لەگەڵ رەنج؛ تەعریب لە کەرکووک و دۆخی دانیشتووانی گەڕەکی عەرەفە و نەورۆز

 

رۆژی یەکشەممە، 28ـی کانوونی دووەمی 2024، لە بەرنامەی لەگەڵ رەنج بە میوانداریی دیلان غەفوور، پەرلەمانتاری عێراق؛ ئەحمەد عومەر، سەرۆكی شارەوانی لە ‏كەركووك؛ فەخرەدین ساڵح، نوێنەری دانیشتووانی گەڕەكی ‏نەورۆز؛ شێخ فەرهاد بایز، نوێنەری دانیشتووانی گەڕەكی ‏عەرەفە ‌و ‏ئەندامی ئەنجوومەنی عەشایری عێراقی، کەمال کاکل، کەسایەتی کەرکووک، تەعریب لە كەركووك و دۆخی گەڕەكەكانی عەرەفە و ‏نەورۆز تاوتوێ کرا.

 

 

سەرۆكی شارەوانیی ‏كەركووك دەڵێت لە زۆربەی گەڕەکەکانی کەرکووک کێشەی زێدەڕۆیی هەیە و ئەگەر لایەنە کوردستانییەکان بەربەستێک بۆ ئەو رەفتارەی بەرامبەر دانیشتووانی گەڕەکی نەورۆز و عەرەفە هەیە، دانەنێن، کێشەکە پەل دەهاوێتە گەڕەکەکانی دیکەش.

 

ئەحمەد عومەر، سەرۆكی شارەوانیی ‏كەركووك گوتی: "ئەوەی بەرامبەر دانیشتووانی گەڕەکی عەرەفە و نەورۆز لە کەرکووک دەکرێت ناڕەوایە، ئەگەر لایەنە سیاسییە کوردستانییەکان بەربەستێکی بۆ دانەنێن، دڵنیاتان دەکەمەوە کێشەکە گەورەتر دەبێتەوە و پەل بۆ گەڕەکەکانی دیکەش دەهاوێت".

 

سەرۆکی شارەوانی کەرکووک پێیوایە، "ئەوەی ئێستا بەناوی یاسا دەکرێت بیانوویەکە بۆ تەعریبکردن، ئەگەر بەدواداچوون بکرێت، ئەم شارە گەڕەکی وای تێدایە، سەت هێندەی ئەم دوو گەڕەکە گەورەترە و گەڕەکی عەرەبی و تورکمانین، ئەوانیش هەمان ئەم کێشانەیان هەیە و خەڵک خانوویان لەسەر موڵکی دەوڵەت دروستکردووە، ئەی بۆچی تەنیا ئەو کێشانە لە گەرەکە کوردییەکان سەرهەڵدەدەن؟"

 

 

ساڵی 2020 بڕیاری ژمارە 320ـی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بۆ تاپۆکردنی خانووە زێدەڕۆکان دەرچوو، ئەحمەد عومەر دەڵێت، ئەو بڕیارە چووەتە قۆناخی دووەمی جێبەجێکردنەوە و هەموو گەڕەکە زێدەڕۆکان دەگرێتەوە.

 

لە قۆناخی یەکەمدا جۆری موڵکەکە و ئەو کەسانەی لێی نیشتەجێن، تۆمارکراون، خەڵکی گەرەکەکانی عەرەفە و نەورۆزیش فۆرمەکانیان پڕکردەوە و پێشکێشیان کردووە بۆ ئەوەی خانووەکانیان بۆ تاپۆ بکرێت، لە ماوەی سێ مانگدا کە بۆ پڕکردنەوەی فۆرمی خانووە زێدەڕۆکان دیاریکرابوو، نزیکەی 93 هەزار کەس لە کەرکووک فۆرمیان پڕکردەوە.

 

سەرۆکی شارەوانی کەرکووک رایگەیاند، "لە قۆناخی ئێستادا دوو لیژنە پێکهاتوون بۆ ئەوەی سەردانی خانووە زێدەڕۆکان بکەن و دواتر روونیدەکەنەوە زەوییەکە سەر بە کام دامودەزگایە، راپۆرتەکەیان بۆ وەزارەتی دارایی دەچێت، لەدوای ئەم قۆناخە پێویستیمان بە رۆڵی لایەنە سیاسییەکان لە بەغدا دەبێت بۆ ئەوەی رەزامەندی بۆ تاپۆکردنیان وەربگرن".

 

گەڕەکی رووناکی 28 خانووی زێدەڕۆی هەیە و ئەحمەد عومەر دەڵێت؛ "زەوییەکان موڵکی بە شارەوانین، لە شارەوانی نوێنەری یاساییم رەوانەی دادگا کرد و داوامانکرد بڕیاری دەرکردنیان بوەستێنرێت تاوەکو بڕیاری ژمارە 320ـی ساڵی 2020 جێبەجێدەکرێت و ئەوکات دەردەکەوێت ئایا خانووەکان لە شوێنی نیشتەجێبوون دروستکراون یان نا. ئەگەریش لە شوێنی نیشتەجێبوون نەبوو دەبێ وەکو قەرەبوو زەوییان لە شوێنێکی دیکە پێبدرێت".

 

سەرۆکی شارەوانی کەرکووک بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەی گەڕەکەکانی نەورۆز و عەرەفە لە کەرکووک کە چەند مانگێکە سەریهەڵداوە، هەوڵی بەرپرسانی کورد لە بەغدا بە گرنگ وەسفدەکات و دەشڵێت؛ "ئەگەر هەوڵی ئەوان نەبووایە، ئێستا ئەم گەڕەکانە چۆڵکرابوون".

 

 

کامیل کاکل، کەسایەتییەکی شاری کەرکووکە و پێیوایە؛ "ئەو رەفتارەی ئێستا لە کەرکووک بەرامبەر کورد دەگیرێتەبەر، درێژکراوەی هەمان سیاسەتی رژێمی بەعسە" و دەڵێت؛ "ئەو مادە یاساییەی بەرامبەر ئێمە کاری پێدەکەن، بەرامبەر داعشیش کاری پێ نەکراوە، پێماندەڵێن لە خانووەکانتان دەربچن، 21 ساڵە لەو خانووەداین، ئەوکات خانووەکان هەیکەل بوون و خۆمان تەواومانکردن، ئێستا پێماندەڵێن دەبێ کرێی ئەو 21 ساڵەش بدەن".

 

کامیل کاکل باس لەوە دەکات کە لە ساڵی 1964ـەوە تاوەکو ئێستا چەندین جار خانوویان لێ رووخاندوون، پێشتر ماڵیان لە گەڕەکی شۆراو بووە، دەرکران و خانووەکانیان لێ رووخاندوون، وەکو ئاماژەی پێدەدات؛ "ئێستاش جارێکی دیکە خەریکە مێژوومان لەسەر دووبارەدەکەنەوە".

 

ئەو کەسایەتییەی شاری کەرکووک دووپاتیدەکاتەوە؛ "حیزبە کوردستانییەکان تا رادەیەک بەدەنگمانەوە هاتوون، بەڵام لە ئاستی پێویست نەبووە و داوامان ئەوەیە زیاتر رۆبچنە نێو کێشەکانمانەوە و هەوڵی جارەسەری یەکجارەکی بۆ بدەن. ئەگەر یەکێتی و پارتی بەیەکەوە رێکبکەون بۆ دانانی پارێزگارێکی کورد، زۆربەی ئەو کێشانەمان چارەسەر دەبن".

 

 

پەرلەمانتارێکی کوردی پەرلەمانی عێراق پێیوایە کێشەی خانووەکانی گەڕەکی نەورۆز و عەرەفەی کەرکووک پەیوەندی بە مادەی 140ـی دەستووری هەمیشەیی عێراقەوە نییە و دەڵێت ئەو کێشەیە لە نێوان هاووڵاتییان حکومەتدا دەبێ یەکلایی بکرێتەوە.

 

دیلان غەفوور، پەرلەمانتاری عێراق گوتی؛ "دوای رووخانی رژێمی بەعس، ئاوارەیەکی زۆری کوردی کەرکووک کە لە پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان بوون، گەڕانەوە شارەکەیان و بەشێکیان چوونە نێو ئەو خانووانەی موڵکی وەزارەتەکانی حکومەت بوون، ئەو کێشەیەی ئێستا هەیە پێوەندی بە مادەی 140ـەوە نییە و پەیوەستە بە کێشەی نێوان هاووڵاتیی و حکومەت".

 

دیلان غەفوور دەشڵیت؛ "زێدەڕۆیی تەنیا لە پارێزگای کەرکووک نییە، تەنانەت رێژەی زێدەڕۆیی لە هەموو پارێزگاکانی عێراق لەدوای ساڵی 2003 زۆر زیادیکرد، بەڵام ئێستا ئەو دامەزراوانەی کەرکووک کە لەلایەن عەرەبەوە بەڕێوەدەبرێن، لە دادگا سکاڵا تۆمار دەکەن".

 

ئەو پەرلەمانتارە کوردە پێیوایە؛ "کێشەی گەڕەکی عەرەفە لەگەڵ گەڕەکی نەورۆز جیاوازە، لەبەرئەوەی خانووەکانی گەڕەکی عەرەفە موڵکی وەزارەتی دارایین و ئەو باڵەخانانەی لەسەری دروستکراون، موڵکی وەزارەتی نەوتە، واتا حکومەت ئەو خانووانەی بۆ وەزارەتی نەوت تەرخانکردووە، ئەوکات خانووەکان تەواونەبوون و خەڵک کە هاتنە ناوی خۆیان لەسەر گیرفانی خۆیان خانووەکانیان دروستکرد".

 

 

دیلان غەفوور باس لەوە دەکات کە ئەو خانووانەی لە گەڕەکی عەرەفە دروستکراون، موڵکی وەزارەتی دارایین، بەڵام کۆمپانیای نەوتی باکوور بێ گەڕانەوە بۆ وەزارەتی دارایی لە دادگە سکاڵای تۆمارکردووە و دادگەش ئەو هاووڵاتییانەی لە خانووەکاندا دەژین، بانگهێشتی نەکردوون بۆ ئەوەی گوتەیان وەربگرێت و بڕیاری دەرکردووە.

 

ئەو پەرلەمانتارە کوردە، کۆمپانیای نەوتی باکوور بە "کۆمپانیایەکی شۆڤێنی" ناودەبات و دەڵێت؛ "لە ساڵانی 1980 رێگەیان نەداوە کورد لەو کۆمپانیایە دابمەزرێت، ئێستاش هەر درێژە بەو سیاسەتەی رابردوو دەدەن و رۆیشتوون سکاڵایان تۆمارکردووە، لەکاتێکدا لەڕووی یاساییەوە زەوییەکان موڵکی وەزارەتی دارایین و وەزارەتی نەوت بۆی نییە ئەو سکاڵایە پێشکێش بکات".

 

بە گوتەی دیلان غەفوور؛ "ئێستا پێشنیازێک هەیە بۆ ئەوەی گرێبەستی یەکساڵە بۆ دانیشتووانی گەڕەکی عەرەفە بکرێت و لەماوەی ئەم ساڵەدا دانوستان لە نێوان لایەنە سیاسییەکان دەستپێبکات و لەگەڵ وەزارەتی نەوت رێکبکەون کە ئەو خانووانەی لێ بکڕدرێتەوە،" بەڵام پرسی گەڕەکی نەورۆز بە جیاواز ناودەبات و دەڵێت؛ "خاوەن موڵک وەزارەتی بەرگرییە. ئێستا کێشە لەنێوان وەزارەتی دارایی و بەرگری هەیە لەسەر موڵکێتی ئەم خانووانە، هەرکامەیان خۆیان بە خاوەن موڵک دەزانن".

 

 

فەخرەدین ساڵح، نوێنەری دانیشتووانی گەڕەكی ‏نەورۆز دەڵێت ئەمڕۆ د. خالید شوانی، وەزیری دادی عێراق پەیوەندی پێوەکردووە و پێی راگەیاندووە؛ "ئەمینداری گشتی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقە دەستپێشخەرییەکی داوەتە وەزارەتی بەرگری بۆ ئەوەی دەستبەرداری خانووەکانی گەرەکی نەورۆز ببن و لەبری ئەوە لە دەرەوەی شار زەوی بۆ نیشتەجێبوونی سەربازەکانیان وەربگرن." 

دەشڵێت پێی گوتم؛ "خانووەکان لەسەر ئەو کەسانە تاپۆ دکرێن کە ئێستا تێیدا نیشتەجێن".

 

 

فەخرەدین ساڵح گوتی؛ "وەزیری داد گوتی کە دەستپێشخەرییەکە پەسند کراوە و بووە بە بڕیار، ماوەتەوە بەم زووانە بڕیارەکە جێبەجێ بکرێت. پێشی گوتم کە خانووەکانی گەڕەکی نەورۆز موڵکی وەزارەتی بەرگریی عێراقن و خانووەکانی گەڕەکی عەرەفەش موڵکی وەزارەتی نەوتە، بۆیە ئەو بڕیارە تەنیا بۆ گەڕەکی نەورۆزە".

 

نوێنەری دانیشتووانی گەڕەكی ‏نەورۆز پێیوایە؛ "چارەسەری یەکجارەکی ئەو کێشانەی رووبەروومان دەبنەوە، جێبەجێکردنی مادەی 140ـی دەستووری هەمیشەیی عێراقە. لە سەردەمی بەعس بە ماڵ خەڵکیان دووردەخستەوە، ئێستا هاتوون بە گەڕەک دوورمان دەخەنەوە".