چۆن رێگە لە شارچێتی بگرین؟
لەم بەرنامەیەی باوەڕنمادا، گەنگەشەی پرسی شارچێتی لەنێو کۆمەڵگەی کوردیدا کرا. بەرنامەکە بە بەشداری د. محێدین محەممەد خانی، پسپۆڕی دەروونناسیی پەروەردەیی، د. مورشید مەعشووق خەزنەوی، دکتۆرا لە فیقهی ئیسلامی و، د. بوشرا کەسنەزانی، مامۆستای زانکۆ بوو.
پێشکێشکاری باوەڕنما، دەروون گێژەن بەرنامەکەی بە پرسیارێک دەستپێدەکات سەبارەت بە هۆکاری خۆخۆری و دژایەتیکردنی یەکتر لەناو کورداندا. ئەو بە نیگەرانییەوە ئاماژە بەوە دەکات کە کورد چۆن بەبێ ئاگایی یان بە ئاگاییەوە، خەریکی پارچەپارچەکردنی یەکترین. ئەو نموونە دەهێنێتەوە لە جیاوازییەکانی نێوان هەولێر و سلێمانی و هەروەها چۆن کورد لە پارچەکانی تردا تەماشای یەکتر دەکەن بە چاوی گومانەوە.
د. بوشرا کەسنەزانی لە وەڵامدا ئاماژە بەوە دەکات کە شتێک هەیە مرۆڤەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ئەویش ئازاری هاوبەشە. ئەو دەڵێت: "ئازاری هاوبەش مرۆڤەکان زیاتر پێکەوە دەبەستێتەوە" و پێویستە پەیوەندی کورد لەگەڵ پارچەکانی دیکەی کوردستان پتەوتر و قووڵتر بێت. ئەو هەروەها جەخت دەکاتەوە لەوەی کە "ئێمە هەموومان پێکەوە جەستەی یەک نیشتمانین."
د. کەسنەزانی هەروەها باس لەوە دەکات کە چۆن لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا هەوڵدەدات بۆ بڵاوکردنەوەی کولتووری کوردەواری و یەکخستنی کوردان. ئەو دەڵێت: "نزا و پاڕانەوە کوردەوارییەکان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاودەکەمەوە" و "بە مەبەست هەر جارە پاڕانەوەی شێوەزاری ناوچەیەکی کوردستان بڵاودەکەمەوە." دکتۆر کەسنەزانی هەروەها داوا دەکات کە "هەموومان لە بازنەی کوردبوونداین و با جیاوازی دروستنەکەین" و "لە بەهای شارەکەم کەمناکەمەوە، بەڵام شارچێتی ناکەم."
د. مورشید خەزنەوی لە روانگەی ئایینی ئیسلامەوە قسە دەکات و روونی دەکاتەوە کە رێگەپێدراوە مرۆڤ شارەکەی خۆشتر بوێت، بەڵام نابێت ئەم خۆشویستنە ببێتە هۆی یەکتر شکاندن و تاوانبارکردنی یەکتر. ئەو دەڵێت: "رێگەپێدراوە مرۆڤ شارەکەی لە هەموو شوێنێک خۆشتر بوێت" بەڵام "بە تێڕوانینی ئیسلام شارچێتی کارێکی خراپە" و "یەکدی شکاندن بە ناوی شارچێتی و نەتەوەییەوە تاوانە." ئەو جەخت دەکاتەوە کە "پێویستە لە ناوەندەکانی خوێندنەوە دژی شارچێتی کاربکەین" و "نابێت کاری کەسێک بەسەر کۆمەڵگەیەکدا بگشتێنرێت."
د. محێدین محەممەد خانی لە روانگەی دەروونناسییەوە باسی دەکات کە چۆن مرۆڤەکان هەڵسوکەوت دەکەن و چۆن بڕیار دەدەن. ئەو روونی دەکاتەوە کە "بڕیاری گشتی لەسەر کۆمەڵگەیەک یان شارێک ناتەواوە" و "تەراوزووی دادپەروەری بڕیاری گشتاندن بە هەڵە لە قەڵەم دەدات." ئەو هەروەها ئاماژە بەوە دەکات کە "جیاوازییەکان رێگەیەکن بۆ گەیشتن بە یەکدی" و "لێکچوونەکانیش رێگەی تێگەیشتنن لە یەکدی." د. خانی جەخت دەکاتەوە لەوەی کە "با وەرگرتنی کولتووری جیاواز ناونەنێین توانەوە" و "شارستانی هەبێت شارچێتی نامێنێت."
لە کۆتایی بەرنامەکەدا، د. بوشرا کەسنەزانی جەخت دەکاتەوە لەوەی کە "ئەوەی بە زمانی دایکی قسەبکات قسەکانی گەرموگوڕترن" و پێویستە رێز لە شێوەزاری یەکتر بگرین و هەوڵبدەین بۆ پاراستنی زمانی کوردی.
