چیرۆکی ژیانی مەلا خەلیل مشەختی و چەند فیچەرێکی دیکە لە چاوی رووداودا

مەلا خەلیل مشەختی؛ قازی شۆڕشی ئەیلول
لە پانتایی ئەدەب و خەباتی نیشتمانیدا، کەسایەتییەکی وەک مەلا خەلیل مشەختی رووناکی دەخاتە سەر مێژووی بزووتنەوەی کوردایەتی. هۆزانڤانێک کە بە هۆزانەکانی، بیر و هزری نیشتمانپەروەریی خۆی گەیاندە دڵی گەلەکەی.
مشەختی لە ساڵی 1897 لەدایکبوو. زیاتر لە 100 ساڵ خزمەتی بە نیشتمان و نەتەوەکەی بەخشی. وەک مەلایەک، وەک نووسەرێک و وەک شۆڕشگێڕێک، سێ رۆڵی گرنگی لە کۆمەڵگەی کوردیدا گێڕاوە.
نزیکەی 38 کتێبی نووسیوە، زۆربەیان هێشتا دەستنووسن. هۆزانەکانی گڕی هەستی نیشتمانپەروەری دەخستە دڵی خوێنەر، بە جۆرێک کە هەر بەیتێکی باسی خۆشەویستی کوردستان و یەکگرتوویی نەتەوەیی دەکرد.
مشەختی قازی شۆڕشی ئەیلوول بوو. پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ سەرکردەی مەزنی کورد ئیدریس بارزانی هەبوو. لە ساڵی 1948 رێکخەری رێکخستنی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو لە ناوچەی شێخان.
نەوەکانی هەوڵی پاراستن و بڵاوکردنەوەی میراتی مشەختی دەدەن. پەیکەرێکی لە دەروازەی شارۆچکەی شێخان دانراوە بۆ رێزلێنان.
لە ساڵی 2007 کۆچی دوایی کرد و لە گۆڕستانی زیناڤای میری لە قەزای شێخان بەخاک سپێردرا. مەلا خەلیل مشەختی نموونەیەکی بەرزی نیشتمانپەروەری و هۆزانڤانێکی راستەقینەی کورد بوو کە هەمیشە لە بیرەوەریی گەلەکەیدا دەمێنێتەوە.
 
شەپۆل مەجیدپوور: دایکی ئەسپە کوردییەکان
لە گوندی سەرا نزیک شاری سەقزی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، شەپۆل مەجیدپوور فێرگەیەکی تایبەتی پەروەردەکردنی ئەسپی کوردی دامەزراندووە. شەپۆل ساڵی 1988 لە سلێمانی لەدایکبووە و تا تەمەنی حەوت ساڵی لەوێ ژیاوە، دواتر بنەماڵەکەی گەڕاونەتەوە بۆکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.
ئەسپەکانی شەپۆل هەموویان لە ڕەگەزی ئەسپی کوردین، کە نرخی هەندێکیان دەگاتە 8 هەزار دۆلار. 
ساڵانە 12 جوانوو لە فێرگەکەی لەدایک دەبن. شەپۆل پێیوایە ئەسپ پێویستە لە سروشتدا بژی بۆیە ڕۆژانە لە سەعات حەوتی بەیانییەوە هەتا پێنجی ئێوارە دەرفەتیان دەداتێ لە دەرەوە بمێننەوە. ئەمەش یارمەتیان دەدات تا تووشی نەخۆشی و حاڵەتی دەروونی نەبن.
شەپۆل وەک دایکێکی دڵسۆز مامەڵە لەگەڵ ئەسپەکانی دەکات. لە تەمەنی سێ ڕۆژییەوە دەست بە پەروەردەکردنیان. بە وتەی خۆی: "پەروەردەی ئەسپ هەر وەک پەروەردەی مرۆڤ وایە، تەمەنی پەروەردەی ئەسپ لە لەدایکبوونەوە تا پێش دەورانی بلووغە."
چاودێری تەندروستی ئەسپەکان بەشێکی گرنگی کاری شەپۆلە. هەفتانە دوو تا سێ جار سمی ئەسپەکان چەور دەکات و ڕۆژانە پاکیان دەکاتەوە. ئەو سم بە "دڵی دووەمی ئەسپ" ناودەبات و پێیوایە "کاتێک کە سم ئیلتیهاب بکات، ئیلتیهابەکە دەچێتە هەموو بەشەکانی جەستەی ئەسپ."
سەختترین کاری شەپۆل ئەو کاتەیە کە ماینەکان لە کاتی وەچەخستنەوە نزیکدەبنەوە. دەبێت شەو و ڕۆژ چاودێرییان بکات و پارێزگاری لە جوانووە ساواکان بکات. شەپۆل دەڵێت: "کاتێک کە جوانوو لەدایک دەبێت، بە تایبەت بیست و چوار سەعاتی یەکەم، کۆمەڵێک کار هەیە دەبێت بکرێن. جوانوو کە بە دونیا دێت زۆرجار ناتوانێت شیر بخوات، دەبێت من یارمەتی بدەم."
یەکێک لە دژوارترین کارەکانی شەپۆل، لەشیرکردنەوەی جوانووەکانە. وەکخۆی دەڵێت: "جوانوو لەشیرکردن زۆر زۆر سەختە، چونکە تۆ پەیوەندی سۆزداری نێوان دایک و منداڵ دەپچڕێنی."
شەپۆل مەجیدپوور تەنها ڕاهێنەری ئەسپ نییە، بەڵکو هونەرمەند، ئەکتەر و نووسەرێشە خاوەنی سێ کتێب و چەندین کورتە چیرۆکە. بەڵام زۆربەی کاتی لەگەڵ ئەسپەکان بەسەردەبات. 
بەهۆی کارەکەی، لە چەندین فێستیڤاڵدا لە ئێران خەڵاتی وەرگرتووە و وەک ئافرەتێکی بەهێزی کورد ناسێنراوە. ئەو نموونەیەکی باشە بۆ پاراستنی میراتی کولتووری کورد لە بواری ئەسپەوانی و پەروەردەی ئەسپی ڕەسەنی کوردی.
 
تەیسیر زاکیر، موسڵ سەوز دەکاتەوە
لە ناوچەیەکی نیشتەجێبوون لە لای ڕاستی موسڵ، کچێکی گەنج بە ناوی تەیسیر زاکیر چیرۆکێکی سەرنجڕاکێش دەنووسێتەوە. 
ئەو لەدایکبووی ساڵی 1994، ئەندازیاری کشتوکاڵ و خوێندکاری ماستەرە کە پڕۆژەیەکی ناوازەی دامەزراندووە بۆ گەڕاندنەوەی سەوزایی بۆ شارێک کە زۆر ئازاری چەشتووە.
ساڵی 2023، تەیسیر پڕۆژەی "ڤیۆلا"ی دامەزراند کە تایبەتە بە فرۆشتن و چاودێریکردنی ڕووەکی دەگمەن. لەوێدا ڕووەکی نایاب وەک کلومینە بە هەموو ڕەنگەکانیەوە، قەفەسی سەدر، گوێی فیل و زامیای ڕەش بەردەستن. نرخی ئەم ڕووەکانە لە نێوان ٦ بۆ ٧٠ هەزار دینارە و زۆربەیان هۆڵەندین.
تەیسیر دەڵێت: "بەیانییان خوێندکارم و دوای نیوەڕۆ لە شوێنەکەم دەبم. هەرچەندە سەرەتا خەڵک ڕەخنەیان دەگرت و من یەکەم کچم لە لای ڕاست کار دەکەم، بەڵام بە پاڵپشتی خێزانەکەم، بەتایبەت دایک و باوکم، توانیم بەسەر کێشەکاندا زاڵ بم."
تەیسیر بەبێ هیچ پشتگیرییەکی ڕێکخراوەیی یان حکوومی، تەنها بە پشتبەستن بە خێزانەکەی و هاندانی مامۆستایانی کۆلێژی کشتوکاڵ، ئەم پڕۆژەیەی دامەزراندووە. 
موسعەب سامر، فەرمانبەرێکێکی حکومەتە لە موسڵ، دەڵێت: "وەکو کۆمەڵگای موسڵی، پاڵپشتی ئەم پڕۆژانە دەکەین. شارەکەمان پێویستی بە سەوزاییە، چونکە ڕووبەڕووی بە بیابانبوون بووەتەوە."
تەیسیر پەیامێکی بەهێز ئاراستەی کچانی موسڵ دەکات: "هەر کچێک ئاواتێکی هەیە، کۆمەڵگا یان خێزان ناتوانن ڕێگر بن. ئەگەر تۆ لەسەر پڕۆژەیەک سووربی، بە دڵنیاییەوە سەرکەوتوو دەبی و کاریگەرییەکی خۆش بەجێدەهێڵی."
تەیسیر زاکیر و پڕۆژەی ڤیۆلا، بەشێکن لە چیرۆکی گەورەتری موسڵ؛ شارێک کە دوای تەنگژە و کارەسات، دووبارە هەست بە ژیان دەکاتەوە و هەنگاو بە هەنگاو سەوزتر دەبێت.