موسڵمانی راستەقینە کێیە؟
ئەم بەرنامەیەی باوەڕنما بە بەشداری هەریەک لە دکتۆر محێدین محەممەد خانی و دکتۆر مورشید مەعشووق خەزنەوی و دکتۆر عیماد گوانی، باسی چەمکی "دینداری راستەقینە" کرا. بەشداربووان هەوڵیان دا روونی بکەنەوە ئایا هەموو ئەو کەسانەی خۆیان بە موسڵمان دەزانن، بەڕاستی پابەندی بنەماکانی ئیسلامن یان تەنیا وەکو نەریتێکی کۆمەڵایەتی ئەو ناسنامەیە هەڵدەگرن؟
سەرەتا دەروون گێژەن، پێشکێشکاری باوەڕنما، باسی لەوە کرد کە یەکێک لە رەخنەکانی ئاینداران ئەوەیە کە نابێت کارێک بکەن کە لەگەڵ بنەماکانی ئایینەکەیان یەک نەگرێتەوە. بۆ نموونە، نابێت موسڵمان جنێو بدات، چونکە ئیسلام رێگری لێدەکات. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا هەموو موسڵمانێک پابەندی ئەو پرەنسیپانەیە؟
دکتۆر محەممەد خانی ئاماژەی بەوە دا کە مرۆڤ لە سەرەتادا ئازادە هەر ئایینێک هەڵدەبژێرێت، بەڵام کاتێک ئیسلامی هەڵبژارد، دەبێت پابەندی رێنماییەکانی بێت. ئەو گوتی کە دەبێت ئیسلام لە رەفتار و کردارەکانی موسڵماندا رەنگبداتەوە. بەڵام رەتی کردەوە کە هەموو کەسێک دەتوانێت موسڵمانێکی نموونەیی بێت، چونکە تەنیا پێغەمبەران بێ هەڵەن. ئەو هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە لە سەردەمی پێغەمبەر محەممەد (د.خ) جۆرێک لە دینداری هەبووە کە پێی دەگوترا "مونافیق"، کە لە رواڵەتدا موسڵمان بوون، بەڵام لە دڵەوە باوەڕیان بە ئیسلام نەبوو.
دکتۆر مورشید خەزنەوی باسی لەوە کرد کە دینداری راستەقینە ئەوەیە کە مرۆڤ بیروباوەڕەکانی لە کردار و رەفتاریدا رەنگبداتەوە. ئەو ئاماژەی بە چەندین نموونە کرد لە قورئان و فەرموودەکان بۆ ئەوەی ئەوە روونبکاتەوە کە ئیسلام تەنیا عیبادەت نییە، بەڵکو هەڵسوکەوتکردنیشە بە شێوەیەکی باش لەگەڵ خەڵکیدا.
دکتۆر عیماد گوانی رایگەیاند کە نابێت حوکم لەسەر کەسێک بدەین تەنیا لەسەر رواڵەتی دەرەوەی، بەڵکو دەبێت بزانین لە ناخەوە چۆن بیردەکاتەوە. ئەو گوتی کە مرۆڤ دوو جۆر "خۆی" هەیە: "خۆی راستەقینە" کە تەنیا خۆی دەیزانێت و "خۆی کۆمەڵایەتی" کە خەڵکی دەیبینن. هەروەها گوتی کە زۆربەی خەڵک هەوڵدەدەن خۆیان لەگەڵ کۆمەڵگەکەیان بگونجێنن، تەنانەت ئەگەر ئەو شتەی ئەنجامی دەدەن لەگەڵ باوەڕی خۆیاندا یەکنەگرێتەوە.
بەشداربووان گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە دینداری راستەقینە ئەوەیە کە مرۆڤ لەگەڵ خۆیدا راستگۆ بێت و هەوڵبدات بە شێوەیەکی ئەخلاقی و دادپەروەرانە بژی. هەروەها کۆکبوون لەسەر ئەوەی کە نابێت حوکم لەسەر خەڵکی بدەین تەنیا لەسەر بنەمای ئەوەی کە سەر بە چ گرووپێکی ئایینین، بەڵکو دەبێت سەیری رەفتار و کردارەکانیان بکەین.
