هه‌سته‌وه‌ری بە گەنم (نەخۆشی سیلیاك) لە منداڵدا :
دكتۆر شادمان حەمەئەمین
# سیلیاك چییە؟
* نەخۆشییەكی بەرگری دژە ریخۆڵەیە، درووستدەبیت لە ئەنجامی خواردنی گلوتین، گلوتین پرۆتینیكە لە (گەنم، جۆ، بارلی؛ وەك گەنم و جۆ وایە لە وڵاتی ئێمە نیە ) دا هەیە ..
* وردە وردە مەمیلەكانی ناوپۆشی ریخۆڵە كورتدەبنەوە و ده‌پووكێنەوە (لووسبونی ریخۆلە ) !!
* ئەگەر نەخۆشییەكە توند بوو دەبێتە؛ تێكچوونی مژینەوەی خواردنەكان لە ریخۆڵە باریكەوە، هەروەها تێكچوونی خۆراكی لە منداڵدا. ژماره‌یه‌كی به‌رچاو لە نەخۆشەكان بێ نیشانەن ...
* رێژە : نزیكەی ١ لە ٣٠٠٠ منداڵ، كەمێك لەمانە نیشانەیان هەیە...
* جگە لە منداڵ، ئەم نەخۆشییە جاریكی دیكه دەردەكەوێت لە تەمەنی گەورەدا (نزیكەی ٥٠ سالی) .. واتە لە منداڵ و كەسی گەورەشدا هەیە..
# نیشانەكانی ؟
* كاتی دەركەوتن : چەند مانگێك دوای ئەوەی خواردن دەدرێت بە منداڵ (٨-١٤ مانگی ) دەستپێدەكات ..
* سكچوون : سكچوونیكی زۆری رەنگ كاڵی بۆن ناخۆش، بڵقی تێدایە، فرێی دەدات (تا پشتی دیت !)، دایكەكە ده‌ڵێ ؛ كاتێك دایبی بۆ دەگۆڕم ده‌بێ ماسك بەكاربێنم (لەبەر بۆنەكەی !) ..
* كەمبوونی ئاره‌زووی خواردن، هەراسان بوون ..
* تێكچوونی خۆراكی : دابەزینی كێش، ئاوسانی سك، باریكبوونی ران، پووكانەوەی سمت، كەمبوونی چەوری ژێر پێست
* كەمخوێنی ئاسن، ئێسكە نەرمە و كەمی ڤیتامینەكان ..
*كەمتر : ئازاری درێژخایەنی سك، كەمخوێنی ئاسن بە دەرمان چارە نەكرێ، رووشانی بەشی سەرەوەی ددانەكان (مینای ددانەكان)، قەبزی..
# دیاریكردن ؟
* لێبڕینەوەی خواردن : به‌رله‌وه‌ی هیچ پشكنینێك بكرێ دەتوانرێ وەك ئەزموون، خواردنی گەنم و جۆ لە منداڵەكە بگیرێتەوە بۆ چەند مانگێك .. ئەگەر نیشانەكانی بەرەو باشتر چوون ئاماژەیەكە بۆ بونی ئەم نەخۆشییە (challenge test)..
* هێڵكاری گەشە (growth chart) : سەرەتا كێشیان تەواوە تا نزیكەی ٩ مانگ، دواتر كێشیان دەوەستێ و زیاد ناكەن، تاكو ئەو كاتەی لە گەنم دەبڕێتەوە، پاشان كێشیان ئاسایی دەێیتەوە..
* پشكنینی خوین :ATT-IgA، AEM-IgA، total IgA ... دیاریكردنی ئەم دژە تەنانە لە خویندا كە ٩٥٪ وردن لە دیاریكردن دا ..
* وەرگرتنی پارچە لە ناوپۆشی ریخۆڵە باریكە (دوانزەگرێ - دوای دوانزەگری)، سەیركردنی لە ژیر مایكرۆسكۆپ : پووكانەوەی ریخۆڵەكان دەردەخات..
* پشكنینی دیكه : رێژەی خوێن، ئاسن، كالسیۆم، فۆسفات، پرۆتین (ئەلبۆمین)، ئەنزیمەكانی جگەر...
# چارەسەر ؟
* دوركەوتنەوە لەو خواردنانەی كە گەنم و جۆ لە پێكهاتەیاندایە (گلوتین) ! كارێكی تۆزێك گرانە بۆ منداڵ ! (دایكیك : منداڵەكەم كە نان دەبینیت پەلاماری دەدات !)
* لەگەل وەستاندنی ئەم خواردنانە نیشانەكان تەواو ئاسایی دەبنەوە ؛ كێشی زیاد دەكات، كەمخوینی نامێنێ، پشكنینی خوێنی ئاسایی دەبێتەوە، ریخۆڵەیان چاكدەێیتەوە (دوای چەند مانگێك)..
* ئەو خواردنانەی ئاساییە بخورێن : گۆشت (سوور-مریشك)، ماسی، سەوزەكان، نیسك، نۆك، گەنمەشامی، برنج، چەرەسات، پەتاتە، میوەكان، بەكارهێنانی نانی برنج یان نانی گەنمەشامی .. هتد
* ئەو خواردنانەی نابێ بخورێن : هەر خواردنێك لە گەنم و جۆ دروستبكرێت یان لەسەر بەرگەكەی نوسرابێت گلوتینی تێدایە ؛ نانی گەنم و جۆ، سەموون، كولیچە، كێك، پاقلاوە، پسكیت، ئیندۆمی، شەعریە ..
* چارەسەر كردنی ناڕێكییەكان : پێدانی ئاسن، پێدانی ڤیتامینەكان، بەدواداچوون بۆ زیادكردنی كێش ...
# مەترسییەكان ؟
* بەردەوام نەبوون لەسەر دووركەوتنەوە لەو خواردنانە (ناتوانن بەردەوام بن)..
* هەموو منداڵێكی سیلیاك پێویستە پشكنینی بۆ بكرێت، ئەگەر هەیە توشی نەخۆشی بەرگری خۆیی ببن لە شوێنی دیكه‌ی لەشدا وەكو : رژێنی سایرۆید (پەریزادە )، جۆری یەكەمی شەكرە .. هتد.
* ئەگەری تووشبوونیان هەیە بە شێرپەنجەی رووپۆشی ریخۆلەكان (لیمفۆمای ریخۆلە ELTA)..
* لاوازبوونی ئێسك (داخوارنی ئێسك)، كەمخوێنی ..