ئەو كاتانەش كە لە ماڵی دایكم بووم هەر كرێچی بوین".
ئەو گەنجە وەك خۆی باسی دەكات لەبەر ئەوەی بە تەواوەتی كرێی پێنادرێت لە ساڵێكدا پێنج خانوو دەگۆڕیوە "منداڵەكەم لە ساڵێكدا پێنج قوتابخانە دەگۆڕێت". ئەو كرێنشینە وەك خۆی باسی دەكات تەنیا دوو منداڵی هەیە
"دۆخەكە هی ئەوە نییە منداڵت زۆر بێت". لەكاتی ئەو قسانەدا دەستی برد بۆ گیرفانی ناسنامەی رێكخراوی كرێنشینانی دەرهێنا پاش كەمێك روانین لە ناسنامەكەی "ئەمە كچەكەم بۆی دانابووم تاوەكو لەبیرم نەچێت كە دێمە بەرنامەكە وای هەست دەكرد ئەگەر ئەوەم پێبێت بە وەرگرتنی خانوویەكەوە دەگەڕێمەوە". ئەو كرێكارە لە تەواوی قسەكانیدا جەختی لەسەر یەك قسە دەكردەوە "رەقی دنیام لەسەری مانگە، ئەگەر بەدەستی من بێت سەری مانگ هەر ناهێڵم، چونكە هەموو سەری مانگێك بۆ كرێ خانوو گرفتم بۆ دروست دەبێت".
بە پارەی سندوقی نیشتەجێ بوون چی كرا؟
عەزیز سەعید، بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی 35 ساڵە لە بواری نیشتەجێ بوون كار دەكات، هەر بۆیە شارەزایی تەواوی لە‌و بوارەدا پەیدا كردوە "ژیانی كرێنشینیشم دیوە". بەپێی قسەكانی ئەو بێت بۆ چارەسەركردنی گرفتی نیشتەجێبوون هەر وڵاتە پلانێكی هەیە بەنموونە لە چین لە تەمەنی 18ساڵیدا فۆڕمی یەكەی نیشتەجێ بوون بۆ خەڵكی دەچێت لە كوردستانیش لە 2009وە بیر لە چارەسەركردنی كرداری كراوەتەوە و سیستەمی سندوقی نیشتەجێ بوون دەرچوو بەو هۆیەوە بە هاوكاری سندوقی نیشتەجێ بوون 11198 یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست دەكرێت، ئەو هەڵمەتە لە وەربەرهێنانیشدا رەنگدانەوە هەبووە بەجۆرێك لەسەرجەم یەكەنیشتەجێكانی وەبەرهێنان "30هەزاریان لە پێنج دەفتەر كەمتر دراوەتە خەڵكی، ئەوەش هاوكارییەكی باشە لەكاتێكدا كاری وەبەرهێنان دروستكردنی یەكەی نیشتەجێ بوون نییە". بەڵام ئەو كاتەی بۆ ماوەی هەشت ساڵ مۆڵەتی یەكەی نیشتەجێ بوون رادەگیرێ دووبارە گرفتەكە زیاد دەبێتەوە هەر بۆیە لە 2020 دا مۆڵەتپێدان دەكرێتەوە.
بەنیازن 20هەزار یەكەكە بەهاوكاری بانك دروست بكەن
بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی باسی لەوە كرد بۆ پڕۆژەی 20هەزار یەكەكە وەك سلێمانی وەبەرهێنەر و زەویشی ئامادە كردوە "ساڵێكە وەبەرهێنەر و زەویشیم ئامادە كردوە". بەڵام وەك ئە و باسی دەكات هێشتا لە هەولێر‌و دهۆك زەوی ئامادە نەكراووە. گرفتی دەستپێنەكردنی ئەو 20هەزار یەكەنیشتەجێبوونە ئەوەیە 250دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك دیاری كراوە كە دروست بكرێت "هیچ وەبەرهێنەرێكیش ئامادە نییە بەو نرخە دروستی بكات تایبەت ئەگەر بە قیستی 10ساڵ بێت".
بەپێی قسەكانی عەزیز سەعید بە 350دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك وەبەرهێنەرەكە ئامادەیە چوار هەزار یەكەنیشتەجێیەكەی سنووری سلێمانی تەواو بكات ئەو گوتیشی "بەنیازین بە هاوكاری بانكەكان پڕۆژەی 20هەزار یەكەنیشتەجێیەكان تەواو بكەین بۆ ئەو مەبەستە كۆمەڵێك بانك هاتونەتە پێشەوە" عەزیز سەعید جەخت لەوە دەكاتەوە بە 250دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك خانووی باش ناكرێت "بە 350بۆ 450 دۆلار بۆ هەر مەترە دووجایەك خانووی باش دەكرێت". بەڕێوەبەری وەبەرهێنانی سلێمانی رێنمایی خەڵكی دەكات بۆ دروستكردنی خانوو واز لە بەكارهێنانی بلۆك بهێنن
"بەكارهێنانی بلۆك بۆ خانوو ماددەیەكی زۆر خراپە". ئەو بەڕێوەبە گشتییە باسی لەوەش كرد سلێمانی لە رووی هەرزانی و كولێتی یەكەی نیشتەجێبوونەوە "لە پلەی یەكمدایە".
9004 یەكە نیشتەجێیەكەی ئاوەدانكردنەوە كەی تەواو دەبێت؟
بەڕێوەبەری گشتی رێگا‌وبان و ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی محەممەد جەلیل وەك میوانێكی سەرەكی بەرنامەكە دان بەوەدا دەنێ لەم كابینەیەدا ئەمساڵ هیچ پارەیەك بۆ نیشتەجێكردن دابین نەكراوە لە كاتێكدا بە 270 ملیار دینار كێشەی ئەو 9004 یەكەنیشتەجێیە چارەسەر دەبێت كە زیاد لە دە ساڵە زۆرینەیان دروستكراون بەشێكیان تەنیا گەیاندنی خزمەتگوزارییان ماوە
"خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز لە 2014تەواو كراون 40% خزمەتگوزاریشیان بۆ دابینكراوە 397 یەكەنیشتەجێیەكەی سیتەك بە 12ملیار دینار تەواو دەكرێت، ئەو 1500یەكەی لە سیتەك و زڕگوێز هەیە بە 33ملیار دینار تەواوی كێشەكانی چارەسەر دەبن ئەگەر پارەمان بۆ دابین بكرێت بە 7 مانگ خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز تەواو دەكەین".
سەبارەت بە دابەشكردنەوەی فۆڕم بۆ ئەو یەكانە محەممەد جەلیل ئەوەی خستەڕوو دووبارە دابەشكردنی فۆڕم بۆ نوێ كردنەوەی زانیارییەكانی رابردووە بووە محەممەد جەلیل جەختی لەوە كردەوە هەر كاتێك یەكەیەكی نیشتەجێبوون بدەنە هەر لایەنێك (كرێچی یان كەمدەرامەت) بەپێی یاساكە بۆ ماوەی25 ساڵ بەقەرزی درێژخایەن و بە نرخی تێچوو دەدرێتە ئەو لایەنە"
محەممە جەلیل ئەوەشی نەشاردەوە كەوەزیری ئاوەدانكردنەوە داوای لە سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردوە سەرەتا 9004 یەكە
نیشتەجێكە تەواو بكرێت دواتر دەست بە 20هەزار یەكەكەی وەبەرهێنان بكرێت "بەڵام نەپارە بۆ ئێمە دابین كرا بۆ تەواو كردنی 9004یەكەكە نە 20هەزار یەكەنیشتەجێیەكەی وەبەرهێنانیش دەستیپێكرد".
لە وەڵامی ئەو پرسیارەش كەی خەڵكی دەچێتە نێو خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز؟ محەممەد جەلیل گوتی "وەڵامی ئەوەم لا نییە".
زیاد لە 150 هەزار كرێنشین لە كوردستاندا هەیە
بەرهەم قەرەداخی، سەرۆكی كۆمەڵەی كرێنشینانی كوردستان وەك میوانێكی دیكەی بەشدار بووی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو لە هەرێمی كوردستاندا زیاد لە 150هەزار كرێنشین هەیە، بۆ بەڵگەی ئەو قسانەشی نموونەی بەوە هێنایەوە تەنیا بۆ 20هەزار یەكەكە كە بڕیار بوو دەستەی وەبەرهێنان دروستی بكات لە ماوەی 50 رۆژدا 119هەزار‌و919 فۆڕم پڕكراوەتەوە لە كاتێكدا وەك ئەو باسی دەكات هەموو كرێنشینانیش فریا پڕكردنەوەی فۆڕم نەكەوتبوون ئەو گوتیشی "لە كاتێكدا لە كوردستان مۆڵەت دراوەتە 230هەزار یەكەی نیشتەجێبوون، بەڵام كەمترینیان بۆ كرێنشیان بووە ئەوەندەی بیر بێت تەنیا 564 یەكە لە كەڵەوانانی سلێمانی بۆ كرێنشیان دروست كراوە". ئەو داوا دەكات ئەو پڕۆژانەی بۆ كرێنشینان دروست دەكرێت لە پێناو كەمكردنەوەی تێچوەكەی خزمەتگوزارییەكانی وەك رێگا‌وبان و قوتابخانە و مزگەوت حكومەتی هەرێم خۆی دروستی بكات، چونكە "ئەگەر وانەبێت تێچووی ئەوانەش دووبارە دەخرێتەوە سەر نرخی یەكەكان ئەوكاتەش لەسەر كرێنشین گران دەبێت".
بەخێزانەوە لە ئاوی ئیجەدا خنكان
بەرهەم قەرەداخی باس لەوەش دەكات كرێنشینیان هەبووە لە تاو كرێچێتی رێگای هاتونەهاتی هەندەرانی گرتۆتەبەر لە بێهیوایدا بە تەواوەتی كوردستانی بەجێهێشتووە "ناومان لایە رۆیشتووە بەخێزانەوە لە ئاوی ئیجەدا خنكاون".
بەشێك لە خەڵكی و بەرهەم قەرەداخی یش هەمان بڕوایان هەیە هاتنی عەرەب و ئاوارەیەكی زۆر هۆكارە بۆ گرانبوونی نرخی خانوو و كرێی نیشتەجێبوون بۆ ئەوەش باس لە چەند ئامارێك دەكات دەڵێت "ملیۆنێك و 50هەزار ئاوارەی عەرەب لە كوردستاندا دەژی، بەجۆرێك 21% دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بونەتە عەرەب زۆرترین ژمارەی عەرەب لە هەولێر دواتر بەپێی ریزبەندی لەسلێمانی و دهۆك و هەڵەبجە بوونیان هەیە، ئەمە جگەلە
179قوتابخانە كە بۆ عارەبەكان كراوەتەوە تەنیا لە هەولێر 682هەزار یەكەی نیشتەجێبوون كراوە بەناوی عەرەبەوە".
بەرهەم قەرەداخی ئەوەش دەخاتەڕوو عەرەب هەیە بە باڵەخانە شوقەی لە كوردستاندا كڕیوە "پێشمەرگەی دێرین هەیە كرێچی پیاوێكی عەرەبە".
بەرهەم قەرەداخی رەشبینیشە لەوەی بەم زووانە 20هەزار یەكەنیشتەجێبونەكەی دەستەی وەبەرهێنان تەواو بكرێت گوتیشی "وەبەهێنەر هەیە بەتەنها زەوی بۆ دابین بكەن ئامادەیە بە قیستی 25ساڵ یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست بكات ئیتر نازانم حكومەت خەریكی چییە؟".
هەتاوەكو مووچە جێگیر نەبێت بانك ئامادە نابێت
میران كامیل، كە وەبەرهێنەرێكی بواری نیشتەجێبوون لەبەرنامەكەدا بەشداربوو بە دووری زانی بانك هاوكاربێت لە دروستكردنی 20هەزار یەكە نیشتەجێیەكەی دەستەی وەبەرهێنان ئەو گوتی "تاوەكو كێشەی مووچە چارەسەر نەبێت، هیچ بانكێك ئامادە نییە بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون قەرز بدات". وەك وەبەرهێنەرێكیش ئامادەیی دەربڕی 5000 یەكەی نیشتەجێبوون بۆ كەمدەرامەتان دروست بكات بۆ هەر مەترە چوار گۆشیەیەكیش بڕی 350 دۆلار وەربگرێت قەرزی دانەوەشی بۆ ماوەی 25ساڵ بێت. ئەو رەخنەی لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەش گرت بەوەی زوو زوو فۆڕمی وەرگرتنی یەكەی نیشتەجێبوون بە خەڵكی كەمداهات پڕدەكەنەوە "نازانم بۆچی فۆڕم دابەش دەكەن و ئومێد لەلای خەڵكی دروست دەكەن لە كاتێكدا كێشەی خانووەكانیان هەر ماوە".
میران كامیل و بەشێك لە میوانەكانی دیكەش باسیان لە یاسای ژمارە حەوتی 2008 كرد كە رێگرە لەوەی كرێچی هیچ پارەیەكی پێشەكی بدات بۆ وەرگرتنی یەكەی نیشتەجێبوون "هەتاوەكو ئەو یاسایە هەڵنەوەشێتەوە هیچ ناكرێت لەكاتێكدا هەڵوەشاندنەوەی لە بەرژەوەندی كرێنشینانە ئەگەر ئەو یاسایە نەبوایە خانووەكانی سیتەك و زڕگوێز دەمێك بوو خەڵكیان تێچووبوو".
رەخنەی لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە‌و دەستەی وەبەرهێنان هەبوو
دڵشاد عەبدولواحید، خاوەنی كۆمپانیایەكی كڕین و فرۆشتنی زەوی و شوقە‌و خانوو لەبەرنامەكەدا بەشداربوو دەستپێكی قسەكانی رەخنەگرتن بوو لە دەستەی بەرهێنان و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە‌و گوتی "دەستەی وەبەرهێنان و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە كەمتەرخەمن تەنیا قسە دەكەن، بەداخەوە وەزیری ئاوەدانكردنەوە بەس قسە دەكات هیچ كردارێك نابینین". بەڵام دڵشاد عەبدولواحید هیچ رەخنەیەكی لە سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەبوو گوتی "سەرۆكی حكومەت هیچ درێخییەكی نەكردوە، متمانەی تەواوم بەم كابینەیە هەیە كە كارەكانی بەباشی دەكات".
سەبارەت بە هاتنی وەبەرهێنەری عارەبیش كە بۆ هەرێمی كوردستان هاتوون ئەو ئەوە بە ئاسایی دەبینێ دەڵێت "بۆچی وەبەرهێنەری ئێمە بچێتە دەرەوە وەبەهێنان بكات، ئاسایە، بەڵام خەڵكی دەرەوە بێتە ئێرە نایاساییە؟"
دڵشاد عەبدولواحید هێمای بەوەش كرد 25 ساڵە لەبواری كڕین و فرۆشتنی خانوودا كار دەكات ئەوەی هەستی پێكردوە ئێستا كرێی خانوو زۆر بەرزبووەتەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 09-06-2024 پیشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
*عەزیز سەعید، بەڕێوەبەری گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی
*محەممەد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگا‌وبان و ئاوەدانكردنەوەی سلێمانی
*بەرهەم قەرەداخی، سەرۆكی كۆمەڵەی كرێنشینانی كوردستان
* میران كامیل، وەبەرهێنەر
* دڵشاد عەبدولواحید، خاوەنی كۆمپانیایەكی كڕین و فرۆشتنی شوقە‌و خانوو
به‌شی بكه لە
