25-09-2021
20:50
باڵیۆزی فەرەنسا: رۆڵی فەرەنسا لە عێراق لە بەرژەوەندیی هەموو هاووڵاتیانە
باڵیۆزی فەرەنسا: رۆڵی فەرەنسا لە عێراق لە بەرژەوەندیی هەموو هاووڵاتیانە
باڵیۆزی فەرەنسا لە عێراق جەخت لەوە دەکات کە عێراق لەو کاتە دژوارە و لە بووژانەوەی دوای شەڕی داعش پێویستی بە پاڵپشتی وڵاتەکەیەتی و دەڵێت، رۆڵی فەرەنسا "لە بەرژەوەندیی هەموو هاووڵاتیانی عێراقە."
ئێریک شیڤەلیەر، لە دەستپێکی کۆنفرانسی (عێراق قەدەرێکی تراژیدی) کە ئەمڕۆ لە هەولێر لەلایەن (ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو) بە هاوبەشی لەگەڵ (ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق)، (باڵێوزخانەی فەرەنسا لە بەغدا) و (گۆڤاری کۆنفلیوانس) رێکخرابوو، گوتی، "بەشداریی ئیمانوێل ماکرۆن لە لووتکەی بەغدا ئاماژەیەکە بۆ ئەوەی فەرەنسا دەیەوێت رۆڵێکی کاریگەری لە پاراستنی سەقامگیریی عێراق هەبێت."
فەرەنسا لە عێراق خۆی نەبەستووەتەوە بە ئەمریکا، ئیمانوێل ماککرۆن رایگەیاندووە هەرشتێک رووبدات، سەربازانیان لە عێراق دەمێننەوە.
ئێریک شیڤەلیەر رایگەیاند، "رۆڵی فەرەنسا لە عێراق لە بەرژەوەندیی هەموو هاووڵاتیانی عێراقە، بەتایبەتی لە شەڕی دژی داعشدا، فەرەنسا لە هەموو رووێکەوە کارایە، هەتاوەکو حکومەتی عێراق بیەوێت ئێمە لێرە دەمێنینەوە. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیشەوە فەرەنسا پشتیوانی هەوڵە دیپلۆماسییە ئیقلیمییەکان دەکات. سەرۆککۆمارمان بەشداربوو لە لووتکەی بەغدا، چونکە فەرەنسا و سەرۆککۆمار پێیانوایە کە وڵاتەکەمان دەتوانێت رۆڵێکی کاریگەر بگێڕێت لە ناوچەکە، چونکە سەقامگیریی عێراق واتا سەقامگیریی ناوچەکە."
دۆخی 100 ساڵی رابردووی عێراق لەژێر هەژموونی هێزە بیانییەکان تەوەرێکی گرنگی کۆنفرانسەکەبوو کە بە ناسەقامگیری ئەوڕۆی دۆخی عێراق بەسترایەوە.
عادل باخەوان، رێکخەری کۆنفرانسەکە هێرشی ئەمریکای لە 2003 بۆ سێ پاساوی "ناشەرعی" گەڕاندەوە، هەبوونی چەکی کۆمەڵکوژ، هەبوونی پەیوەندی بە قاعیدە و هەروەها بوونی سیستمێکی دیکتاتۆری.
عادل باخەوان باسی لە مەترسیی گرووپە چەکدارە نایاساییەکانیش کرد بۆ سەر بەرژەوەندیی هێزە بیانییەکان لە عێراق کە ناسەقامگیریی زیاتریان لە وڵات بەدوای خۆیدا هێناوە، رایگەیاند، "هیچ ئاسۆیەکی سیاسیمان لێدیار نییە، هەموو رۆژ کە لە پاریس کە لە خەو هەڵدەستم سەیری مۆبایلەکەم دەکەم بۆ ئەوەی بزانم ئاخۆ عێراق لە بەسرەوە تاوەکو بەغدا لەنێوان ئەو 75 هەموو گرووپە میلیشیایە بووە بە گۆمی خوێن یاخود نا. کە درۆنیان هەیە، هێلیکۆپتەریان هەیە، دەبابەیان هەیە. هەموو توانای ئابووری و سیاسیی دەوڵەتیان لەبەردەستە."
کۆنفرانسی (عێراق: قەدەرێکی تراژیدی)، رۆژی یەکشەممەش بەردەوامدەبێت، لە چەندین پانێڵی کۆنفرانسەکە بە بەشداریی ژمارەیەک لێکۆڵینڤان، پرۆفیسۆر قسە لەسەر کەمینەکانی عێراق، پرسی کوردانی ئێزدیی شنگال، مەسیحییەکانی وڵات و بە نیشتیمانیکردنی نەوتی عێراق و ستراتیژییەتی وڵاتە زلهێزەکە لە عێراق دەکرێت.
زیاتر بخوێنەوە
15:53
ئانیەس لۆڤالوا: ئێران لە پێش 2003ـشەوە بەرژەوەندیی لە عێراق هەبووە
ئانیەس لۆڤالوا، شرۆڤەکارێکی سیاسی
ئانیەس لۆڤالوا دەڵێت، ئێران لە پێش 2003وە بەرژەوەندیی خۆی لە عێراق هەبووە، بەبێ گەڕانەوە بۆ شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران و شەڕی نێوان ئێران و عێراق ناتوانین باس لە سیاسەتی ئێران لە عێراق بکەین.
لە پانێڵی دووەمی کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی تراژیدی" ئانیەس لۆڤالوا، شرۆڤەکارێکی سیاسی ئاماژەی بەوە دا، لە رووی جوگرافییەوە عێراق بۆ ئێران گرنگیی تایبەتی خۆی هەیە، کە بە درێژایی 250 کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ عێراق هەیە، ئەوەش هۆکارێکە بۆ بەرژەوەندییەکانی ئێران لە عێراق بۆ ئەوەی چ پێکەوە کار بکەن چ کێبڕکێی یەکدی بکەن.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا ئەو شرۆڤەکارە ئاماژەی بەوە دا، بەرژەوەندییەکانی ئێران لە عێراق دەگەڕێتەوە بۆ لۆژیکێک کە ئەویش ئایینییە کە بەشێکی گەورەی عێراقییەکان لە پێکهاتەی شیعەن و ناوەندی ئایینی گرنگ لە نەجەف و کەربەلا هەن.
زیاتر بخوێنەوە
15:37
پرۆفیسۆر ژان مارکۆ باسی پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا دەکات لە 1921 تاوەکو 2021
پانێڵی دووەمی کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی تراژیدی"
لە پانێڵی دووەمی کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی تراژیدی" پرۆفیسۆر ژان مارکۆ، شرۆڤەکارێکی سیاسی رایگەیاند، تورکیا پەیوەندیەکانی تۆزێک ئاڵۆزە لەگەڵ جیهانی عەرەبی، لەوکاتەوە ئاکپارتی هاتە سەر دەسەڵات لە ساڵی 2002، وامانزانی پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی پتەو دەبن، بەڵام بە داخەوە بە پێچەوانەوە بوو.
پرۆفیسۆر ژان مارکۆ لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و عێراق لە 1921 ـەوە تا 2021 دەڵێت، بیروبۆچوونی تورکەکان لەسەر عێراق و باکووری عێراق بەو جۆرە بوو، کاتێک کە شەڕی یەکەمی کەنداو دەستیپێکرد، ئەو تێڕوانینە لە تورکیا هەبوو کە جارێکی دیکە ویلایەتی موسڵ بەدەست دەخەنەوە، ئەمە بیروبۆچوونی تورکەکان بوو لەو سەردەمە.
زیاتر بخوێنەوە
14:18
باڵیۆزی فەرەنسا: لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵا پرۆگرامێکی نوێی سکۆلەرشیپ دادەنێین
ئیریک شوڤالییە، باڵیۆزی فەرەنسا لە عێراق
باڵیۆزی فەرەنسا دەڵێت، خۆشحاڵین کە پەرە بە خوێندنی زمانی فەرەنسی بدرێت لە عێراق و هەرێمی کوردستان و یارمەتی خوێندکاران بدەین کە بتوانن بە سکۆلەرشیپ لە فەرەنسا بخوێنن، ساڵی داهاتوو لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵای عێراق و هەرێمی کوردستان پرۆگرامێکی نوێی سکۆلەرشیپ دادەنێین.
ئیریک شوڤالییە، باڵیۆزی فەرەنسا لە عێراق دەڵێت، پەیامی ئیمانوێل ماکرۆن ئەوەیە کە فەرەنسا دۆستی هەموو عێراقە.
باڵیۆزی فەرەنسا لە کاتی بەشداریکردن لە کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی ترادیژی" رایگەیاند، فەرەنسا پشتگیری لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی عێراق دەکات، چونکە فەرەنسا پێیوایە عێراق دەتوانێت رۆڵێکی هاوسەنگ بگێڕێت و کاریگەریی لەسەر سەقامگیریی ناوچەکە دەبێت.
12:23
عادل باخەوان: عێراق لەسەر سێ خاڵ داگیرکرا کە شەرعیەتیان نەبوو
دکتۆر عادل باخەوان، بەڕێوەبەری ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق لە کاتی بەشداریکردنی لە کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی تراژیدی"
د. عادل باخەوان، بەڕێوەبەری ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق لە کاتی بەشداریکردنی لە کۆنفرانسی "عێراق: قەدەرێکی تراژیدی" ئاماژەی بە سێ خاڵدا کە هاوپەیمانان لە کاتی پرۆسەی ئازادکردنی عێراق دژی حکومەتی ئەو کاتی وڵاتەکە بەکاریانهێنا بۆ "داگیرکردنی" عێراق.
د. عادل باخەوان دەڵێت، ئەو سیستەمەی ویستیان عێراقی پێ داگیربکەن لەسەر سێ خاڵ دایاننابوو. خاڵی یەکەم بریتی بوو لەوەی عێراقی سەدام حوسێن لە ساڵی 2003 چەکی کۆمەڵکوژی هەیە، هەروەها عادل باخەوان ئاماژە بە کیمیابارانکردنی هەڵەبجە دەکات و دەڵێت، ئەو کاتە ئەمریکییەکان و وڵاتە ئەنتەر ناسیۆناڵەکان بێدەنگ بوون، ئەوکاتەی دەبوو قسەیانبکردایە بێدەنگ بوون. کەچی دوایی چەکی نەما "داگیریانکرد".
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا عادل باخەوان رایگەیاند، گوتیان عێراق پەیوەندیی بە قاعیدەوە هەیە، بەڵام بەڕێوەبەری ناوەندە فەرەنسییەکە پێیوایە عێراق هیچ پەیوەندییەکی بە قاعیدەوە نەبووە، "تەنانەت جۆرج بووش سێ هەفتە دوای داگیرکردنی عێراق بە ئاشکرا گوتی هیچ بەڵگەیەکمان بۆ ئەمە نییە".
د. عادل باخەوان دەڵێت، خاڵی سێیەم زۆر "پێکەنیناوییە" کە ئەمریکییەکان دەیانگوت عێراق سیستەمێکی دیکتاتۆرییەت حوکمی تێدا دەکات. وەک ئەوەی وڵاتە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە ئەو کاتە بەهەشتی دیموکراسی بووبێتن. ئەم خاڵەش هیچ شەرعییەتێکی نەبوو.
10:22
نێچیرڤان بارزانی: بەشداریی راستەقینەی کورد لە دەسەڵات، گەرەنتی سەقامگیریی عێراقە
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسی (عێراق: قەدەرێکی تراژیدی) رایگەیاند، "گەلی کوردستان بە هەموو پێکهاتەکانیەوە ئەوە 100 ساڵە زۆریان چەشتووە بە داخەوە دوای سەدەیەکیش هێشتا گەلی کوردستان گیرۆدەی بەدەستهێنانی مافەکانیەتی، وەک چۆن هەمیشە ترسی لە رابردوو هەبووە، ئەمڕۆش هێشتا ترسی لە ئێستا و رابردوو هەیە".
سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی کێشەکانی عێراقەوە دەڵێت، کێشەی سەرەکیی لە عێراق "بریتییە لە کێشە لەسەر دەسەڵات..ئەوە کاتێک دەبێتە گرفت کە لایەنێک بیەوێت بۆچوونی خۆی بەسەر هەموو لایەنەکانی دیکە بسەپێنێت، یان بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان پەنا بۆ بەکارهێنانی هێز یان سزا ببات وەکو ئەوەی هەمیشە لە عێراق روویداوە".
نێچیرڤان بارزانی ئاماژە بەوە دەکات، دەبێت کوردستان هاوبەشێکی راستەقینە بێت لە دەوڵەتی فیدراڵیدا، بەشدارییەکی راستەقینەی لە دەسەڵاتدا بە هەموو فۆرمەکانیەوە هەبێت، "ئەمە گەرەنتی و سەقامگیری و یەکپارچەیی عێراقی نوێیە".
سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە ئاماژەدان بە سەرهەڵدانی داعش لە عێراق دەڵێت، "ئەگەر عێراق سەقامگیر نەبێت، ناوچەکەش سەقامگیر نابێت.. ئەگەر هیچ نەگۆڕێت، کێشەکانی عێراق چارەسەر نەکرێت، هەمان هەڵەی سیاسی و پەراوێزخستنی پێکهاتەکان هەمان عەقڵیەتی هێز و خۆسەپاندن و نەخوێندنەوەی بەرامبەر بەردەوام بێت، بە تەئکید سبەینێ داعشێکی دیکە لەدایکدەبێت".
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوە دا، عێراق واتە وڵاتی پێکهاتەکان، هەر لەسەرەتای دامەزراندنیەوە لە سێ ویلایەتی (موسڵ، بەغدا و بەسرە) پێکهاتووە، ئەو سێ ویلایەتە بەپێی هەڵکەوتەی جوگرافیایی و پێکهاتەی کلتووریان لێک جیابوونەتەوە. کورد لە باکوور، سوننە لە ناوەڕاست و شیعە لە باشوور. لەگەڵ ئەمانەشدا چەندین پێکهاتەی دیکەی ئایینی و نەتەوەیی لە عێراقدا هەن.
07:13
کۆنفرانسی عێراق: قەدەرێکی تراژیدی
لە کۆنفرانسەکە خوێندنەوە بۆ تێپەڕبوونی 100 ساڵ بەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق دەکرێت
رووداو دیجیتاڵ
لە رۆژانی 25 و 26-9-2021 (ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو) بە هاوبەشی لەگەڵ (ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق)، (باڵێوزخانەی فەرەنسا لە بەغدا) و (گۆڤاری کۆنفلیوانس)، کۆنفرانسی (عێراق: قەدەرێکی تراژیدی) لە هەولێر ئەنجام دەدەن.
لە کۆنفرانسەکەدا کە بە ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەبێت، کۆمەڵێک لێکۆڵەر و ئەکادیمیست و کەسایەتی فەرەنسی لە روانگەی جیاوازەوە، خوێندنەوە بۆ تێپەڕبوونی 100 ساڵ بەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقدا دەکەن.
سەدەیەک لە دروستبوونی دەوڵەتی عێراق تێدەپەڕێت
ئەمساڵ سەدەیەک بەسەر دروستکردنی دەوڵەتی عێراقیدا تێدەپەڕێت. لە 23 ی هەشتی 1921 دا فەیسەڵ وەک یەکەم پاشای عێراق دەستنیشانکرا. دروستکردنی عێراق لەلایەن بەریتانییەکانەوە، هەر لەسەرەتاوە پرۆژەی بیناکردنی دەوڵەتێک دژ بە زۆرینەی کۆمەڵگەبوو، چونکە شیعەکان و کوردەکان کە نزیکەی 73%ـی هاوڵاتیانبوون، بەشێوەیەکی رادیکاڵانە هەموو ئەو چوارچێوە و بنەمایانەیان رەتکرد کە ئەو دەوڵەتەی لەسەر بیناکرا، بەڵام پێرسێ کۆکسی بەریتانی لە ڕێگای بەکارهێنانی زەبروزەنگی رادیکاڵەوە عێراقی وەک دەوڵەتێکی بە بارمتە گیراو لەلایەن کەمینەی سووننەوە بەسەر شیعە و کورددا سەپاند.
لە 2003 دا، کاتێک عێراق لەلایەن ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکاوە داگیردەکرێت، هەمان ئەزموونی بەریتانییەکان بە گۆڕینی پێگەکانەوە دوبارەدەکاتەوە. پرۆگرامی بیناکردنەوەی دەوڵەت لەلایەن پۆل بریمەری ئەمریکییەوە، دیسانەوە لەسەر پرانسیپی دورخستنەوەی گروپێکی گرنگی عێراقی کە سووننەن جێبەجێدەکرێت. راستە لەسەرەتاوە کوردەکان ڕۆڵێکی کارادەبینن، بەڵام دواتر ئەوانیش لە چەندین ئاستدا پەراوێزدەخرێن.
گرفتی سەرەکیی عێراق، لەنێوان 1921 و 2021 دا، بریتییە لە ئامادەبوونی پرۆژەی بیناکردن و بیناکردنەوەی دەوڵەت بەپێی میکانیزمەکانی سەپاندن و دوورخستنەوە و زەبروزەنگ و فەرامۆشکردنی پرسی پرۆژەی دەوڵەت وەک کۆبوونەوەی هێز و گرووپە جیاوازەکان لە دەوری گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی ئارەزوومەندانە، ئەمەش وایکردووە کە سەدەیەک لە مێژووی عێراق ببێتە سەدەیەک لە مێژووی تراژیدیای هەموو ئەوانەی کە بڕیارە عێراقیبن.
بۆ تێگەیشتن لەم سەدەیە، گۆڤاری کۆنفلیۆنسی فەرەنسی، ژمارە 116 ی خۆی تەرخانکرد بۆ عێراق. ئەم ژمارەیە کە لەژێر سەرپەرشتیی زانستیی دکتۆر عادل باخەواندا بوو، مانگی چواری ئەمساڵ بڵاوکرایەوە. لەم ژمارەیەدا تەواوی مێژووی عێراق، لە 1921 ـەوە بۆ 2021 خراوەتە بەر باس و لێکۆڵینەوەو کۆی ئەو بابەتانە لەم کۆنفرانسەدا و لەلایەن خودی توێژەرەکانەوە دەخرێنەڕوو.
پرۆگرامی کۆنفرانسەکە:
9:30: کردنەوەی کۆنفراس
وتەی بەخێرهاتن، دکتۆر عادل باخەوان، بەڕێوەبەری ناوەندی فەرەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عێراق
وتەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان
وتەی ئێرک شوڤالیێە، باڵیۆزی فەرەنسا لە عێراق،
10:30 پانێلی یەکەم :
مێژووی عێراق لە ساتەوەختی هەردوو داگیرکاریی بەریتانی و ئەمریکیدا
بەشداران
بەڕێوبەری پانێڵ : پرۆفیسۆر ژان مارکو
دکتۆر مریەم یاقوبی، ئینتیدابی بەریتانی لە عێراقدا (1921-1932) : گوناهی یەکەم !
دکتۆر عادل باخەوان، ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لە عێراقدا : لە تێزی بیناکردنی نەتەوەوە بۆ فەوزای گشتێنراو !
پشوو: 11:45 – 12:00
12:05 پانێڵی دووەم :
عێراق و ژینگە هەرێمایەتییەکەی
بەڕێوبەری پانێڵ : پرۆفیسۆر پیەر بلان
پرۆفیسۆر ژان مارکۆ، پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و عێراق لە 1921 ـەوە تا 2021
ئانیەس لۆڤالوا، سیاسەتی ئێران لە عێراقدا لە 2003 ـەوە بۆ 2021
لەبید عەباوی، سیاسەتی وڵاتانی عەرەبی لە عێراقدا لە 2003ـەوە بۆ 2021
پشوو: 13:45- 14:50
15:00 پانێڵی سێیەم :
دەوڵەت و پرسی ئاوێزانبوونی نیشتمانی
بەڕێوبەری پانێڵ : ڤێرژینی سۆنەر
دکتۆر سەردار عەزیز؛ عێراقی پاش سەدەیەک و چەمکی لادەولە
دکتۆر شێرکۆ کرمانج؛ رۆڵی حیزبە عێراقییەکان لە پرسی ئیندیماجی نیشتمانیدا
پشویەکی دە خولەکی
16:15 پانێڵی چوارەم :
داعش و حەشدی شەعبی؟
بەڕێوبەری پانێل : لویس دوو پەمپلیۆن
ڤێرژینی سۆنەر : لەدایکبوون و گەشەکردن و لاوزبوونی داعش لە چرکەساتی ئامادەیی دەوڵەتێکی لەرزۆک لە عێراقدا
سیلڤان مێرکادیە، میلیشیا عێراقییەکان : سامبۆلی دەوڵەتێکی شکستخواردوو
زیاتر بخوێنەوە