سووریای نوێ لە لێواری شەڕی نێوخۆیی و هەرێمیدا

 

لە سووریا چەند نەتەوە و ئایینێکی جیاواز هەن، (کورد، کوردی ئێزدی، عەرەبی سوننە، عەرەبی عەلەوی، دروزەکان و کریستیان)، کۆکردنەوەی ئەم رەنگە جیاوازانە، ئێستا گەورەترین ئاڵنگارییە لەبەردەم حکومەتە کاتییەکەی ئەحمەد شەرع دا.

 

سەرەڕای ئەوانەش، سووریا گیرۆدەی قەیران و گەمارۆ ئابوورییەکان و بلۆککردنی سامانەکەیەتی کە لە سەردەمی رژێمی بەشار ئەسەدەوە بۆی ماوەتەوە، لەگەڵ وڵاتانی دراوسێشی، چەندین کێشە هەن، بەتایبەتی کێشەی ئەمنی.

 

 

رۆژی یەکشەممە، 17.03.2025، گرووپێکی سەر بە حیزبوڵڵای لوبنانی، سێ سەربازی سووریا لەناو خاکی وڵاتەکە دەڕفێنن و دواتر دەیانکوژن.

 

سەربازەکان سەر بە لیوای عەلی کوڕی ئەبو تاڵیبن، کە سەر بە وەزارەتی بەرگریی سووریایە. بەپێی روانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ، گرووپە چەکدارەکەی حیزبوڵڵا، دەچنە نێو خاکی سووریا و لە گوندی قەسری پارێزگای حمس لە نزیک سنووری لەگەڵ لوبنان سەربازەکان دەڕفێنن و پێش ئەوەی بیانبەنە نێو خاکی لوبنان، دەیانکوژن. 

 

ئەمڕۆ دووشەممە، لوبنان تەرمی چوار کەسی رادەستی سووریا کردەوە، کە سێیان سەربازەکانن و ئەوی دیکەشیان دوای برینداربوونی گیانی لەدەستداوە.

 

 

بەیانیی ئەمڕۆ دووشەممە، وەزارەتی بەرگریی سووریا رایگەیاند، لەگەڵ تووندبوونی دۆخی ناوچەکە، فڕۆکەی هەواڵگریی سوپای سووریا لە جۆری 'شاهین' لە سنووری نێوان سووریا و لوبنان دەفڕێنێت. ئاماژەی بەوەش کرد، هەموو رێوشوێنە پێویستەکان دەگرێتەبەر دوای ئەم هەڵکشانە مەترسیدارە لەلایەن "میلیشیاکانی حیزبوڵڵاوە".

 

ئەمە لەکاتێکدایە کە سوپای لوبنان رایگەیاندووە، لە باکوور و رۆژهەڵاتی وڵاتەکە بڵاوەی بە هێز کردووە و لە نیوەی شەودا تۆپبارانی گرووپی چەکداری کردووە. 

 

ئەمڕۆ دووشەممە، سوپای لوبنان رایگەیاند: "بە فڕۆکە چاودێریی سنوورەکەیان لەگەڵ سووریا دەکەن و رێگری لە هەر هەوڵێکی دزەکردن دەکەن."

 

سوپای لوبنان ئاماژەی بەوەکردووە، "پەیوەندییەکان لە نێوان فەرماندەیی سوپا و دەسەڵاتدارانی سووریا بەردەوامن بۆ پاراستنی ئاسایش لە سنوورەکان."

 

 

هەرچەندە تورکیا هاوپەیمان و نزیکی دەسەڵاتدارانی نوێی سووریایە، بەڵام هێشتا بەردەوامە لە بەزاندنی سەروەرییەکانی ئەو وڵاتە، چونکە کێشەی لەگەڵ هەسەدە (رێڤەبەری خۆسەر) هەیە و بە نەیاری خۆی دەزانێت.

 

هەسەدە لە پەیامێکدا رایگەیاند، فڕۆکەکانی تورکیا لە دوا کاژێرەکانی شەوی یەکشەممە خێزانێکی جووتیاری لە باشووری کۆبانێ بۆردوومان کرد.

 

دەشڵێت "ژمارەی شەهیدە سڤیلەکان کە لە بۆردوومانی تورکیا بۆ سەر ناوچەی نێوان گوندی قومچی و بەرخ بۆتان لە باشووری کۆبانێ شەهید بوون، بەرزبووەوە بۆ 9 کەس کە هەموویان لە یەک خێزانن. دوو کەسی دیکەش لە هەمان خێزان بریندار بوون." 

 

یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) کە بە بڕبڕەی پشتی هەسەدە دادەنرێت، بەردەوام لە لایەن تورکیاوە تۆمەتبارکراوە بەوەی پەیوەندییان بە پەکەکەوە هەیە. 

 

 

لە دوای رووخانی دەسەڵاتی ئەسەد، ئیسرائیل زنجیرەیەک هێرشی ئاسمانی کردە سەر دەیان پێگە و کەرەستەی سەربازی و چەکی گەورە و مامناوەند لە چەند شوێن و پێگەیەکی سووریا.

 

حکومەتی ئیسرائیل رایگەیاندووە، رێگە بە سووریا نادەن جارێكی دیکە هێزی سەربازی، بەهێز بکاتەوە بە ئاستێک بتوانێت هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل، هەروەها رێگەش نادەن بە گرووپە چەکدارەکان لە سووریاوە هاوشێوەی هێرشەکەی 7ی ئۆکتۆبەری 2023ی حەماس هێرش بکەنە سەر وڵاتەکەیان.

 

دوای کەوتنی ئەسەد، سوپای ئیسرائیل دەستی بە پێشڕەوی کرد بۆ نێو خاکی سووریا، تاوەکو ئێستا 20 کیلۆمەتر چووەتە قووڵایی خاکی ئەو وڵاتەوە.

 

هەرچەندە چەندجارێک گیێر پیدەرسن، نێردەی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ سووریا داوای کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیلی کردووە و رایگەیاندووە، " دەبێ ئیسرائیل پێشێلکارییەکان رابگرێت و پابەندییە نێودەوڵەتییەکانی خۆی جێبەجێ بکات." بەڵام ئیسرائیل مکوڕە لەسەر مانەوەی "لەپێناو پاراستنی ئارامیی سنوورەکەی".

 

 

نەتەوە یەکگرتووەکان، داوای جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی 1974 دەکات. "ئەو کردەوانە قبووڵ ناکرێن و مەترسی زیاتر ناسەقامگیرکردن و دۆخێکی ناجێگیر دروست دەکەن و گرژییەکانی ناوچەکە زیاتر دەکەن."

 

رێککەوتننامەی 1974، جیاکردنەوەی هێزەکانە کە لە نێوان سووریا و ئیسرائیل لە دوای جەنگی تشرینی یەکەمی 1973 واژۆ کرا.

 

رێککەوتننامەکە بووە هۆی دامەزراندنی ناوچەی دابڕاو (buffer zone) لە نێوان هێزەکانی سووریا و ئیسرائیل لە بەرزاییەکانی گۆلان و هێزێکی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان چاودێریی بکات و لە رێگەی ئەم رێککەوتننامەیەوە، سنوورێکی سەربازی بۆ پاراستنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکە دانرا.

 

 

ئەمڕۆ دووشەممە، رامی عەبدولڕەحمان، سەرۆکی روانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ بە رووداوی گوت: "دوێنێ  مەفرەزەیەکی سوپای ئیسرائیل چووەتە ناو گوندی رویحینە لە دەوروبەری قونەیترە، کە چەندین هاووڵاتی و رێبواریان پشکنیوە.

 

قونەیتەرە، پارێزگایەکە لە باشووری رۆژئاوای سووریا. ئەم پارێزگایە دەکەوێتە سەر سنووری بەرزاییەکانی گۆلان لەگەڵ ئیسرائیل.  

بەپێی روانگەی سووری، هێزەکانی ئیسرائیل، بێ هیچ روونکردنەوەیەک هەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵێک و پشکنیویانە و دواتر گەڕاونەتەوە.

 

 

هەرچەندە هێشتا سووریای نوێ نەکەوتووەتە سەر رێڕەوی حوکمڕانی گشتگیر، کۆمەڵێک ئاڵنگاری و شەڕی نێوخۆیی بەرۆکی دەسەڵاتە نوێیەکەی گرتووە. 

 

لە یەک هەفتەی رابردوودا، چەندین کەس لە سووریا بەهۆی جیاوازی و ئاڵۆزیی نێوخۆییەوە کوژراون، تەنیا لە رۆژی شەممەدا، پێنج کەس لە شارەکانی تەرتووس و حمس کوژراون.

 

 

روانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ، ئامارێکی لەبارەی کوژرانی خەڵکی سڤیل لە ساڵی 2025دا لە سووریا بە تۆڕی میدیایی رووداو داوە. 

بەپێی ئامارەکە، لە سەرەتای ساڵی 2025ەوە 378 کەسی سڤیل کوژراون، 370 پیاو، شەش ژن و دوو منداڵ.

 

دابەشبوونی کوژراوان:

 

حەوت کوژراو. هەر حەوتیان پیاون و بەهۆی تایفەگەری کوژراون

 

44 کوژراو. 43 پیاو و یەک ژن. سێیان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

137 کوژراو. 133 پیاو، سێ ژن و یەک منداڵ. 48یان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

90 کەس کوژراون. 89 پیاو و یەک ژن. 38یان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

26 کەس کوژراون. سەرجەمیان پیاو بوون. 16یان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

15 کەس کوژراون. سەرجەمیان پیاو بوون. 

 

29 کەس کوژراون. 27 پیاو، یەک ژن و یەک منداڵ. 19یان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

10 کەس کوژراون. سەرجەمیان پیاو بوون. 

 

2 کەس کوژراون. هەردووکیان پیاوبوون. یەکێکیان بەهۆی تایفەگەرییەوە کوژراون.

 

16 کەس کوژراون و سەرجەمیان پیاو بوون

 

2 پیاو کوژراون

 

ئەمە جگە لەوەی کە لە شەڕی نێوان عەلەوییەکان و سوپای سووریا لە هەفتەی رابردوو، زیاتر لە هەزار کەس کوژران کە نزیکەی 600یان خەڵکی سڤیل بوون. 

 

عەلەوییەکان، زیاتر 9٪ی دانیشتووانی سووریا پێکدەهێنن، بەو پێیەی بەشار ئەسەد عەلەوییە، بە لایەنگر و کەسی نزیکی ئەو دادەنرێن.

 

کێشەی دروزەکان و رەتکردنەوەی دەسەڵاتی نوێی سووریا

 

دروزەکان نزیکەی 4٪ـی دانیشتووانی سووریا پێکدەهێنن و پارێزگای سوەیدا چەقی ناوچەکەیانە. موسڵمانن و خاوەن مەزهەبێکی تایبەتی خۆیانن کە بە تائیفەی موەحدین ناسراون.

 

ئەوان دان بە حکومەتی نوێی سووریادا نانێن، هێزی تایبەت بە خۆیان هەیە و دەیانەوێ کیانێکی سەربەخۆبن. بەشێک لە کەسایەتی و فەرماندە سەربازییەکانیشیان بە ئاشکرا داوای هاوکاری لە ئیسرائیل دەکەن.

 

رۆژی 13.03.2025، شێخ حیکمەت هەجەری، رێبەری دروزەکانی سووریا لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ کەسایەتییە دروزەکان گوتی: "حکومەتی ئێستای سووریا حکومەتێکی تووندڕۆیە و حکومەتی سووریا لەلایەن دادگەی نێودەوڵەتییەوە داوا دەکرێت."

 

رێبەری دروزەکان ئاماژەی بەوەشکرد، "ئێمە هیچ رێککەوتنێکمان لەگەڵ شام نەکردووە و ئێمە لە بوون و نەبووندا دەژین، چی بۆ دروزەکان باشە ئەوە دەکەین."

 

 

رۆژی 13ـی ئادارى 2025، کۆمیتەى پسپۆڕانى راسپێردراو بۆ داڕشتنى دەستووری کاتیی سووریا، رەشنووسى دەستوورى رادەستى ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆمارى سووریا بۆ قۆناخى راگوزەر کرد و ئەویش واژۆی کرد.

 

بەڵام دەستوورەکە کاردانەوەی لێکەوتەوە و بەشێک لە نەتەوە و ئایینە جیاوازەکانی سووریا رەتیانکردەوە. هەڵوێستی بەشێکیان لەبارەی دەستوورە کاتییەکە بەمجۆرەیە: 

 

رێڤەبەری خۆسەر: بەندەکانی راگەیێندراوی دەستووری دوورن لە سووریا و ئاواتی گەلەکەی

 

ئەنەکەسە: دەستوورى نوێى سووریا تووشى شۆکى کردووین و فرەیی لە سووریا پشتگوێ خستووە

 

مەسەدە: هەموو هەوڵێک رەتدەکەینەوە بۆ بەرهەمهێنانی دیکتاتۆرییەت

 

پارتی یەکێتیی سریانی: دەستووری نوێ درێژەپێدانی بیروبۆچوونەکانی ئەسەدە

 

دروزەکان: دان بە سەرۆککۆماردا نانێین و دەستوورمان نییە

 

ئێزدییەکانی سووریا و رۆژئاڤا: دەستووری کاتی پێشێلکردنی مافی کەمینە ئاینییەکانە

 

ئەم ناڕەزایەتییانە دوای ئەوە هاتن کە دوای پەسندکردنی راگەیێندراوەکەی دەستوور و واژۆکردنی، ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆمارى سووریا گوتى "هیواخوازین ئەو دەستوورە دەروازەیەکى خێر بێت بۆ گەلى سووریا بۆ بونیاتنان و گەشەسەندن، ئەمە ببێتە مێژوویێکى نوێ بۆ سووریا کە نەزانى بگۆڕدرێت بۆ زانست و ئەشکەنجە بگۆڕین بە بەزەیی".