رووداو دیجیتاڵ
ئێران خێراتر لە وڵاتانی دیکەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوای لەسەر بەدیارکەوتووە، رۆچوونی زەوی، وشکبوونی دەریاچە و زۆنگاوەکان، کەمئاوی و شکەساڵی، لە هەمووی کاریگەرتر؛ بە بیابانبوون، بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتیی ژینگە ساڵانە چوار هەزار دۆنم زەوی دەبێتە بیابان، داهاتوویەکی لێڵ چاوەڕوانی زۆربەی ناوچەکانی باشوور، رۆژهەڵات و ناوەڕاستی ئێران دەکات، لەمەشیاندا رۆژهەڵاتی کوردستان بێبەش نەبووە و لە پێنج پارێزگا، چواریان مەترسی بە بیابانبوونیان لەسەرە.
بە بیابانبوون دیاردەیەکی سرووشتییە کە هۆکاری سەرەکیی دروستبوونی، دەستوەردانی مرۆڤە لە ژینگە. یەکێکیشە لە هۆکارەکانی تێکچوونی خاک لە ناوچە وشک و نیمچە وشک و کەمئاوەکان، ئەوەش بەهۆی کۆمەڵێک هۆکاری جیاوازی وەکو گۆڕانی کەشوهەوا و دەستوەردانی مرۆڤ لە ژینگەدا دروستدەبێت.
18 پارێزگای ئێران لەبەردەم هەڕەشەی بە بیابانبووندان
دیاردەی بە بیابانبوون هەڕەشە لە شەش یەکی دانیشتووانی گۆی زەوی دەکات، واتا 70٪ی زەوییە وشکەکانی جیهان بە رووبەری 25.2 ملیار دۆنم کە ئەو رووبەرە دەکاتە یەک لەسەر چواری گۆی زەوی. لەمەیاندا، ئێران پشکی شێری بەرکەوتووە و 18 پارێزگای هەڕەشەی بە بیابانبوونیان لەسەرە، مەترسییەکە ئەوەیە کە ئەو 18 پارێزگایە نزیکەی 70٪ی دانیشتووانی ئێرانی لەخۆ گرتووە.
بەگوێرەی بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی ئێران، 18 پارێزگا و 98 شاری ئێران لەژێر هەرەشەی بەبیابانبووندان کە لە نێویاندا پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستانیش هەن، لە دوا ئاماری ئەم بەڕێوەبەرایەتییەدا مەزەندە کراوە کە ئێستا زیاتر لە 120 ملیۆن دۆنم لە خاکی ئێران بووبێتە بیابان و ساڵانە چوار ملیۆن دۆنمی دیکە دەچێتە سەر ئەو ژمارەیە.
پارێزگاکانی وەکو تاران، فارس، خوراسانی رەزەوی، خوراسانی باشوور، کرمان، یەزد، چوارمەحاڵ و بەختیاری، قوم، ئەلبورز و سمنان لەبەردەم مەترسییەکی گەورەدان و بە پلەی کەمتریش پارێزگاکانی وەکو هەمەدا، باکووری ئەردەبیل، گوڵستان، گیلان، مازەندەران، ئیسفەهان، سمنان، هورمزگان، قەزوێن، تەورێز و زەنجان لەبەردەم هەرەشەی بە بیابانبووندان.
چوار پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستان مەترسی بە بیابانبوونیان لەسەرە
گۆڕانی کەشوهەوا، دەستوەردان لە سیستمی ژینگەیی (ئیکۆسیستم) و بڕینەوە و لەناوبردنی دارستانەکانی زاگرۆس لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش چوار پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستانی خستووەتە ژێر هەڕەشەی بە بیابانبوون و لەنێویاندا تەنیا یەک پارێزگا توانیویەتی لەو مەترسییە رزگاری بێت.
بەگوێرەی بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی ئێران، هەریەک لە پارێزگاکانی لوڕستان، ئیلام، کرماشان و ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان، بەشێک لە رووبەری خاکەکەیان مەترسی بە بیابانبوونیان لەسەرە و تەنیا پارێزگای سنە لە ناویاندا تاوەکو ئێستا ئەو مەترسییەی لەسەر نییە.
هەرچەندە هەڕەشەکانی سەر ژینگەی رۆژهەڵاتی کوردستان هێندەی پارێزگاکانی وەکو تاران و قوم و خوراسان نییە، بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی ئێران هۆشداری دەدات ئەگەر پلانێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی لەناوچوونی دارستانەکانی زاگرۆس و بووژانەوەی دەریاچەی ورمێ و زۆنگاوەکان پەیڕەو نەکرێت، ئەگەر هەیە چوار پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستان بچنە ریزی پێشەوەی ئەو پارێزگایانەی مەترسی بەبیابانبوونیان لەسەرە.
ئەو کارانەی بە بیابانبوونی زەوی خێراتر دەکەن
بیابان واتای تێکچوونی ئیکۆسیستمە، زەوییەکە کە توانای بەرهەمهێنانی بایۆلۆجی لاواز بووە یان بە تەواوەتی لەدەستیداوە، فراوانبوونی رووبەری بیابان دەبێتە هۆی بێپیت بوونی خاک، بەجۆرێک کە خاکەکە توانای کشتوکاڵ و بەرهەمهێنانی نامێنێت و ئەو باڵندە و خشۆک و ئاژەڵە کێوییەکانەی لەسەری دەژین، لەنێو دەچن.
بەپێی لێکۆڵینەوەی بەشی پاراستنی خاک لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆمەڵێک کار دەستنیشان کراون کە وادەکەن رەوتی بە بیابانبوونی زەوی خێراتر بێت، لەوانەش: گۆڕینی رێڕەوی رووبارەکان، دروستکردنی لەڕادەبەدەری بەنداوی گەورە و مامناوەند، زێدەڕۆیی لە بەکارهێنانی دەرمان و پەینە کیمیاییەکان، کشتوکاڵی هەڕەمەکی و نازانستییانە، بڕینەوەی دارستانەکان، بەکارهێنانی لەڕادەبەدەری ئاوی ژێرزەوی کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی سوێربوونی خاک، دروستکردنی خانوو و ڤێلا لە سەیرانگا و لەوەڕگەکان.
لە بەرامبەردا کۆمەڵێک رێکار بۆ بەرەنگاربوونەوەی بە بیابانبوون دەستنیشانکراون کە ئەوانیش بریتین لە؛ ناشتنی ئەو درەخت و گیایانەی بەرگەی خاکی وشک دەگرن، بەتایبەت ئەو گیایانەی لە زەوییە شۆرەکاتەکاندا توانای گەشەکردنیان هەیە، کۆنتڕۆڵ و دابەشکردنی لافاو و رووبارەکان بەسەر زەویدا، رێگریکردن لە بەکارهێنانی لەوەڕگەکان و پاراستنی گژوگیا خۆڕسکەکان، رێگریکردن لە بەهەدەردانی ئاوی باران بە شێوەی زانستی و کەڵک وەرگرتن لە تەکنەلۆژیا نوێیەکان بۆ ئەو مەبەستە.
پلانی حکومەت بۆ رووبەڕووبوونەوەی بە بیابانبوون
رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رۆژی 17ـی حوزەیرانی وەکو رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی بە بیابانبوون دەستنیشان کردووە و ساڵی 2021 حکومەتی ئێران پلانی ستراتیژی بۆ بەرەنگاربوونەوەی بە بیابانبوون خستە بواری جێبەجێکردن و وەکو دەستپێک بڕینەوەی داری لە دارستانەکانی باکووری ئێران بۆ ماوەی 10 ساڵ قەدەخە کرد، هاوکات زیاتر لە یەک ملیۆن دۆنم زەوی پارێزگای گوڵستانی بەو درەخت و رووەکانە داپۆشی کە بەرگەی وشکەساڵی دەگرن، بەڵام ئەوە وەڵامدەر نەبوو.
وەحید جەعفەریان، بەڕێوەبەری بەشی بیابان لە رێکخراوی سەرچاوە سرووشتی و ئاوییەکانی ئێران دەڵێت، چاندنی دار و رووەک لەو ناوچانەی مەترسی بە بیابانبوونیان لەسەرە، تەنیا چارەسەرێکی رووکەشییە و ئەو کردارە بۆ ئەوەیە رێگە لە دروستبوونی خۆڵبارین بگرێت، بۆیە ئەو پلانە ستراتیژییەی لەلایەن حکومەتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی بە بیابانبوون خراوەتە کار، ناتوانێت وەڵامدەرەوەی ئەو کارەساتە بێت کە لە داهاتوویەکی (نە زۆر دوور) لە ئێران روودەدات.
بە گوتەی جەعفەریان، رووبەڕووبوونەوەی بە بیابانبوون لە وڵاتێکی وشک و کەمئاوی وەکو ئێران پێویستی بە هەڵمەتێکی هەمەلایەنەیە. بەر لە هەموو شتێک دەبێ چاکسازی لە چۆنێتی بەڕێوەبردنی ئاو بکرێت، لەبەرئەوەی بەڕێوەبردنی دروستی ئاو لە هەر وڵاتێکدا، دەبێتە رێگرییەکی گەورە و بەهێز بۆ رووبەڕووبوونەوەی بە بیابانبوونی ئەو وڵاتە.
بەڕێوەبەری بەشی بیابان لە رێکخراوی سەرچاوە سرووشتی و ئاوییەکانی ئێران پێی وایە، تاوەکو ئێستا بەرپرسانی ئێران مەترسی بە بیابانبوونی زیاتر لە 18 پارێزگای ئەو وڵاتەیان بە هەڕەشەیەکی جیدی نەزانیوە و دەسڵێت؛ "لە پرۆژەیاسای بودجەی ساڵانەدا کەمترین پشکیان بۆ رووبەرووبوونەوەی بە بیابانبوون دیاری کردووە، هەر بۆیە دەبینین هەموو ساڵێک زیاتر لە چوار ملیۆن دۆنم زەوی دەبێتە بیابان".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ