ململانێیەکانی ئەمریکا و ئێران لەسەر نەینەوا

 

ئاژانسی (رۆیتەرز)ی بەریتانی لەگەڵ 20 کاربەدەست، پەرلەمانتار و سەرۆکهۆزی عێراقی پەیوەندیدار بە دۆسیەی نەینەوا قسەی کردووە و وێنەی گشتی بارودۆخەکە ئەوەیە کە میلیشیاکانی نزیک لە ئێران هەوڵی دروستکردنی تۆڕی هەژموون لە پارێزگاکە دەدەن و گرووپەکانی لایەنگری وڵاتانی رۆژئاواییش بەرپەرچی هەوڵەکانیان دەدەنەوە. ئەندامێکی ئەنجوومەنی پاریزگای نەینەواش پێیوایە ئێران و هاوبەشەکانی براوەی ئەم ململانێیە دەبن، چونکە بە پارە و پشتیوانی سیاسی لەگەڵ هاوپەیمانەکانی دەمێنێتەوە، لە کاتێکدا "ئەمریکا هیچ شوێن پەنجەیەکی بەسەر عێراقەوە دیار نییە".

 

پارێزگای نەینەوا جگە لەوەی لەڕووی ئابووری و بازرگانییەوە بایەخێکی زۆری بۆ حکومەتی عێراق هەیە، پێگەیەکی جیۆپۆلیتیکی گرنگیشی هەیە، لەبەرئەوەی لە رۆژئاواوە بەسەر سووریادا دەڕوانێت، لە باکوور و رۆژهەڵاتەوە دراوسێی هەرێمی کوردستانە و لە باشووری رۆژهەڵات و باشووریشەوە دراوسێی هەردوو پارێزگای زۆرینەی سوننەی سەلاحەدین و ئەنبارە. ئەم سێ پارێزگایە لە پاڵ دیالە ناوەندی سەرەکی رێکخستنەکانی داعش و گرووپە تەکفیرییەکانی دیکەی عێراق بوون، بۆیەش چاودێریکردنی تەواوەتی ئەو ناوچانە بۆ ئێران کارێکی ئاسان نەبوو. 

 

بەڵام هێرشەکانی 2014ی داعش و ئەو بۆشاییە ئەمنییەی بەهۆی راکردنی پۆلیس و سوپای عێراقەوە دروستبوو، دەرفەتێکی زێڕینی بۆ ئێران و میلیشیا شیعەکانی نزیک لە تاران رەخساند، بۆ ئەوەی دوای کۆنتڕۆڵکردنەوەی ناوچەکان هەژموونی سیاسی و سەربازیی خۆیان لە ناوچە سوننەنشینەکانی عێراقیش قووڵ بکەن، وەک چۆن لە 2003ەوە پێگەیەکی بەهێزیان لە ناوچە شیعەنشینەکانی عێراق بۆ خۆیان دروستکردووە. 

 

ئێران دەزانێ بەشێکی گەورە لە پڕۆژەی "هیلالی شیعی" پێش ئەوەی بگاتە کەنارەکانی دەریای نێوەڕاست، بە ناوچە سوننەنشینەکانی عێراق و سووریادا تێدەپەڕێت، واتە ئەو ناوچەیەی لە هەردوو دیوی سنوور شوێنی جێگیربوونی هێزە ئەمریکییەکانن. 

 

مووسڵ لە 2019 دووجار پارێزگاری گۆڕیوە، کە یەکەمجاریان بە قازانجی ئێران و ئەوەی دیکەیان بە قازانجی ئەمریکییەکان کەوتەوە. بە گوتەی بەرپرسانی عێراقی و ئەو دۆکۆمێنتانەی دەست (رۆیتەرز) کەوتوون، ململانێی دانانی پارێزگار بووە هۆی ئەوەی گرێبەستی پڕۆژەکان بە بەهای 200 ملیۆن دۆلار رادەستی بەڵێندەران نەکرێت. 

 

مۆرگن ئۆرتاگس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسە بەریتانییەکە، ئێران بەوە تۆمەتبار دەکات کە "بەردەوام کار دەکات بۆ ئەوەی هەژموونی خۆی بەسەر هەموو لایەنەکانی ژیانی سیاسی و ئابووری عێراقدا بسەپێنێت"، لەکاتێکدا ئەمریکا کار بۆ "بووژاندنەوەی ئابووری و سەقامگیری سیاسی و ئەمنیی عێراق دەکات". عەلیڕەزا میریوسفی، گوتەبێژی شاندی نوێنەرانی ئێران لە نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەڵێت "ئێران دەست لە کاروباری نێوخۆی عێراق وەرنادات".

 

مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق هۆکاری دواکەوتنی پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەی مووسڵ بۆ گەندەڵی و ململانێی نێوخۆیی دەگەڕێنێتەوە، نەک شەڕی بە وەکالەت لە ناوچەکەدا. 

 

 

بەڵام بە گوتەی بەرپرسانی حکومەتی خۆجێیی، پەرلەمانتارانی عێراق و سەرۆکهۆزەکان هەژموونی سیاسی ئێران لە پارێزگاکەدا ئەوەندە قووڵبووە کە لە هەموو بەشەکانی ئیدارەی پارێزگاکەدا هاوپەیمانی هەیە، لە چەقی هەوڵەکانی ئێرانیشدا شوێن دەستی دوو سەرکردەی بەهێزی سوننە دیارە، کە یەکێکیان خەمیس خەنجەر، بازرگان و سیاسەتڤانی خەڵکی ئەنبار و ئەوەی دیکەیان ئەحمەد جبوورییە، کە زیاتر بە ئەبو مازن ناسراوە و پێشتر پارێزگاری سەلاحەین بووە و ئێستا ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقە. 

 

خەمیس خەنجەر دژەئێرانێکی تووند بووە و لە 2013 پشتگیری لە خۆپیشاندانەکانی دژی حکومەتی زۆرینەی شیعەی بەغدا دەکرد. ئەبو مازن سەردەمانێک هاوپەیمانی ئەمریکا بوو. بەڵام هەردوو کەسایەتییە سوننەکە لە 2018 لە پەرلەمانی عێراق لەگەڵ بەرەیەکی نزیک لە ئێران و سەرکردە میلیشیاییەکان کەوتن. خەنجەر وێڕای ئەوەی رەتیدەکاتەوە هاوپەیمانی ئێران بێت، لەبارەی ئەم گۆڕانکارییەوە دەڵێت "هەر کەسێک لەسەر ئەرزی واقیع بەهێزترین بێت، دەتوانێ کارەکان رایی بکات... من لەگەڵ ئەو بەرەیە کەوتم کە بەهێزترین بەرەیە لەسەر ئەرزی واقیع. ئەگەر ئەو هاوپەیمانییە پەیوەندی لەگەڵ ئێران هەیە، ئەوە کێشەی ئێمە نییە".

 

9 سەرچاوە  بۆ(رویتەرز)یان ئاشکرا کردووە کە لە ئایاری 2019، خەمیس خەنجەر و ئەبومازن دەستیان لە هەڵبژاردنی پارێزگاری نەینەوادا هەبووە. سەرەتا زۆرینەی 39 ئەندامەکەی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا پشتگیرییان لە بەربژێرێکی رەخنەگری ئێران کردووە، بەڵام دوو رۆژ پێش رۆژی دەنگدانەکان، ئەبو مازن و خەمیس خەنجەر 20 لە ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگای مووسڵیان بانگهێشتی کۆبوونەوەیەک لە هۆتێلێکی هەولێر کردبوو. 

 

ئەندامانی بەشداربووی کۆبوونەوەکە بەڵێنی پۆستی ئیداری و 300 هەزار دۆلاریان پێدرابوو ئەگەر پشتگیری لە مەنسوور ئەلمەرعید بکەن، کە ئێران و هاوپەیمانەکانی لە بەغدا پشتگیرییان لێدەکرد. یەکێک لە ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگاری نەینەوا دانی بەوە داناوە کە پارەکەی وەرگرتووە و خانوویەکی پێ کڕیوە. لە کۆتاییدا مەرعید بە 28 دەنگ بووە پارێزگاری نەینەوا.

 

خەمیس خەنجەر کۆبوونەوەکەی هەولێر لەبارەی هەڵبژاردنی پارێزگاری نوێی نەینەوای و دانوستاندن لەسەر پۆستەکانی دیکەی پارێزگایەکەی پشتڕاستکردووەتەوە، دانی بەوەشدا ناوە کە خۆی و ئەبو مازن پشتگیرییان لە مەرعید کردووە، بەڵام رەتیدەکاتەوە دەنگەکانیان کڕیبێت. وەک خۆی دەڵێت "من یەک دیناریشم نەداوە".

 

مەرعید لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسە بەریتانییەکە بێئاگایی خۆی لە کڕینی دەنگەکان راگەیاندووە، رەتیشیکردووەتەوە هەواداری ئێران بێت، سەرەڕای ئەوەش دەڵێت "ئەندامانی ئەنجوومەن دەکرێت بکڕدرێن، بۆیە پێم سەیر نییە. ئینجا هیچ شتێک لەم وڵاتە بێ رەزامەندی ئێران پەسند ناکرێت".

 

لە گەرمەی مشتومڕی هەڵبژاردنی مەرعیددا، ساڵێک بەسەر سزاکانی ئەمریکا بەسەر ئێراندا تێدەپەڕێت. ئەمریکا سزای بەسەر ئەبو مازن و خەمیس خەنجەریشدا سەپاند. یەکێک لە خزمەکانی ئەبو مازن و پێنج ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای مووسڵ ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە ئەبومازن بەهۆی سزاکانی ئەمریکا هەستی بە گوشار دەکرد، هەر ئەوەش وایکرد پشتگیری خۆی بۆ مەرعید بکێشێتەوە و پشتیوانی نەجم جبووری بکات، تاوەکو لە شوێنی مەرعید ببێتە پارێزگاری نەینەوا. جبووری بە کەسێکی نزیک لە ئەمریکییەکان دادەنرێت.

 

هەندێک لە بەرپرسانی خۆجێیی پێیانوایە دانانی نەجم جبووری، سزاکانی ئەمریکا و هێرشە ئاسمانییەکانی ئەو وڵاتە لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق هۆکار بووە بۆ ئەوەی کاریگەری میلیشیاکان لە مووسڵ کەم ببێتەوە. سەرەڕای ئەوەش هەندێک لە بەرپرسانی مووسڵ کە لایەنگری ئەمریکان، ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن جبووری لەبەرامبەر میلیشیا شیعەکاندا لاوازە، لەکاتێکدا گرووپە میلیشیاییەکان تائێستاش بە پێچەوانەی فەرمانەکە حکومەتی عێراق هەندێک داوودەزگای پارێزگای مووسڵیان بەدەستە، کە لە رێگەیانەوە گرێبەستی پڕۆژەکان بۆ خۆیان مسۆگەر دەکەن. 

 

 

هەڵبژاردن و دانانی جبووری لە رۆژی 24ی تشرینی دووەمی پارساڵ بۆ پۆستی پارێزگاری نەینەوا بێ کێشە نەبوو. لە رۆژی دەنگدانەکەدا، مەرعید جەختی لەوە کردبووەوە کە دەنگدانەکە بە "شەرعی" نازانێ و لە کارەکانی خۆی بەردەوام دەبێت. ئەم بێنەوبەردەیە لەکاتێکدا بوو کە دەبووایە پێش تەواوبوونی 2019 کۆمەڵێک پڕۆژە بە بودجەی 200 ملیۆن بدرێتە بەڵێندەرەکان. 

 

بەپێی دۆکۆمێنتێک کە دەست (رۆیتەرز) کەوتووە و واژۆی عەبدولقادر دەخیل، سەرۆکی شارەوانییەکانی مووسڵی بەسەرەوەیە، نەخۆشخانەیەکی فریاکەوتن، کەرستەی نەخۆشخانەیەکی دیکە، بارهەڵگری کۆکردنەوەی خاشاک و 13 خوێندنگای چاکسازی تێدابووە. 

 

د. عومەر حەمودات لە نەخۆشخانەی فریاکەوتنی رۆژئاوای مووسڵ ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە بەشی تەندروستی شارەکەیان هیچ کات هێندەی ئێستا خراپ نەبووە. حەمودات دەڵێت "سەردەمانێک رۆژانە 200 چالاکی فریاکەوتنمان هەبوو، ئێستا نزیکەی 15 چالاکی لەو جۆرەمان پێدەکرێت". پێش سەرهەڵدانی داعش، نەخۆشخانەکانی پارێزگای نەینەوا نزیکەی 4000 تەختیان تێدابوو، ئێستا تەنیا 1000 و هەندێک تەختیان تێدایە. 

 

مووسڵ، کە بەهۆی هێرشەکانی داعش و شەڕی رزگارکردنی شارەکەوە لایەکی تەختبوو لەنێوان دوو نیگەرانیدا گیری خواردووە. نیگەرانی یەکەمیان فراوانبوونی دەسەڵاتی میلیشیا شیعەکانە بەهۆی پارێزگارێکی وەک مەرعید و نیگەرانی دووەمیان دواکەوتنی ئاوادانکردنەوەی شارەکەیە بەهۆی پارێزگارێکی وەک نەجم جبوورییەوە، کە لەبەر دووربوونی لە ئێران و میلیشیا شیعەکان لەسەر ئەرزی واقیع هەنگاوی ئەوتۆی پێ نانرێت. 

 

ئەمە تەنیا کێشەی مووسڵاوییەکان نییە. سوننەکانی عێراق، کە لە 2014ەوە قوربانی گەورەی سەرهەڵدانی داعش بوون، گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی ئەمریکییەکان هێندەی ئێرانییەکان بایەخ بە نزیکبوونەوە لە کۆمەڵگەی عەرەبی سوننەی عێراق نادەن. 

 

شێخ خالد ناسری، سەرکردەیەکی هۆزەکەی سەدام حوسین دەڵێت "تاوەکو ئەم چەند ساڵەی دواییش بەهیچ شێوەیەک ئامادە نەبووم مامەڵە لەگەڵ ئێرانییەکاندا بکەم، بەڵام ئێستا ئامادەم کار لەگەڵ هەر کەسێک بکەم کە خزمەتگوزاری بۆ خەڵکەکەم دابین بکات و ئاوارەکان لە کەمپە پڕمەینەتییەکانەوە بگەڕێنێتەوە سەر ماڵی خۆیان".