فازڵ میرانی لە کۆڕبەندی هەولێر: عێراق هێشتا قۆناخی پێش 2003ـی تێنەپەڕاندووە

 

 

لە کۆڕبەندی ساڵانەی هەولێر، پانێڵی "عێراق لەنێوان دراوسێکانی و هێزە جیهانییەکاندا؛ تەگەرە و بەربەستەکان" بەڕێوەچوو، تێیدا هەریەکە لە فازڵ میرانی، بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی پارتی دیموکراتی کوردستان، مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، نیکۆلا مالدینڤ، وەزیری پێشووی بەرگریی بولگاریا و عەباس عامری، راوێژکاریی سیاسیی پەرلەمانی عێراق گفتوگۆیان کرد.

 

مەلا بەختیار لە قسەکانیدا کۆڕبەندەکەی بە "زۆر زۆر گرنگ" پێناسەکرد و گوتی: "عێراق، سێ کێشەی گەورەی هەیە، کە رەنگدانەوەیان لەسەر پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغداش دەبێت. یەکەم: نەبوونی پێناسەیەکی نوێ بۆ سیستمی جیهان و قۆناخێکی نوێ لە سیاسەتی جیهانی لە دوای جەنگی سارد؛ چەند ساڵێک جارێک قسەی لەسەر دەکرێ، بەڵام هێشتا نەبووەتە رێسایەک بۆ سیاسەتی جیهانی، ئەنجامەکەشی جەنگی ئۆکراینامان بینی چی لە جیهان کردووە، لێکەوتەکانیشی دەزانین، کە جۆرێک لە جەمسەر دروست دەکات، کاریگەریی لەسەر عێراق و هەرێمی کوردستانیش دەبێت".

 

لەبارەی کێشەی دووەمی عێراقەوە، مەلا بەختیار گوتی: "ئەوەی عێراق و هەموو رۆژهەڵاتی نێوەڕاستیش پێیەوە دەناڵێنن نەبوونی ئاسایشی ستراتیژیی، جیۆپۆڵیتیکی و کۆمەڵایەتییە، ئەم وڵاتانە بە هێز و بە پارە بەڕێوەدەبرێن، لەکاتێکدا وڵات هەیە هێز و پارەشی نییە و خۆشگوزەرانترین وڵاتە و خۆشی پاراستووە".

 

مەلا بەختیار کێشەی سێیەمی عێراقی گەڕاندەوە بۆ کێشە نێوخۆییەکانی وڵاتەکە و گوتی، بە درێژایی مێژوو و دوای دامەزراندنی عێراق لە ساڵی 1921ـەوە لەنێو "گێژاوی کێشەکانی خۆیدا خوولاوەتەوە، بەبێ ئەوەی تاوەکو ئەم چرکەساتەش، دەرەتانی ستراتیژیی چارەسەرکردنی بنەڕەتی ئەو کێشانە دۆزرابێتنەوە".

 

 

مەلا بەختیار ئاماژەی بە مەترسییەکانی پەرتەوازەیی نێو ماڵی کورد کرد و گوتی: "ترسناکە، ئەوە ترسناکە کورد بە شاندی جیا بچێتە بەغدا، چ هێزەکانی دەسەڵات بن یان ئۆپۆزیسیۆن؛ ئۆپۆزیسیۆنی لە کوردستان بەسەرچاو، بەڵام لە بەغدا ستراتیژێک هەیە ستراتیژی ئەمنی نەتەوەیی و پێویستییەکانی هەرێمی ئێمەیە".

 

مەلا بەختیار گوتی، ئەو پڕۆژەیەی کورد لە بەغدا گفتوگۆی لەسەر دەکات نیوەی کێشەکان چارەسەر دەکات و نیوەی خواستەکانی کوردە. گوتیشی: "بۆ نموونە سێ ساڵە دەچینە بەغدا قسەمان لەسەر بودجە، غاز و نەوتە، ئەی مادەی 140؟ ئەی قەرەبووکردنەوەی ئەنفالەکان؟ ئەی قەرەبووکردنەوەی 5 هەزار گوندی خاپوورکراو، ئەی ئەو هەموو غەدرەی بە درێژایی مێژوو لە کورد کراوە؟ کوا؟ بۆ ئەوانە ناکرێنە یەک پاکێج و گفتوگۆیان لەسەر بکرێت؟".

 

مەلا بەختیار پێیوایە بۆ ئەوەی ئەمە سەرکەوتووبێت "دەبێت پارتی و یەکێتی بە پەیوەندییەکانیاندا بچنەوە"، دەشڵێت: "ئەگەر پارتی و یەکێتی رێکنەکەون عێراق ئەو عێراقە نییە، کە پێمانوابێت جەنابی سوودانی دەتوانێت هەموو کێشەکانی چارەسەر بکات، با چاوەڕوانی ئەوە نەکەین. دەستەبەر بۆ ئێمە وەکو کورد بۆ هەر رووداوێک لە ناوچەکەدا رووبدات، رێککەوتنە لەنێوان یەکێتی، پارتی و گۆڕان و بەشێوەیەکی گشتی هەموو لایەنەکان".

 

لە پانێڵەکەدا فازڵ میرانی، بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی پارتی دیموکراتی کوردستان ئاماژەی بە دۆخی عێراق کرد، کە بە بڕوای ئەو هێشتا قۆناخی پێش 2003ی تێنەپەڕاندووە.

بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی پارتی دیموکراتی کوردستان سەبارەت بە عێراق و بەربەستەکانی بەردەمی لەنێوان دراوسێکانی و هێزە جیهانییەکان دەڵێ "عێراق هێشتا قۆناخی پێش 2003ـی تێنەپەڕاندووە و باسی ئەوەش دەکات لە ناوخۆی عێراق "هەموومان بە شیرینی قسە لەگەڵ یەکدیدا دەکەین، بەڵام واش نین بە کوردیشەوە".

 

میرانی گوتی "لە رووی رووکەشەوە عێراق وڵاتێکی تەواو سەروەر و سەربەخۆیە، بەڵام لە رووی ناوەڕۆکەوە عێراق بۆچی لەم دۆخەدایە، کە ئێستا تێیدایە؟ دەگەڕێمەوە بۆ مێژوو، چەند هۆکارێک هەیە، هۆکاری خودی و هۆکاری بابەتی، لەوانە لە رۆژانی ئۆپۆزیسیۆنبوونمان، ئۆپۆزیسیۆنی عێراق بەسەر بەرەی هەرێمیی و نێودەوڵەتی دابەشبوون، لە دوای گۆڕینی رژێمیش هێزە سیاسییەکان و پێکهاتەی ئۆپۆزیسیۆن لە سیستمی هاوپەیمانێتی وەرنەچەرخا بۆ سیستمی دۆستایەتی، وەکو ئەوە مایەوە کە لەسەردەمی ئۆپۆزیسیۆنبووندا هەبوو".

 

میرانی لە درێژەی قسەکانیدا گوتی، هۆکاری دووەم بڕیاری ئەنجوومەنی هاوپەیمانان بوو لەبارەی گۆڕینی رزگارکردنی عێراق بۆ داگیرکردن، کە پێیوایە "بڕیارێکی وێرانکەر بوو".

 

فازڵ میرانی گوتی: "ئەمریکا پێیوابوو بەرەو رۆژهەڵاتێکی نوێی ناوەڕاست، لە عێراقەوە دەستپێدەکات، ئەوەش هەموو وڵاتانی ناوچەکەی ترساند، بۆیە هەموویان بایکۆتی عێراقیان کرد و وەزیری دەرەوەی عێراقیان بە وەزیری دەرەوەی ئەنجوومەنی حوکم ناودەهێنا".

 

لە بەشێکی دیکەی گوتەکانیدا بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاند "لە ئەنجامی ناڕوونی و تێکەڵی سیاسەتی ئەمریکا لە رزگارکردنەوە بۆ داگیرکردن، ئۆپۆزیسیۆنی بەهێز لە عێراق دروستبوو و بەرگری هاتە کایەوە. ئەمریکا پێویستی بەوە بوو ئەوە نیشانی خەڵک بدات، کە گۆڕانکاری لە عێراقدا هەیە، لە ئەنجوومەنی حوکمەوە بۆ هەڵبژاردن و داوایان لە مەرجەعە ئایینییەکان و خەڵک کرد و هەندێک هەڵبژاردنی رووکەشیان کرد بۆ گۆڕینی دیمەنی وێنەی داگیرکەر بۆ رزگارکەر، دەرفەت کرایەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ دەسەڵات و دەستوەردانیان لە قوڵایی عێراق زیادبکەن و ئەوان تەماعیان لە عێراق بوو، چ تورکیا بێت یان ئێران، عێراقی گەیاندە ئەوەی عێراقییەک بەرژەوەندیی خەڵکی دیکە لەپێش بەرژەوەندیی وڵاتەکەیەوە ببینێت".

 

فازڵ میرانی زیاتر لەسەر دۆخی عێراق دوا و گوتی: "ئەو عەقڵییەتەی لە دوای گۆڕانکاری دەسەڵاتی لە عێراق گرتەدەست، لە مامەڵەکردن لەگەڵ دۆخی نێوخۆیی و بڵاوکردنەوەی دیموکراسییەت، ئازادی رادەربڕین، رێکخستنی ئابووری، سیستمی ئابووری و وەرگرتنی کەسانی شارەزا بۆ پۆست و پلە وەزیفییەکان عەقڵییەتی پێشووی تێنەپەڕاند؛ هۆکار زۆرن".

 

بەرپرسی دەستەی کارگێڕیی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان، لەبارەی مامەڵەکردنی بەغدا لەدوای ساڵی 2003ـەوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان، گوتی: "متمانە لەنێوان هێزە سیاسییەکان پشت بە رێککەوتن و لێکتێگەیشتنەکان و گەرەنتیکردنی زەمینەی کاری هاوبەش دەبەستێت لە گۆڕینی قسەوە بۆ کردار، هەموومان بە شیرینی لەگەڵ یەکدی قسە دەکەین، بەڵام بە کردار وا نین بە کوردیشەوە. بۆ چارەسەرکردنی ئەو دۆخەی لە عێراق هەیە، پێویستە عێراقییەکان پێداچوونەوە بە خۆیاندا بکەن، عێراق لە دۆخی گەشەکردنی مرۆیی و قەیرانی ئاو و نرخەکانی نەوت بەدەستی عێراق نییە".

 

 

سەبارەت بە هێرشەکانی سەر هەولێر هەروەها هێرشەکەی ئێران بە پاساوی بوونی بنکەی ئیسرائیل لەساڵی 2022ـدا. میرانی دەڵێت: "پەندێکی کوردی هەیە دەڵێت بە کەر ناوێرێ پڕ دەداتە کورتان. ئەگەر پرسەکە ئیسرائیلە، ئەوا ئیسرائیل لەوێیە لای حیزبوڵڵا و باشووری لوبنان، ئێران بۆچی لە ئیسرائیل نادات لە ماڵی شێخ باز دەدات کە بنکەی ئیسرائیلی نییە. مامەڵەکردنمان لەگەڵ ئەمریکییەکانیش، کێشەکە ئەوەیە ئێوە دەرزییەک لە چاوی خەڵک دەبینن و گاسن لە چاوی خۆتان نابینن، ئەمریکییەکان لە بنکەی عەین ئەسەد هەن، لە ئەنبار هەن، لە بەلەد هەن، لەبەغدا و شوێنی دیکەش هەن، تەنیا هەولێر دەبینن، ئەوە کێشەکەیە".

 

فازڵ میرانی باس لەوە دەکات ئەو پرەنسیپانەی عێراقی دوای ساڵی 2003ـی لەسەر بونیادنرا جیاوازە و دەڵێت کار بەو پرەسیپانە ناکرێت؛ روونیدەکاتەوە: "جیاوازیی لە تێڕوانین و ناکۆکیی دوو شتی جیاوازن، لە یەک پێکهاتەدا دەکرێت جیاوازیی تێڕوانین هەبێت، بەڵام ناکۆکی دەبێتە هۆی دابەشبوون یان پەرتەوازەیی، لە عێراق جۆرێک لە تەقینەوە هەبووە لە ساڵی 2003 و دواتر کاردانەوەی هەبوو، بۆیە ناکۆکی لە زۆرینەی پێکهاتەکان دروستبوو و پەرتەوازەبوون هاتە کایەوە، ئەوەش کاریگەریی لەسەر پرۆسەی سیاسی  لە عێراق هەبوو".

 

 

فازڵ میرانی هەروەها دەڵێت: "ئەگەر وا خۆمان نیشانبدەین هەموو ئەوەی بۆی تێکۆشاین بەدەستمانهێناوە، ئەوە راست نییە. ئامانجی ستراتیژی بەدەستهاتووە و بەدیهاتووە، بەڵام ئامانجی ستراتیژی تاکە ئامانج نەبوو، ئامانجی دیکەی بەدوادا دێت، وەکو شۆڕشە، هەیە ناوی دەنێت شۆڕش و هەیە دەڵێت کودەتا، بۆیە ئامانجەکان لە عێراق بەدی نەهاتوون و پاشەکشێ لەو پرەنسیپانەی رێککەوتنیان لەسەر کرابوو لە پێش رووخان و دوای رووخان بە ماوەیەک و دوای رووخان و بە ماوەی دوورتر هەبوون، هۆکاری ئەو کێشانەن لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغداش هەن، ئەوەش هۆکاری ئەوەیە کە ئێستا هەیە".

 

دووەمین کۆڕبەندی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو ئەمڕۆ (چوارشەممە 1ـی ئاداری 2023) بە ناونیشانی "خاڵەکانی وەرچەرخان و داهاتووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست" بە هاوبەشی لەگەڵ ژمارەیەك ناوەندی لێكۆڵینەوە و دامەزراوەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەستیپێکرد، کە جگە لەو پانێڵە، چەند پانێڵێک لەبارەی بابەتی جیا بە ئامادەبوونی دەیان بەرپرس و شارەزای بوارە جیاجیاکان بەڕێوەچوون.

 

لە پانێڵەکەدا یەکێکی دیکە لە قسەکەرەکان نیکۆلا مالدینڤ، وەزیری پێشووی بەرگریی بولگاریا بوو، ئەو گوتی: "ساڵی 2005 سەردانی هەرێمی کوردستانم کرد و ئەو کاتە فڕۆکەخانەی هەولێر بریتی بوو لە ئاڵایەک لەسەر باڵەخانەیەکی بچووک، ئەو گۆڕانکارییانەی لەم وڵاتەدا روویانداوە زۆر خێرا و گەورەن و من ئێستا بە جیهان دەڵێم سەبارەت بە داهاتووی عێراق گەشبینم، چونکە سەرەڕای کێشە و ئاڵنگارییەکان، عێراق توانی لە 20 ساڵی رابردوودا زنجیرەیەک هەڵبژاردن  بکات و دەسەڵات بە شێوەیەکی ئاشتییانە رادەستکراوە".

 

لە بارەی هەرێمی کوردستانەوە نیکۆلا مالدینڤ گوتی: "ئێمە دەتوانین لەو تایبەتمەندییانەی لە هەرێمی کوردستاندا هەن دەرفەتەکانی عێراق ببینین. سەرکەوتنی هەرێمی کوردستان سەرکەوتنێكە بۆ هەموو عێراق. چەند بابەتی دیکەی گەشبینانەش هەن؛ ئێستا لە عێراق سەرۆکوەزیرانێکی پابەندبووی نیشتمانیی هەیە، پابەندە بە کارکردن لەگەڵ هاوپەیمانیەتییەکەی؛ بەڵام هاوکات دەشزانین کە چەندین مژاری هەڵپەسێردراو هەن، داهاتی نەوت، یاسای نەوت و گاز، بودجە و پێشمەرگە و چەند پەڕاوێكی دیکە، کە پێویستە چارەسەربکرێن".

 

وەزیری پێشووی بەرگریی بولگاریا گوتیشی: "عێراق دوو بژاردەی هەیە، یان ئەوەتا بە هەمان رێگەدا بڕوات، کە سەدام حوسێن هەڵیبژارد، یان ئەوەتا عێراق ببێتە ئەو شوێنەی کە لایەنە جیاوازەکانی ناوچەکە کۆببنەوە و چارەسەری کێشەکانیان بکەن. ئەگەر عێراق نەبێتە ئەو شوێنەی کە ئێران، تورکیا، سعودیە و وڵاتانی دیکەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست کۆنەکاتەوە و قسە لەبارەی کێشەکانیان بکەن و چارەسەریان بکەن، ئەوا خودی عێراق دەبێتە کێشەی ئەو وڵاتانە

 

نیکۆلا مالدینڤ یەکگرتوویی کورد بە پێویست دەزانێت و دەڵێت: "دەبێت کار لەسەر گەڕاندنەوە و چاککردنەوەی پەیوەندییەکان لە نێوان کورد و دەسەڵاتی ناوەندی عێراق و لەنێوان خودی کورد لەگەڵ یەکدی بکرێت. ئەمە بە دیاریکراوی بۆ کورد زۆر زۆر گرنگە، چونکە مێژوو پیشانی داوین هەر کاتێك کورد یەکگرتوو نەبووە، بووەتە قوربانیی هێزە دەرەکییەکان، بەڵام کە یەکگرتوو دەبن ئەوان ساماندار و بەهێزن و دەنگیان لە ناوچەکەدا بیستراوە".

 

ئەمڕۆ چوارشەممە، دووەمین کۆڕبەندی هەولێر بە ناونیشانی "خاڵەکانی وەرچەرخان و داهاتووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست" بە هاوبەشی لەگەڵ ژمارەیەك ناوەندی لێكۆڵینەوە و دامەزراوەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لە هەولێر دەستیپێکرد و دوو رۆژ بەردەوام دەبێت.