لەگەڵ رەنج - زیانی دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكان چییە؟
\گرفتەكانی دەرمانی قڕكەری كشتوكاڵی و شێوازی ناتەندروست لە بەكارهێنانیدا
زیانی دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكان چییە؟
ئەو دەرمانانەی قەدەخەكراون 95% لە عێراقدا هەیە
دەرمانی قڕكەری كشتوكاڵی، كە بۆ پاراستنی رووك و بەرهەمە كشتوكاڵییەكان بەكار دێت لە دنیادا بوونی هەیە، بەڵام بەشێكیان دوای بەكارهێنانیان و یەكلایی بوونەوەی كە زیانی زۆرترە لە قازانجی لەسەر ئاستی دنیا قەدەخە كراون، بەڵام هێشتا زۆرینەیان لە بازاڕەكانی كوردستان و عێراقیش بوونیان هەیە، نەك بوونێكی ئاسایی، بەڵكو بە گوتەی مەسعود حوسێن، پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵی و مامۆستا لە زانكۆی دهۆك كە میوانێكی ئەم بەرنامەیەش بوو، بە رێژەیەكی زۆر بەدەست جووتیاران دەگات ئەو دەڵێت "ئەو دەرمانە قەدەخە كراوە كشتوكاڵیانە95% لە عێراقدا هەن و بەرێژەی50% بۆ 60% لە كوردستانیش هەیە". لەبارەی شوێنی هاتنی ئەو قەركەرە كشتوكاڵیانە ئەو پسپۆڕە روونیكردەوە كە لە دەروازیەكی سنووری رێیان لێدەگیرێ لە دەروازیەكی دیكەوە دەهێنرێ، بەڵام "بەزۆری لە دەروازەی ئوم قەسرەوە دێت سەرچاوەی هاتنیشیان هەر دوو وڵاتی هیند‌و چینە".
حەز دەكەی ساروخ بێنە بۆت دەردەكەین
لەنێو مۆبایلەكەی مەسعود حوسێن ی پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵیدا گفتوگۆیەكی تۆماركراوی خۆی و كارمەندێكی دەروازەی ئوم قەسڕ ی عێراق هەیە كە بۆ تاقیكردەوە قسە لەگەڵ كردوە، لەبارەی هێنانی هەندێك دەرمانی قەدەخە كراوی قڕكەری كشتوكاڵی لە گفتوگۆكەدا بە كارمەندەكەی ئۆم قەسڕ دەڵێت هەندێك دەرمانی قاچاخمان هەیە دەمانەوێ بیهێنین كارمەندەكەش پێی دەڵێت "ئاسایە حەز دەكەیت ساروخ بێنە، كە دەرمانەكانت هێنا بۆ هەر یەك حاوییە تۆنێك عەلەف بكە بەسەریا حەق نەبێت، 63وەرقە بدە‌و بڕۆ!".
بوونی دەرمانێكی زۆر قڕكەری كشتوكاڵی كە ماوەی بەكارهێتنانیان بەسەر چووە و لە كۆگاكاندا هەڵگیراون گرفتێكی دیكەیە كە مەسعود حوسێن قسەی لەبارەوە كرد ئەو باسی لەوە كرد ئەو دەرمانانە بۆ ئەوەی زیانیان نەبێت دەبێت لە گەرمییەكی 6000 پلەی سیلیزی بسوتێنرێن و گوتیشی "كاتی خۆی لە وڵاتی هیندستان كۆگایەكی دەرمانی قڕكەری كشتوكاڵی سووتا نزیكەی دوو هەزار منداڵی كوشت، ئەگەر ئەو كۆگایانەی لە كوردستانن و دەرمانی قڕكەریان تێدایە، خوانەكردە نەك سوتان، بەڵكو لافاوكیش لێیان بدات ئەگەر تێكەڵاوی ئاوەكان بن زۆرترین زیانیان دەبێت".
"بەتۆماركراو تۆمار نەكراو هەمووی خراپە"
بەبڕوای د. كارزان كازم، پسپسۆڕی نەخۆشییەكانی رووك و بۆ ماوەیی كە میوانێكی بەرنامەكە بوو، دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكان ئەوانەی تۆماركراون و بەوانەش كە تۆمار نەكراون بە قاچاخی هێنراون سەرجەمیان خراپن و خزمەت بە مرۆڤایەتی ناكەن و كەمترین هۆشیاری بەكارهێنانیشیان هەیە.
بەشێك لە دەرمانەكان، وەك د.كارزان دەڵێت قوتووەكەی ئەوروپییە، بەڵام دەرمانەكەی نێوی لە عێراق دروستكراو ئەوەش جۆرێكە لە هەڵخەڵاتاندنی جوتیاران ئەو بۆ نموونە قوتوویەكی بەرزكردەوە كە لە شێوەی دووربین دروستكرابوو گوتی "ئەم قوتووە كە ئەوروپییە بە پێنج هەزار دینار دەكڕنەوە لە باشووری عێراقیش دەرمانە ساختەكەی تێدەكەن". هەر ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییەكانی رووك دەرمانێكی دیكەی بەدەستەكانی بەرزكردەوە گوتی "ئەم دەرمانەش كە لە كوردستان وەك گوڵەبەرۆژە دەفرۆشرێ لە دنیادا قەدەخەكراوە".
ئاڵای بەڕیتانیای لەسەرە، بەڵام لە تكریت دروست دەكرێت
بەقسەی د.كارزان كازم كاتی خۆی رژێمی پێشووی عێراق كیمیایی بەپاساوی دەرمانی كشتوكاڵی لە ئەڵمانیا وەرگرتبوو ئەو گوتی "بەڵام دواتر بە رێژەیەكی زیاتر دژی كورد لە هەڵەبجە و ناوچەكانی دیكە بەكاریهێنا". د.كارزان ئەوەش رووندەكاتەوە كە ئەو دەرمانانە چەندین كاریگەری نەرێنیان لەسەر جەستەی مرۆڤ هەیە بەنموونە نەزۆكی لە ئافرەتاندا‌و چەندین كاریگەری لاوكی دیكەش.
ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییە كشتوكاڵییەكان ئەوەش ناشارێتەوە كە بەكارهێنانی دەرمانی كشتوكاڵی بەرێژەیەكی زۆر كاریگەری خراپ لەسەر خاكیش دروست دەكات بەنمونەش باسی خاكی شارەزوور دەكات ئەوە دەخاتەڕوو، بەپێی توێژینەوەیەك كە خۆی كردوویەتی، بەشێكی ئەو خاكەی شارەزوور 10بۆ 20 سامتینی زەویەكەی تەبەقێكی رەقی دروستكردوە، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هێندە پەینی كیمیایی بەكارهاتووە و شینەبووەتەوە خاكەكەی بەو جۆرەی لێكردوە.
د. كارزان كازم، باس لە دەرمانێكی دیكە دەكات كە ئاڵای بەریتانیا لەسەرە، بەڵام لە تكریت دروست دەكرێت و گوتیشی "لە بواری دەرمانە قڕكەرەكاندا بەراوورد بە ساڵانی پێشوو ئێستا دۆخمان باشترە، بەڵام ئەوەی هەیە زیانی كەم نییە هەتاوەكو لە دووكەڵی پاڵاوگەكانیش زیانی زیاترە، چونكە ئەگەر دووكەڵەكە هەڵبمژرێ، ئەوا بەرهەمە كشتوكاڵییەكان راستەوخۆ مرۆڤەكان دەیخۆن".
چۆن فێڵ لە جووتیار دەكرێت؟
پسپسۆڕەكەی نەخۆشییەكانی رووك ئاماژەبەوەش دەكات نەك رووك زۆرجار میوە‌و بەرهەمەكانی دیكەش لە پێناوی جوانی و زۆرمانەوەیان موادی كیمیایان پێوەدەكرێت بەنموونەش باسی سێوی سەوزی كرد و گوتی "ئێوە بڕوانە سێوی سەوز زۆرجار بریقەدارە و چەورە لەدوای شتنیش چەورەیەكەی لێنابێتەوە ئەوەش بەڵگەی ئەوەیە موادی كیمیایی پێوە دەكرێت". د.كارزان ئەوەشی خستەڕوو بەشێك لە فرۆشیارانی ئەو دەرمانە قڕكەرانە لەپێناو زۆر فرۆشتنیان فێڵ لە جووتیاران دەكەن "بەنموونە ئەگەر دەرمانەكە یەك لیتری بۆ ناو سەتڵێك ئاو بێت، فرۆشیارەكە بۆ ئەوەی زۆری لێبفرۆشێ دەڵێت 10لیتر بكەرە سەتڵێك ئاوەوە ئەو كاتە نەك زیان لە جووتیارەكداوە زیانی لەو بەرهەمەش داوە كە دەگاتە دەستی خەڵكی".
ئەگەر دەرمان نەبێت ئایا جێگرەوە هەیە؟
بەقسەی د.كارزان بێت، كە وەك توێژەرێك لەوبوارەدا كاری زۆری كردوە ئێستا سەرقاڵی ئەوەن جێگرەوەیەك بۆ دەرمانە قڕكەرەكان بدۆزنەوە و گوتی "زۆر دەمێكە جووتیاران بۆ پاراستنی رووك دەرمانی قڕكەر بەكاردەهێنن، تەنانەت وەك دەگوترێ 4500ساڵ لەمەوبەر سۆمرییەكان موادی قڕكەریان بۆ پاراستنی رووەكەكان بەكارهێناوە، لەپێناوی ئەوەی جێگرەوەیەك بۆ دەرمانە قڕكەرەكان بدۆزینەوە، جۆرە بەكتریایەكمان دروستكردوە بەهیوای ئەوە پەرەی زیاتر بەو كارە بدەین ئەوەی جەختی لەسەر دەكەمەوە ئەوەیە كە دەبێت دەرمانی قڕكەر نەهێڵین، چونكە هەمووی هەر خراپ".
شتێكی دیكە كە بۆ د.كارزان و هاوپیشەكانی جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە هۆشیاری بەكارهێنانی دەرمانە قڕكەرەكان لەلای جوتیاران زۆر لاوازە لە كۆتایی قسەكانی پسپۆڕەكەی نەخۆشییەكان رووك جەختی لەوە كردەوە كە هەموو هەوڵێكیان بۆ ئەوەیە دەرمانی قڕكەر نەهێڵن و لە پێناوەشدا بەردەوام لە هەوڵدان جێگرەوەیەك بۆ ئەوە بدۆزنەوە.
لەسەر كەلەرم و خەیار تاقیكردوەتەوە بزانە چی دەرچووە
د. شیلان عومەر، پسپۆڕی كیمیای شیكاری و ماستەر لەبواری قڕكەرەكاندا وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو بەكردار كارێكی سەر كاریگەری دەرمانە قڕكەرەكان لەسەر بەرهەمە كشتوكاڵییەكان كردوە بەنموونەش خەیار و كەلەرمی كردوە و گوتی "هەردوو تۆوەكەم چاند و دەرمانی قڕكەرم پێوەكرد دوای پشكنین بۆم دەركەوت بەراوورد بە خەیارەكە لە كەلەرمەكەدا دەرمانەكە زیاتر بەجێمابوو، لە خەیارەكەشدا لە هەر كلیۆیەكدا سێ گرام ماددەی قڕكەری تێدابوو، ئەوەش نەبێت نموونەكانم تەنیا لە پەلكەكەیان وەرگرتبێت، بەڵكو لەبەشێوەیەكی هەڕەمەكی لە پەلكەكەی و ناوەكەی نموونەكانم وەردەگرت، بەراستی بەو ئەنجامە زۆر شۆك بووم دوای ئەوەش نەمدەزانی چۆن ئەو بەرهەمان بخۆم، ئەی ئەوەی لەدەرەوە بۆمان دێت چییە كەس نازانێ بە چ شێوازێك پێگەیشتووە؟".
ئەو شارەزایەی بواری قڕكەرەكان جەختی لەوە كردەوە ئەو كارە بەناڕاستەوخۆ كیمیابارانكردنی خەڵكە جۆرەها نەخۆشی كێشە بۆ مرۆڤ دروست دەكات گووتی "ئەو دەرمانانە بە تێپەڕینی كات لە لەشی مرۆڤدا كەڵكە دەبێت وتووشی چەندین كێشەی دەكات لەوانە سەرئێشە و بێتاقەتی تەنانەت نەزۆكی لە ژناندا دروست دەكات دەشگونجێ راستەوخۆ ببێتە هۆی مردنی كەسەكان". ئافرەتە پسپۆڕەكەی كیمیای شیكاری ئامۆژگاری هەمووان دەكات متمانەیان بە بریقەداری میوەكان نەبێت، چونكە هەمووی موادی كیمیایی تێدا بەكارهاتووە ئەو گوتی "ئەو مەوادانە كاریگەری لەسەر بۆماوەیی و شێواندنی جەستەی كۆرپەش دەكات، چونكە ئەو جۆرە موادانە هەرس ناكرێت هەر بۆیە دەبینین رێژەی شێرپەنجە چەند زیادی كردوە". لە كۆتایی قسەكانی د.شیلان عومەر جەختی لەوە كردەوە بە هەر رێگایەك بێت، پێویستە دەرمانە كشتوكاڵییە نایاساییەكان لە بازاڕدا كۆبكرێتەوەنەوە، چونكە زیانێكی جێگار گەورەی هەیە.
ستەم لە دەرمانی كشتوكاڵی كرا
زەردەشت عەبدولوەهاب راوێژكاری كشتوكاڵی و ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك پێچەوانەی میوانەكانی دیكە بۆچوونی وایە كە ستەم لە دەرمانە كشتوكاڵییەكان كراوە و جەختی لەوە كردوە كە ئەو دەرمانانە سوودیان زۆرە و ئەگەر خراپەشن دەبێت لە تاقیگە یەكلایی بكرێنەوە نەك كەسێك لە خۆیەوە پێیان بڵێ خراپە و گوتیشی "ئەگەر ئەو دەرمانانە نەبێت كیلۆیەك تەمات لە هەولێر بە هەشت دۆلار ناكڕدرێت".
ئەو راوێژكارەی بواری كشتوكاڵی ئەوەشی روونكردەوە ئەگەر جۆرە دەرمانێكی كشتوكاڵی نێودەوڵەتییەن قەدەخە كراوە، ئەوا ئەوە هیچ كێشەیەكی نییە دەبێت لە كوردستانیش قەدەخە بكرێت. ئەو شارەزایەی بواری كشتوكاڵ دەستخۆشی لەرووداو یش دەكات كە ئەم جۆرە بەرنامانە لەسەر پرسێكی هەستیاری وەكو دەرمانی كشتوكاڵی دەكات و دەڵێت "ساڵی رابردووش بەرنامەیەكی دیكەی هەمان شێوە هەبوو ئەو بەرنامەیە زۆر كاریگەری هەبوو لەسەر كەمبوونەوەی دەرمانە ساختەكانی بواری كشتوكاڵی".
ئەی هەشت مانگەكەی دیكە چی بكەین؟
هەر لەبەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا زەردەشت عەبدولوەهاب ئەوە رووندەكاتەوە ئەگەر چوار مانگ بەرهەمی جووتیارانی نێوخۆ بخۆین، ئەوا هەشت مانگەكەی دیكە بەرهەمی جووتیارانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان دە خۆین گوتی "ئەی گرنتی چییە كە ئەوەی لە دەرەوە بۆمان دێتە سەلامەت و تەندروستە؟".
راوێژكارە كشتوكاڵییەكەباسی لەوەش دەكات زۆربەی دەرمانە كشتوكاڵییە قەدەخەكراوەكان لە بەغداوە دێنە هەرێمی كوردستان و سەرچاوەی هاتنیشیان هەردوو وڵاتی لوبنان‌و ئەردەنە‌و گوتیشی "ئێستا كۆمپانیا كوردییەكانی ئەو بوارە زۆر بێكار بوون ورۆژانە چەندین گرفتیان بۆ دروست دەكرێت".
ئەو شارەزایەی بواری نەخۆشییەكانی رووك گلەیی و گازەندەی لە وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێمی كوردستانیش هەبوو بەوەی بەبێ لێكۆڵینەوە‌و بەدواداچوون رێنماییەكانی وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق لە بواری دەرمانی كشتوكاڵی جێبەجێ دەكەن.
زەردەشت عەبدولوەهاب، بەپێویستی دەزانێ زوو بە زوو لەم پرسەدا حكومەتی هەرێمی كوردستان وەدەنگ بێت و تاقیگەیەكی پێشكەوتووی پشكنینی دەرمانی كشتوكاڵی بهێنێتە كوردستان و لە عەلوەكاندا كاری پێبكات و ئەو گوتیشی "دیارە بۆ ئەم پرسە یاسا‌و رێنمایی باش هەیە، بەڵام یاسا بەتەنیا بەس نییە دەبێت چەكوشیش هەبێت بۆ جێبەجێ كردنی ئەگەر بیر لە چارەسەری ئەم گرفتە نەكرێتەوە ئەوا نەخۆشخانە شێرپەنجەییەكان لە زیادبووندا دەبنی".
ئەبێت دەستەیەكی سەلامەتی خۆراك و دەرمان دروست بكرێت
هەرچەندە دەمێكە لەهەرێمی كوردستان باس لە دروستكردنی دەزگایەك بۆ پاراستن و سەلامەتی خۆراك ودەرمان دەكرێت، بەڵام هێشتا ئەو دەستەیە دروست نەكراوە، زەردەشت عەبدولوەهاب دروستكردنی ئەو دەستەیە بە چارەسەرێكی بنەڕەتی باش دەزانێ بۆ بنبڕكردنی هەموو ئەو گرفتانەی لەم بەرنامەیەدا خرانەڕوو. ئەو خەفت بۆ جووتیارانیش دەخوات كە لەهیچ لایەكەوە فێرناكرێن چۆن دەرمانە كشتوكاڵییەكان بەكاربهێنن.
بەپێی بەدواداچونەكانی زەردەشت عەبدولوەهاب سەرچاوەی نەخۆشییەكانی شێرپەنجە تەنیا 12% بەهۆی دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكانەوەیە ئەوەی دەمێنێتەوە بەهۆی بوارەكانی دیكەوەیە. هەر بەپێی قسەكانی زەردەشت عەبدولوەهاب بازاڕی دەرمانە كشتوكاڵییەكان بەتەواوەتی شێواوە و پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە ئەو دەڵێت "لە چینەوە دەرمانی كشتوكاڵی هاتۆتە دەروازەی ئۆم قەسڕ لەسەری نوسراوە لە یابان دروست كراوە رۆژانە ئەو جۆرە دەرمانانە دێنە كوردستانەوە، دەبێت ئەوەش روون بێت مەرج نییە ئەوە دەرمانەی تۆمار نەكرابێت خراپ بێت".
گرفتێكی گەورەی باس نەكراو
ئەو دەرمانە كشتوكاڵیانەی لە هەرێمی كوردستانن وەكو زۆربەی دەرمان‌و كاڵاكانی دیكە ماوەی بەسەرچوونیان لەسەرە، ئێستا زۆربەی ئەوانەی لەو بوارە كار دەكەن، گرفتێكی گەورەیان ئەوەیە ئەو دەرمانانەی بەسەر چووە نازانن چی لێبكەن؟ چونكە هیچ دەزگایەكی تایبەت لە كوردستاندا نییە بۆ سووتاندنی ئەو دەرمانانە زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "ئەو دەرمانانە دەبێت چارەسەرێكی زانستیان بۆ بكرێت خۆ ناكرێت بخرێنە شێر خاك یان بخرێنە نێو ئاو یاخوود بە ئاسایی بسوتێنرێن، ئەوانەی لەم بوارە كار دەكەن ئەو گرفتەیان هەیە داوایان لەمن كردوە ئەو گرفتە لە بەرنامەكەدا باس بكەم".
سەبارەت بە بوونی خانووی پلاستیكش بۆ بەرهەمهێنانی بەروبوومی كشتوكاڵی شارەزاكەی نەخۆشییەكانی رووك بوونی ئەو خانوانە بەپێویست دەزانێ، بەمەرجێك لەژێر چاودێریەكی ورد كار بكەن "ئەگەر ئەو خانوانە نەبن بەنموونە ساڵانە یەك جار بەرهەمی خەیاری نێوخۆمان دەبێت، بەڵام ئێستا چەند جارێك".
لەكۆتایی قسەكانی شارەزاكەی بواری نەخۆشییەكانی كشتوكاڵ ئەوەشی خستەڕوو مۆڵەتی هاتنی تەرزە تۆوەكان ئێستا دەبێت تەنیا لە بەغداوە بێت لەكاتێكدا پێشتر بەو جۆرە نەبووە بازرگانێكی كراوە بووە.
ئەم بەرنامەیە شەوی 06-10-2024 پێشكەشكراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
- د. كارزان كازم، پسپسۆڕی نەخۆشییەكانی رووك و بۆ ماوەیی
- مەسعود حوسێن، پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵی و مامۆستا لە زانكۆی دهۆك
- زەردەشت عەبدولوەهاب راوێژكاری كشتوكاڵی و ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك
- د.شیلان عومەر، پسپۆڕی كیمیای شیكاری و ماستەر لەبواری قڕكەرەكان
زیانی دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكان چییە؟
ئەو دەرمانانەی قەدەخەكراون 95% لە عێراقدا هەیە
دەرمانی قڕكەری كشتوكاڵی، كە بۆ پاراستنی رووك و بەرهەمە كشتوكاڵییەكان بەكار دێت لە دنیادا بوونی هەیە، بەڵام بەشێكیان دوای بەكارهێنانیان و یەكلایی بوونەوەی كە زیانی زۆرترە لە قازانجی لەسەر ئاستی دنیا قەدەخە كراون، بەڵام هێشتا زۆرینەیان لە بازاڕەكانی كوردستان و عێراقیش بوونیان هەیە، نەك بوونێكی ئاسایی، بەڵكو بە گوتەی مەسعود حوسێن، پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵی و مامۆستا لە زانكۆی دهۆك كە میوانێكی ئەم بەرنامەیەش بوو، بە رێژەیەكی زۆر بەدەست جووتیاران دەگات ئەو دەڵێت "ئەو دەرمانە قەدەخە كراوە كشتوكاڵیانە95% لە عێراقدا هەن و بەرێژەی50% بۆ 60% لە كوردستانیش هەیە". لەبارەی شوێنی هاتنی ئەو قەركەرە كشتوكاڵیانە ئەو پسپۆڕە روونیكردەوە كە لە دەروازیەكی سنووری رێیان لێدەگیرێ لە دەروازیەكی دیكەوە دەهێنرێ، بەڵام "بەزۆری لە دەروازەی ئوم قەسرەوە دێت سەرچاوەی هاتنیشیان هەر دوو وڵاتی هیند‌و چینە".
حەز دەكەی ساروخ بێنە بۆت دەردەكەین
لەنێو مۆبایلەكەی مەسعود حوسێن ی پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵیدا گفتوگۆیەكی تۆماركراوی خۆی و كارمەندێكی دەروازەی ئوم قەسڕ ی عێراق هەیە كە بۆ تاقیكردەوە قسە لەگەڵ كردوە، لەبارەی هێنانی هەندێك دەرمانی قەدەخە كراوی قڕكەری كشتوكاڵی لە گفتوگۆكەدا بە كارمەندەكەی ئۆم قەسڕ دەڵێت هەندێك دەرمانی قاچاخمان هەیە دەمانەوێ بیهێنین كارمەندەكەش پێی دەڵێت "ئاسایە حەز دەكەیت ساروخ بێنە، كە دەرمانەكانت هێنا بۆ هەر یەك حاوییە تۆنێك عەلەف بكە بەسەریا حەق نەبێت، 63وەرقە بدە‌و بڕۆ!".
بوونی دەرمانێكی زۆر قڕكەری كشتوكاڵی كە ماوەی بەكارهێتنانیان بەسەر چووە و لە كۆگاكاندا هەڵگیراون گرفتێكی دیكەیە كە مەسعود حوسێن قسەی لەبارەوە كرد ئەو باسی لەوە كرد ئەو دەرمانانە بۆ ئەوەی زیانیان نەبێت دەبێت لە گەرمییەكی 6000 پلەی سیلیزی بسوتێنرێن و گوتیشی "كاتی خۆی لە وڵاتی هیندستان كۆگایەكی دەرمانی قڕكەری كشتوكاڵی سووتا نزیكەی دوو هەزار منداڵی كوشت، ئەگەر ئەو كۆگایانەی لە كوردستانن و دەرمانی قڕكەریان تێدایە، خوانەكردە نەك سوتان، بەڵكو لافاوكیش لێیان بدات ئەگەر تێكەڵاوی ئاوەكان بن زۆرترین زیانیان دەبێت".
"بەتۆماركراو تۆمار نەكراو هەمووی خراپە"
بەبڕوای د. كارزان كازم، پسپسۆڕی نەخۆشییەكانی رووك و بۆ ماوەیی كە میوانێكی بەرنامەكە بوو، دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكان ئەوانەی تۆماركراون و بەوانەش كە تۆمار نەكراون بە قاچاخی هێنراون سەرجەمیان خراپن و خزمەت بە مرۆڤایەتی ناكەن و كەمترین هۆشیاری بەكارهێنانیشیان هەیە.
بەشێك لە دەرمانەكان، وەك د.كارزان دەڵێت قوتووەكەی ئەوروپییە، بەڵام دەرمانەكەی نێوی لە عێراق دروستكراو ئەوەش جۆرێكە لە هەڵخەڵاتاندنی جوتیاران ئەو بۆ نموونە قوتوویەكی بەرزكردەوە كە لە شێوەی دووربین دروستكرابوو گوتی "ئەم قوتووە كە ئەوروپییە بە پێنج هەزار دینار دەكڕنەوە لە باشووری عێراقیش دەرمانە ساختەكەی تێدەكەن". هەر ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییەكانی رووك دەرمانێكی دیكەی بەدەستەكانی بەرزكردەوە گوتی "ئەم دەرمانەش كە لە كوردستان وەك گوڵەبەرۆژە دەفرۆشرێ لە دنیادا قەدەخەكراوە".
ئاڵای بەڕیتانیای لەسەرە، بەڵام لە تكریت دروست دەكرێت
بەقسەی د.كارزان كازم كاتی خۆی رژێمی پێشووی عێراق كیمیایی بەپاساوی دەرمانی كشتوكاڵی لە ئەڵمانیا وەرگرتبوو ئەو گوتی "بەڵام دواتر بە رێژەیەكی زیاتر دژی كورد لە هەڵەبجە و ناوچەكانی دیكە بەكاریهێنا". د.كارزان ئەوەش رووندەكاتەوە كە ئەو دەرمانانە چەندین كاریگەری نەرێنیان لەسەر جەستەی مرۆڤ هەیە بەنموونە نەزۆكی لە ئافرەتاندا‌و چەندین كاریگەری لاوكی دیكەش.
ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییە كشتوكاڵییەكان ئەوەش ناشارێتەوە كە بەكارهێنانی دەرمانی كشتوكاڵی بەرێژەیەكی زۆر كاریگەری خراپ لەسەر خاكیش دروست دەكات بەنمونەش باسی خاكی شارەزوور دەكات ئەوە دەخاتەڕوو، بەپێی توێژینەوەیەك كە خۆی كردوویەتی، بەشێكی ئەو خاكەی شارەزوور 10بۆ 20 سامتینی زەویەكەی تەبەقێكی رەقی دروستكردوە، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هێندە پەینی كیمیایی بەكارهاتووە و شینەبووەتەوە خاكەكەی بەو جۆرەی لێكردوە.
د. كارزان كازم، باس لە دەرمانێكی دیكە دەكات كە ئاڵای بەریتانیا لەسەرە، بەڵام لە تكریت دروست دەكرێت و گوتیشی "لە بواری دەرمانە قڕكەرەكاندا بەراوورد بە ساڵانی پێشوو ئێستا دۆخمان باشترە، بەڵام ئەوەی هەیە زیانی كەم نییە هەتاوەكو لە دووكەڵی پاڵاوگەكانیش زیانی زیاترە، چونكە ئەگەر دووكەڵەكە هەڵبمژرێ، ئەوا بەرهەمە كشتوكاڵییەكان راستەوخۆ مرۆڤەكان دەیخۆن".
چۆن فێڵ لە جووتیار دەكرێت؟
پسپسۆڕەكەی نەخۆشییەكانی رووك ئاماژەبەوەش دەكات نەك رووك زۆرجار میوە‌و بەرهەمەكانی دیكەش لە پێناوی جوانی و زۆرمانەوەیان موادی كیمیایان پێوەدەكرێت بەنموونەش باسی سێوی سەوزی كرد و گوتی "ئێوە بڕوانە سێوی سەوز زۆرجار بریقەدارە و چەورە لەدوای شتنیش چەورەیەكەی لێنابێتەوە ئەوەش بەڵگەی ئەوەیە موادی كیمیایی پێوە دەكرێت". د.كارزان ئەوەشی خستەڕوو بەشێك لە فرۆشیارانی ئەو دەرمانە قڕكەرانە لەپێناو زۆر فرۆشتنیان فێڵ لە جووتیاران دەكەن "بەنموونە ئەگەر دەرمانەكە یەك لیتری بۆ ناو سەتڵێك ئاو بێت، فرۆشیارەكە بۆ ئەوەی زۆری لێبفرۆشێ دەڵێت 10لیتر بكەرە سەتڵێك ئاوەوە ئەو كاتە نەك زیان لە جووتیارەكداوە زیانی لەو بەرهەمەش داوە كە دەگاتە دەستی خەڵكی".
ئەگەر دەرمان نەبێت ئایا جێگرەوە هەیە؟
بەقسەی د.كارزان بێت، كە وەك توێژەرێك لەوبوارەدا كاری زۆری كردوە ئێستا سەرقاڵی ئەوەن جێگرەوەیەك بۆ دەرمانە قڕكەرەكان بدۆزنەوە و گوتی "زۆر دەمێكە جووتیاران بۆ پاراستنی رووك دەرمانی قڕكەر بەكاردەهێنن، تەنانەت وەك دەگوترێ 4500ساڵ لەمەوبەر سۆمرییەكان موادی قڕكەریان بۆ پاراستنی رووەكەكان بەكارهێناوە، لەپێناوی ئەوەی جێگرەوەیەك بۆ دەرمانە قڕكەرەكان بدۆزینەوە، جۆرە بەكتریایەكمان دروستكردوە بەهیوای ئەوە پەرەی زیاتر بەو كارە بدەین ئەوەی جەختی لەسەر دەكەمەوە ئەوەیە كە دەبێت دەرمانی قڕكەر نەهێڵین، چونكە هەمووی هەر خراپ".
شتێكی دیكە كە بۆ د.كارزان و هاوپیشەكانی جێگەی نیگەرانییە ئەوەیە هۆشیاری بەكارهێنانی دەرمانە قڕكەرەكان لەلای جوتیاران زۆر لاوازە لە كۆتایی قسەكانی پسپۆڕەكەی نەخۆشییەكان رووك جەختی لەوە كردەوە كە هەموو هەوڵێكیان بۆ ئەوەیە دەرمانی قڕكەر نەهێڵن و لە پێناوەشدا بەردەوام لە هەوڵدان جێگرەوەیەك بۆ ئەوە بدۆزنەوە.
لەسەر كەلەرم و خەیار تاقیكردوەتەوە بزانە چی دەرچووە
د. شیلان عومەر، پسپۆڕی كیمیای شیكاری و ماستەر لەبواری قڕكەرەكاندا وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو بەكردار كارێكی سەر كاریگەری دەرمانە قڕكەرەكان لەسەر بەرهەمە كشتوكاڵییەكان كردوە بەنموونەش خەیار و كەلەرمی كردوە و گوتی "هەردوو تۆوەكەم چاند و دەرمانی قڕكەرم پێوەكرد دوای پشكنین بۆم دەركەوت بەراوورد بە خەیارەكە لە كەلەرمەكەدا دەرمانەكە زیاتر بەجێمابوو، لە خەیارەكەشدا لە هەر كلیۆیەكدا سێ گرام ماددەی قڕكەری تێدابوو، ئەوەش نەبێت نموونەكانم تەنیا لە پەلكەكەیان وەرگرتبێت، بەڵكو لەبەشێوەیەكی هەڕەمەكی لە پەلكەكەی و ناوەكەی نموونەكانم وەردەگرت، بەراستی بەو ئەنجامە زۆر شۆك بووم دوای ئەوەش نەمدەزانی چۆن ئەو بەرهەمان بخۆم، ئەی ئەوەی لەدەرەوە بۆمان دێت چییە كەس نازانێ بە چ شێوازێك پێگەیشتووە؟".
ئەو شارەزایەی بواری قڕكەرەكان جەختی لەوە كردەوە ئەو كارە بەناڕاستەوخۆ كیمیابارانكردنی خەڵكە جۆرەها نەخۆشی كێشە بۆ مرۆڤ دروست دەكات گووتی "ئەو دەرمانانە بە تێپەڕینی كات لە لەشی مرۆڤدا كەڵكە دەبێت وتووشی چەندین كێشەی دەكات لەوانە سەرئێشە و بێتاقەتی تەنانەت نەزۆكی لە ژناندا دروست دەكات دەشگونجێ راستەوخۆ ببێتە هۆی مردنی كەسەكان". ئافرەتە پسپۆڕەكەی كیمیای شیكاری ئامۆژگاری هەمووان دەكات متمانەیان بە بریقەداری میوەكان نەبێت، چونكە هەمووی موادی كیمیایی تێدا بەكارهاتووە ئەو گوتی "ئەو مەوادانە كاریگەری لەسەر بۆماوەیی و شێواندنی جەستەی كۆرپەش دەكات، چونكە ئەو جۆرە موادانە هەرس ناكرێت هەر بۆیە دەبینین رێژەی شێرپەنجە چەند زیادی كردوە". لە كۆتایی قسەكانی د.شیلان عومەر جەختی لەوە كردەوە بە هەر رێگایەك بێت، پێویستە دەرمانە كشتوكاڵییە نایاساییەكان لە بازاڕدا كۆبكرێتەوەنەوە، چونكە زیانێكی جێگار گەورەی هەیە.
ستەم لە دەرمانی كشتوكاڵی كرا
زەردەشت عەبدولوەهاب راوێژكاری كشتوكاڵی و ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك پێچەوانەی میوانەكانی دیكە بۆچوونی وایە كە ستەم لە دەرمانە كشتوكاڵییەكان كراوە و جەختی لەوە كردوە كە ئەو دەرمانانە سوودیان زۆرە و ئەگەر خراپەشن دەبێت لە تاقیگە یەكلایی بكرێنەوە نەك كەسێك لە خۆیەوە پێیان بڵێ خراپە و گوتیشی "ئەگەر ئەو دەرمانانە نەبێت كیلۆیەك تەمات لە هەولێر بە هەشت دۆلار ناكڕدرێت".
ئەو راوێژكارەی بواری كشتوكاڵی ئەوەشی روونكردەوە ئەگەر جۆرە دەرمانێكی كشتوكاڵی نێودەوڵەتییەن قەدەخە كراوە، ئەوا ئەوە هیچ كێشەیەكی نییە دەبێت لە كوردستانیش قەدەخە بكرێت. ئەو شارەزایەی بواری كشتوكاڵ دەستخۆشی لەرووداو یش دەكات كە ئەم جۆرە بەرنامانە لەسەر پرسێكی هەستیاری وەكو دەرمانی كشتوكاڵی دەكات و دەڵێت "ساڵی رابردووش بەرنامەیەكی دیكەی هەمان شێوە هەبوو ئەو بەرنامەیە زۆر كاریگەری هەبوو لەسەر كەمبوونەوەی دەرمانە ساختەكانی بواری كشتوكاڵی".
ئەی هەشت مانگەكەی دیكە چی بكەین؟
هەر لەبەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا زەردەشت عەبدولوەهاب ئەوە رووندەكاتەوە ئەگەر چوار مانگ بەرهەمی جووتیارانی نێوخۆ بخۆین، ئەوا هەشت مانگەكەی دیكە بەرهەمی جووتیارانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان دە خۆین گوتی "ئەی گرنتی چییە كە ئەوەی لە دەرەوە بۆمان دێتە سەلامەت و تەندروستە؟".
راوێژكارە كشتوكاڵییەكەباسی لەوەش دەكات زۆربەی دەرمانە كشتوكاڵییە قەدەخەكراوەكان لە بەغداوە دێنە هەرێمی كوردستان و سەرچاوەی هاتنیشیان هەردوو وڵاتی لوبنان‌و ئەردەنە‌و گوتیشی "ئێستا كۆمپانیا كوردییەكانی ئەو بوارە زۆر بێكار بوون ورۆژانە چەندین گرفتیان بۆ دروست دەكرێت".
ئەو شارەزایەی بواری نەخۆشییەكانی رووك گلەیی و گازەندەی لە وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێمی كوردستانیش هەبوو بەوەی بەبێ لێكۆڵینەوە‌و بەدواداچوون رێنماییەكانی وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق لە بواری دەرمانی كشتوكاڵی جێبەجێ دەكەن.
زەردەشت عەبدولوەهاب، بەپێویستی دەزانێ زوو بە زوو لەم پرسەدا حكومەتی هەرێمی كوردستان وەدەنگ بێت و تاقیگەیەكی پێشكەوتووی پشكنینی دەرمانی كشتوكاڵی بهێنێتە كوردستان و لە عەلوەكاندا كاری پێبكات و ئەو گوتیشی "دیارە بۆ ئەم پرسە یاسا‌و رێنمایی باش هەیە، بەڵام یاسا بەتەنیا بەس نییە دەبێت چەكوشیش هەبێت بۆ جێبەجێ كردنی ئەگەر بیر لە چارەسەری ئەم گرفتە نەكرێتەوە ئەوا نەخۆشخانە شێرپەنجەییەكان لە زیادبووندا دەبنی".
ئەبێت دەستەیەكی سەلامەتی خۆراك و دەرمان دروست بكرێت
هەرچەندە دەمێكە لەهەرێمی كوردستان باس لە دروستكردنی دەزگایەك بۆ پاراستن و سەلامەتی خۆراك ودەرمان دەكرێت، بەڵام هێشتا ئەو دەستەیە دروست نەكراوە، زەردەشت عەبدولوەهاب دروستكردنی ئەو دەستەیە بە چارەسەرێكی بنەڕەتی باش دەزانێ بۆ بنبڕكردنی هەموو ئەو گرفتانەی لەم بەرنامەیەدا خرانەڕوو. ئەو خەفت بۆ جووتیارانیش دەخوات كە لەهیچ لایەكەوە فێرناكرێن چۆن دەرمانە كشتوكاڵییەكان بەكاربهێنن.
بەپێی بەدواداچونەكانی زەردەشت عەبدولوەهاب سەرچاوەی نەخۆشییەكانی شێرپەنجە تەنیا 12% بەهۆی دەرمانە قڕكەرە كشتوكاڵییەكانەوەیە ئەوەی دەمێنێتەوە بەهۆی بوارەكانی دیكەوەیە. هەر بەپێی قسەكانی زەردەشت عەبدولوەهاب بازاڕی دەرمانە كشتوكاڵییەكان بەتەواوەتی شێواوە و پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە ئەو دەڵێت "لە چینەوە دەرمانی كشتوكاڵی هاتۆتە دەروازەی ئۆم قەسڕ لەسەری نوسراوە لە یابان دروست كراوە رۆژانە ئەو جۆرە دەرمانانە دێنە كوردستانەوە، دەبێت ئەوەش روون بێت مەرج نییە ئەوە دەرمانەی تۆمار نەكرابێت خراپ بێت".
گرفتێكی گەورەی باس نەكراو
ئەو دەرمانە كشتوكاڵیانەی لە هەرێمی كوردستانن وەكو زۆربەی دەرمان‌و كاڵاكانی دیكە ماوەی بەسەرچوونیان لەسەرە، ئێستا زۆربەی ئەوانەی لەو بوارە كار دەكەن، گرفتێكی گەورەیان ئەوەیە ئەو دەرمانانەی بەسەر چووە نازانن چی لێبكەن؟ چونكە هیچ دەزگایەكی تایبەت لە كوردستاندا نییە بۆ سووتاندنی ئەو دەرمانانە زەردەشت عەبدولوەهاب دەڵێت "ئەو دەرمانانە دەبێت چارەسەرێكی زانستیان بۆ بكرێت خۆ ناكرێت بخرێنە شێر خاك یان بخرێنە نێو ئاو یاخوود بە ئاسایی بسوتێنرێن، ئەوانەی لەم بوارە كار دەكەن ئەو گرفتەیان هەیە داوایان لەمن كردوە ئەو گرفتە لە بەرنامەكەدا باس بكەم".
سەبارەت بە بوونی خانووی پلاستیكش بۆ بەرهەمهێنانی بەروبوومی كشتوكاڵی شارەزاكەی نەخۆشییەكانی رووك بوونی ئەو خانوانە بەپێویست دەزانێ، بەمەرجێك لەژێر چاودێریەكی ورد كار بكەن "ئەگەر ئەو خانوانە نەبن بەنموونە ساڵانە یەك جار بەرهەمی خەیاری نێوخۆمان دەبێت، بەڵام ئێستا چەند جارێك".
لەكۆتایی قسەكانی شارەزاكەی بواری نەخۆشییەكانی كشتوكاڵ ئەوەشی خستەڕوو مۆڵەتی هاتنی تەرزە تۆوەكان ئێستا دەبێت تەنیا لە بەغداوە بێت لەكاتێكدا پێشتر بەو جۆرە نەبووە بازرگانێكی كراوە بووە.
ئەم بەرنامەیە شەوی 06-10-2024 پێشكەشكراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
- د. كارزان كازم، پسپسۆڕی نەخۆشییەكانی رووك و بۆ ماوەیی
- مەسعود حوسێن، پسپۆڕی دەرمانی كشتوكاڵی و مامۆستا لە زانكۆی دهۆك
- زەردەشت عەبدولوەهاب راوێژكاری كشتوكاڵی و ماستەر لەبواری نەخۆشییەكانی رووك
- د.شیلان عومەر، پسپۆڕی كیمیای شیكاری و ماستەر لەبواری قڕكەرەكان
به‌شی بكه لە
