ئەردۆغان: زیاتر لە هەزار برینداری حەماس لە نەخۆشخانەکانی تورکیا چارەسەر وەردەگرن

 

ئێوارەی دووشەممە، 13ـی ئایاری 2024، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا و کیریاکۆس میتسۆتاکیس، سەرۆکوەزیرانی یۆنان، دوای کۆبوونەوەی دوو کاژێری نێوانیان، لە کۆشکی سەرۆکایەتیی کۆمار لە ئەنقەرە، قسەیان بۆ رۆژنامەڤانان کرد.

 

ئەردۆغان باسی لە کەیسی فەلەستین و دۆخی غەززە و دوایین پێشهاتەکانی رەفەح کرد: "هەوڵە دیپلۆماسییەکانمان لەپێناو گوشارخستنە سەر ئیسرائیل بە مەبەستی پەسندکردنی ئاگربەست و داننان بە دەوڵەتی فەلەستین، بەردەوام دەبێت.. پێویستە وڵاتانی رۆژئاوا و لەسەرووی هەموویانەوە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئیدی دوای کۆمەڵکوژکردنی زیاتر لە 35 هەزار فەلەستینی بێتاوان، بە گوڕتر بێنە دەنگ".

 

لەبارەی حەماسەوە، ئەردۆغان رایگەیاند: "حەماس بە رێکخراوی تیرۆریستی نازانم، بە پێچەوانەوە بۆ پاراستنی خاک و خەڵکیان خەبات دەکەن کە لە ساڵی 1947ـەوە خاکیان لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیرکراوە.. زیاتر لە هەزار ئەندامی برینداری حەماس ئێستا لە نەخۆشخانەکانمان چارەسەر وەردەگرن." 

 

رەجەب تەیب ئەردۆغان باسی لەوەکرد، پار ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەنقەرە-ئەسینا نزیکەی شەش ملیار دۆلار بوو، کار دەکەن بیگەیێننە 10 ملیار دۆلار. جەختی لەوەشکردەوە کە یاداشتی لێکتێگەیشتن بۆ هاوئاهەنگیکردن لە رووداو و کارەساتە سروشتییەکان، تەندروستی و بنەما زانستییەکان واژۆکرد.

 

لەبارەی پەکەکە و داعشەوە ئەردۆغان گوتی: "لە پرسی بەرەنگاربوونەوەی پەکەکە و داعش کە بەشێک بوو لە رۆژەڤە هەرە سەرەکییەکانمان. لەگەڵ یۆنان لە پرسی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر هەنگاو بە هەنگاو بەرەو باشتر دەچێت. کۆکین لەسەر ئەوەی رێکخراوە تیرۆریستییەکان لە داهاتووی ناوچەکەماندا جێیان نابێتەوە. چاوەڕوانییەکانمان لە ئاست بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بە هاوپەیمانیی ناتۆمان سەرۆکوەزیرانی یۆنان دووپاتکردەوە." 

 

ئاماژەی بە پاراستنی مافی کەمینە تورکەکانی یۆنان و کێشەی قوبرس کرد و رایگەیاند، زۆر گرنگە چارەیەکی دادپەروەرانەیان بۆ بکرێت. بەمەش سەقامگیری و ئاشتی لە ناوچەکەدا بەدی دەکرێت. هەروەها گوتی: "سەرباری بوونی جیاوازی لە تێڕوانینەکانمان، بەڵام کەناڵەکانی دیپلۆماسی و گفتوگۆ هەمیشە کراوە و بەردەوام دەبێت."

 

لەبارەی بڕیاری گۆڕینی کەنیسە ئۆرسۆدۆکسییە دێرینەکەی ناوچەی خۆرا لە ئیستەنبووڵ بۆ مزگەوت، میچۆتاکیس نەیتوانی ئەردۆغان پاشگەزبکاتەوە و ئەردۆغان لەمبارەیەوە پێی راگەیاند: "تورکیا نموونەی باشترین وڵاتە لە پاراستنی میراسی کولتووری جیهان. بە سەرۆکوەزیرانم راگەیاند، دوای ئەوەی لە 2020دا بڕیارمان لەبارەی مزگەوتی کاریا-دا،  بەشێوەیەکی زۆر ورد و بە لەبەرچاوگرتنی هەستیارییەکان، نۆژەنمان کردەوە و دەرگەی مزگەوتەکەمان بۆ خواپەرستی و سەردانکاران کردەوە. وەک حکومەت و گەل، بایەخی زۆر بە پاراستنی شوێنەوارە مێژووییەکانی نێو لیستی پارێزراوی یونیسکۆ دەدەین."  

 

لە بەرامبەردا، کیریاکۆس میچۆتاکیس، سەرۆکوەزیرانی یۆنان، رایگەیاند: "لە 10 مانگدا چوار جار سەردانی تورکیام کردووە، ئەمەش دەرخەری ئەوەیە کە پەیوەندییەکانمان قۆناخ بە قۆناخ بەرەو باشتر دەچێت. سوورین لەسەر جێبەجێکردنی ئەو هەنگاوانەی متمانە لەنێوانمان زیاتر دەکات لەگەڵ گرتنەبەری هەنگاوی بەرجەستەی پۆزەتیڤ."  

 

سەرۆکوەزیرانی یۆنان باسی لە پەیوەندییە بازرگانییەکان کرد و رایگەیاند، وەک یۆنان سوودمەندین لە پرسی ڤیزای سەربەست و ئاسانکاری لە کاری گومرگی. پرسی کۆچبەری نایاسایی لەگەڵ ئەردۆغان خستە بەرباس و لێکۆڵینەوە و گوتی: "خەمبارم بە زیانی گیانی کۆچبەران لە ئیجە کە بەدەست بازرگانە بێویژدانەکانەوە دەکرێت." 

 

کیریاکۆس میتسۆتاکیس لە بڕیاری گۆڕینی کەنیسەیەکی دێرین بۆ مزگەوت، گوتی: "بەداخەوە کەمینەی کریستیان لە تورکیا رووی لە داکشان کردووە ئەمەش پەیوەندیی بە ئازادی بیروباوەڕ و پەرستشی کەمینەکانەوە هەیە.  راشکاوانە بە سەرۆککۆمارم راگەیاند کە دووبارە کردنەوەی کەنیسەی کاریا و گۆڕینی ناسنامەکەی وەک شوێنی خواپەرستی نوێ، بۆ ئێمە پێشهاتێکی نیگەرانبەخش و خەمبار بوو." 

 

لە بارەی حەماسیشەوە، سەرۆکوەزیرانی یۆنان رایگەیاند: "حەماس رێکخراوی تیرۆریستییە کە بەهۆی ئۆپەراسیۆنێکی ئەوانەوە ئیسرائیل هێرشی کردە سەر غەززە، بەڵام ئەوە مانای ئەوە ناگەیێنێت پشتیوانی لە هێرشەکانی ئیسرائیل بکەین. دەمانەوێ ئاگربەستی دەسبەجێ بکرێت و رێگە بە خوێنڕشتن بدرێت. 

 

ململانێ و ناکۆکییەکانی نێوان یۆنان و تورکیا، مێژوویەکی کۆنی هەیە، چەند جارێک گەیشتووەتە پێکدادانی سەربازی. ناکۆکییەکانی ئەو دوو وڵاتە، سیاسی، ئابووری و چەندین رەهەندی دیکەیان هەیە. دوایینیان، بڕیاری هەردوو وڵات بوو بۆ گەڕان بەدوای سەرچاوە سروشتییەکانیاندا لە دەریای سپی ناوەڕاستدا. 

 

گۆڕینی ناسنامەی ئایاسۆفیا بۆ مزگەوت، دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردەوە. بەڵام بوومەلەرزەکەی 6ـی شوبات، سەرەتای ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان بوو، دوای ئەوەی یۆنان تیمێکی گەورەی فریاگوزاری ناردە شارە زیانبەرکەوتووەکانی باکوور و تورکیا. 

 

سەرباری سووتانی دارستانەکانی 11 پارێزگای گەشتیاریی لە هاوینی ئەمساڵدا، تورکیاش بە دوو فڕۆکە و چوار هێلیکۆپتەر و تیمێکی گەورەی ئاگرکوژاندنەوە، هاوکاری یۆنانی کرد بۆ کوژاندنەوەی دارستانەکانی ئەسینا.

 

لەدوای جیابوونەوە و سەربەخۆبوونی یۆنان لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لە ساڵی 1832، هیچ کاتێک پەیوەندییەکانی نێوان یۆنان و تورکیا جێگیر نەبووە، ئەو دوو وڵاتە لە مێژووی خۆیاندا چوار جار بەشەڕ هاتوون:

 

جەنگی تورکیا - یۆنان ساڵی 1897

جەنگی بەلقانی یەکەم ساڵی 1912

جەنگی یەکەمی جیهانی 1914-1918

جەنگی دووەمی یۆنان - تورکیا 1919 - 1922

 

لەدوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە، پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەرەو باشی چوون، هەردوو وڵات لە ساڵی 1952 بوونە ئەندامی ناتۆ، بەڵام جارێکی دیکە و ماوەیەکی کەم پاش ئەو ماوە باشییە، ناکۆکییەکانی نێوانیان لەسەر دوورگەی قوبرس و دەرکردنی یۆنانییەکان لە تورکیا لە شەستەکانی سەدەی رابردوودا پەرەی سەند، لووتکەی ناکۆکییەکانی نێوانیان لە 1974 بە کۆنترۆڵکردنی باکووری قوبرس لەلایەن تورکیاوە کۆتاییهات، تاوەکو ئێستاش دەسەڵاتداریی بەسەر ئاوی ئیجە، خاڵێکی گەورەی ناکۆکی نێوان هەردوو وڵاتەکەیە.