لەگەڵ رەنج؛ كێشەی زەوییە كشتوكاڵییەكان و داواكاریی جووتیارانی کەرکووک لە دوای هەڵبژاردن

 

 

رۆژی یەکشەممە، 24ـی کانوونی یەکەمی 2023، لە بەرنامەی لەگەڵ رەنج بە میوانداری ئەبوكاروان، ئەندامی مەكتەبی سیاسی ‌و بەرپرسی ‏مەكتەبی ‏‏هەڵبژاردنی ‏حیزبی ‏شیوعی؛ ‏ئەحمەد عەزیز، شرۆڤەكاری سیاسی و پسپۆڕی ‏مادەی ‏‏140ی ‏‏دەستووری عێراق؛ ‏محەممەد ئەمین، جووتیار لە سەرگەڕان؛ ‏ساتع ناسیح، جووتیار لە تۆپزاوا؛ ‏محەممەد وەیس، بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان ‏‏و مەلا حەسەن، جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی تاوتوێی كێشەی زەوییە كشتوكاڵییەكان و داواكاریی جووتیاران لە دوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق کرا.

 

 

ئەندامی مەکتەبی سیاسی حیزبی شیوعی کوردستان دەڵێت، کەگەڵ بەرپرسانی پارتی و یەکێتی گفتوگۆی کردووە و هەردوو لا کۆکن کە دەبێت بۆ پێکهێنانی ئەنجوومەنی پارێزگا هاوکار و هاوئاهەنگ بن.

 

ئەبو كاروان، ئەندامی مەكتەبی سیاسی ‌و بەرپرسی ‏مەكتەبی ‏‏هەڵبژاردنی ‏حیزبی ‏شیوعی، گوتی: "هەموو خەڵکی کوردستان داوا لە لایەنە سیاسییەکان دەکەن یەکگرتوو و یەکهەڵوێست بن و بە هەمان پێوەری پێشوو لە کەرکووک مامەڵە نەکەن، ئێستا بەرپرسیارێتییەکی گەورە کەوتووەتە ئەستۆی حیزب و لایەنە سیاسییەکان بۆ ئەوەی دەرگای گفتوگۆ بکەنەوە".

 

ئەبو کاروان پێیوایە بۆ کردنەوەی دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ لایەن و پێکهاتەکانی دیکەی کەرکووک، "سەرەتا دەبێت نێوماڵی کورد رێکبخرێت، لەبەر ئەوەی تاوەکو ئێستا پارتی و یەکێتی ناکۆکن لەگەڵ یەکتر" و دەشڵێت: "گفتوگۆم لەگەڵ بەرپرسانی یەکێتی و پارتی کردووە و هەردوو لا کۆکن لەسەر ئەوەی لەم دۆخەی ئێستا کە هەڵبژاردن کۆتایی هاتووە، بۆ پێکهێنانی ئەنجوومەنی پارێزگا دەبێ هاوئاهەنگی و هاوکاریی یەکتر بکەن".

 

لەبارەی پێکهێنانی هاوپەیمانی لە کەرکووک و ناوچە دابڕێندراوەکانی سنووری مادەی 140، ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسیی حیزبی شیوعیی کوردستان بە باشی دەزانێت "کورد لەگەڵ ئەو لایەنانە هاوپەیمانی پێک بهێنێت کە بڕوایان بە مافی نەتەوەیی کورد و کوردستانیبوونی ئەو ناوچانە هەیە."

 

 

‏ئەحمەد عەزیز، شرۆڤەكاری سیاسی و پسپۆڕی ‏ماددەی ‏‏140ی ‏‏دەستووری عێراق دەڵێت، "لەم هەڵبژاردنەدا کورد بە هەموو توانایانەوە ئەوەی لەدەستیان هات کردیان، ئێستا تۆپەکە کەوتووەتە مەیدانی پارتی و یەکێتییەوە، نوێنەرایەتی کورد لە کەرکووک و بەغدا بەر لە 16ـی ئۆکتۆبەر شکستێکی گەورەیان هێناوە لە جێبەجێکردنی مادەی 140، بۆیە دەبێ ئەمجارەیان پێداچوونەوەیەکی گەورە بە سیاسەتی خۆیاندا بکەنەوە".

 

بە گوتەی ئەحمەد عەزیز، تایبەتمەندییەک دراوەتە کەرکووک، ئەنجوومەنی پارێزگاکەی مافی ئەوەی نییە دەسەڵاتەکانی خۆی بەکاربهێنێت، واتا ئەو دەسەڵاتەی لە شارەکانی دیکەی عێراق دراوە بە ئەنجوومەنی پارێزگاکان، هەمان ئەو دەسەڵاتە نییە کە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک هەیەتی، بۆیە پێدەجێت بۆ دانانی پارێزگاریش تووشی گرفتی زۆر گەورە ببنەوە".

 

وەکو ئەو پسپۆڕەی مادەی 140 ئاماژەی پێدەدات؛ "کورد و تورکمان نوێنەرایەتییەکی بەهێزیان لە بەغدا هەیە و هەردووکیان قوربانیی ئەو سیاسەتەن کە لە کەرکووک و ناوچە دابڕێنراوەکان جێبەجێکراوە، ئەگەر ئەم دوو پێکهاتەیە لە کەرکووک و بەغدا بەیەکەوە کار بکەن، دەتوانن بەشێکی زۆری مادەی 140 جێبەجێ بکەن".

 

 

‏محەممەد ئەمین، جووتیار لە سەرگەڕان پێیوایە، "تاوەکو ئێستا دۆخێکی نالەبار لە ناوچەکەی ئێمە هەیە و سیاسەتی تەعریب بەردەوامە، رۆژی هەینی رابردوو کە دەمانەویست رێوڕەسمێک بۆ رێزگرتن لە ئەنفالکراوان بەڕێوەبەرین، هێزە سەربازییەکان رێگرییان لێ کردین".

 

محەممەد ئەمین داوا دەکات، "ئەو بەربژێرە کوردانەی بۆ ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگاکان دەرچوون دەبێ نوێنەرایەتیی راستەقینەی ئێمە بکەن و رێگری لەو تەعریبە بکەن کە بەرامبەرمان دەکرێت" و دەشڵێت؛ "پێویستە هاوپەیمانێتی لە نێوان نوێنەرانی کورد و تورکمان پێکبهێنرێت بۆ ئەوەی بەیەکەوە بتوانن بەرگری لە مافی جووتیارانی کورد و تورکمان بکەن."

‏

هاوکات، ساتع ناسیح، جووتیار لە تۆپزاوا باسی لەوە کرد کە یەک رۆژ بەر لە هەڵبژاردن لەسەر کێشەی زەوی جووتیارانی کورد جارێکی دیکە هێرش کرایە سەر کۆمەڵێک جووتیار لەنێو گوندی تۆپزاوا و "بە قۆنداغە تفەنگ لە جووتیاری کورد درا".

 

ئەو جووتیارە کوردە دەڵێت؛ "بۆ ئەو پرسە چووم بۆلای فەرماندە هێزەکەی سوپای عێراق، ئەو پێی وابوو بە بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیران ئەو کێشەیە چارەسەر ناکرێت و پێشییەوە پابەند نابن، بەڵکو پێی وابوو دەبێت ئەو زەوییانە بە شێوەی نیوە بە نیوە دابەش بکرێت، واتا ئەو زەوییانەی ئێمە کە بە گرێبەست دراوەتە عەرەبی هاوردە، نیوە بە نیوە لەگەڵیان دابەش بکەین".

 

ساتع ناسیح دووپاتیدەکاتەوە؛ "پێش هەڵبژاردن کاتێک هێزەکەی سوپا هاتن بۆ داگیرکردنی حەوت دۆنم زەوی لەنێو گوندی تۆپزاوا، وێڕای ئەوەی دەستدرێژییان بەرامبەر جووتیارانی گوندەکە ئەنجامدا، ئێستا فیرقەی 11 سکاڵای لەسەر من و دوو جووتیاری دیکە تۆمار کردووە".

 

 

بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان لە پێکهاتەی تورکمانە و دەڵێت لە ناحیەی لەیلان رێگەم بە مانەوەی هیچ عەرەبێکی هاوردە نەداوە و تاوەکو ئێستا 13 هەزار دۆنم زەویم بۆ جووتیارانی کورد و تورکمان گەڕاندووەتەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی ستەمم قبوڵ نەکردووەتەوە، "14 سکاڵام لە دژ تۆمارکراوە و هێرشم کراوەتەسەر و بریندارکراوم."

 

‏محەممەد وەیس، بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان گوتی؛ "تاوەکو ئێستا نزیکەی 14 سکاڵام لەدژ تۆمارکراون، هەمووشی بەهۆی ئەوە بووە ستەمم قبووڵ نەکردووە و رێگەم بە هاتن و مانەوەی عەرەبی هاوردە نەداوە".

 

بە گوتەی محەممەد وەیس؛ "لەیلان 63 گوندی لەسەربوو، ئێستا ژمارەیان کەمبووەتەوە بۆ 52 گوند، نۆ گوندەکەی دیکە خراونەتە سەر قەرەهەنجیر و کەرکووک، لە سەردەمی رژێمی بەعس سەرجەم گوندە کوردییەکان کەوتنە بەر شاڵاوی ئەنفال و راگواستران، تەنانەت یەک کورد لە لەیلان نەهێڵرا، بەڵام لە ساڵی 2003وە تاوەکو ئێستا من بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلانم و رێگەم نەداوە یەک عەرەبی هاوردە لەو ناحیەیە بمێنێت".

 

بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان باس لەوە دەکات کە بەهۆی ئەوەی ستەمی قبوڵ نەکردووە؛ "چەندین جار هەڕەشەم لێکراوە، هێرشیان کردووەتە سەرم و بریندار کراوم، ئێستاش ئۆتۆمبێلەکەم و دوو خانووم لە کەرکووک دەستیان بەسەردا گیراوە، تاوەکو ئێستا 13 هەزار دۆنم زەویم گەڕاندووەتەوە بۆ جووتیارانی کورد و تورکمان".

 

 

محەممەد وەیس، بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان دەڵێت، زیاتر لە 70٪ـی عەرەبی هاوردە قەرەبووی مادەی 140یان وەرگرتووە و بۆ ساڵی 2024 کە بودجە بۆ لیژنەکە تەرخانکراوە، ئەوانی دیکەش قەرەبوو دەکرێنەوە.

 

بە گوتەی محەممەد وەیس؛ "نزیکەی 70٪ـی عەرەبی هاوردە لە کەرکووک قەرەبوویان وەرگرتووەتەوە و 30٪ـەکەی دیکەش ناویان دەرچووە و چاوەڕێی وەرگرتنەوەی قەرەبوون".

 

 

بەڕێوەبەری ناحیەی لەیلان دەڵێت: "لە هەڵبژاردنی 18ـی مانگ، بەشداریکردن لە کەرکووک 65٪ بوو، بەڵام بەشداریکردنی کورد زۆر لەو رێژەیە زیاتربوو، بۆیە دەبێت پەرلەمانتاران و ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگای نوێی کەرکووک ئەوە لەبیر نەکەن، دەبێ لەگەڵ تورکمان لە ئەنجوومەنی پارێزگا یەک بگرن و پرسی ئەو زەوییانە چارەسەر بکەن".

 

محەممەد وەیسی پێیوایە؛ "کورد و تورکمان ناچارن بەیەکەوە هاوپەیمانی پێک بهێنن بۆ دانانی پارێزگارێک، لەبەر ئەوەی ئێمە یەک چارەنووسمان هەیە لەو شارەدا و هەردوو لامان ستەممان لەسەرە".

 

 

جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی پێیوایە چارەسەری ریشەیی کێشەی زەویی جووتیاران جێبەجێکردنی بڕگەکانی مادەی 140ـی دەستووری هەمیشەیی عێراقە و داوا دەکات سەرجەم نوێنەرانی کورد لە بەغدا و ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک پێداگری لە جێبەجێکردنی ئەو مادە دەستوورییە بکەنەوە.

 

مەلا حەسەن، جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی دەڵێت: "بڕگەیەک لەنێو مادەی 140 هەیە بۆ یەکلاکردنەوەی زەوییە کشتوکاڵییەکان، ئێستاش مادەی 140 بەپێی بڕیاری دادگەی فیدراڵی کارایە، چاومان لەوەیە لەم ئەنجوومەنە نوێیەی پارێزگای کەرکووک کار لەسەر ئەو بڕگەیە بکرێت".

 

وەکو مەلا حەسەن ئاماژەی پێدەدات؛ "کێشە بۆ زەویی جووتیارانی کورد و تورکمان لە کەرکووک دروستکراوە، بۆیە داوا دەکەین نوێنەرانی تورکمانیش بێنە پاڵ نوێنەرانی کورد و بە یەک دەنگ کار بۆ جێبەجێکردنی بڕگەکانی مادەی 140 بکەن".

 

 

جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی باس لەوە دەکات کە جووتیارانی کورد کە خاوەنی راستەقینەی زەوییە کشتوکاڵییەکانن پێیان دەڵێن زێدەڕۆکار و عەرەبی هاوردە کە گرێبەستی سەردەمی رژێمی بەعسیان هەیە پێیان دەڵێن خاوەن ماف و دەشڵێت؛ "ئەوە سووکایەتیکردنە بە خاک و کەرامەت و ویژدانمان، بۆیە دەبێ کاری لەپێشینەی ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک و سەرجەم پەرلەمانتارانی کورد لە بەغدا هەڵگرتنی ئەو ستەمە لەسەر جووتیارانی کورد و تورکمان بێت".

 

مەلا حەسەن پێیوایە؛ "ئەوەی لە ناوچە دابڕاوەکان بەرامبەر جووتیارانی کورد و تورکمان دەکرێت، پێشێلکردنی دەستووری عێراقە و دەبێ سەرۆککۆمار کە پارێزەری دەستوورە، لەسەر ئەو پێشێلکارییە بێتە دەنگ".

 

 

جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی دووپاتیدەکاتەوە کە ئەنجوومەنی پارێزگا پەرلەمانێکی خۆجێییە و هەموو بڕیارەکان جگە لە هەڵبژاردنی فەرماندە سەربازییەکان و سەرۆکی زانکۆ، سەرجەم بەڕێوەبەرایەتی، بەڕێوەبەر و کاربەدەستانی چوارچێوەی پارێزگاکە لە دەسەڵاتی ئەنجوومەنی پارێزگاکەیە و چاودێرێکی یاساییە بەسەر هەموو بڕیارە نایاساییەکان.

 

مەلا حەسەن گوتی؛ "کورد لەدوای 16ـی ئۆکتۆبەرەوە دەسەڵاتی ئیداری و سەربازی لە کەرکووک نەماوە، ئێستا کە لەو هەڵبژاردنەدا کورسییەکی باشی بەدەستهێناوە، دەبێت بۆ دەستپێکردنی دانوستان بەر لە هەمووان لە دەرگای پێکهاتەی تورکمان بدات، لەبەر ئەوەی ئەوانیش وەکو ئێمە کۆمەڵێک کێشەیان هەیە و ستەمیان بەرامبەر کراوە".

 

 

جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 16ـی حەمرینی یەكێتی دەڵێت؛ "دوو نووسراوی راکان جبووریمان لایە کە ئاراستەی قایمقامی داقووق و سەرۆکی هێزی سەربازی ناوچەکەی کردووە و دەڵێت هاوکاری خەڵکی رەسەنی گوندەکان بکەن (مەبەستی عەرەبی هاوردەیە) بۆ لابردنی زێدەڕۆییەکان تاوەکو بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان و هاوکاری بکرێن، ئەوەش دەکرێ لە دادگادا وەکو پێشێلکارییەکی یاسا لە دژی بجووڵێنرێت".

 

مەلا حەسەن لەبارەی دانانەوەی راکان جبووری بە پارێزگاری کەرکووک دووپاتیکردەوە؛ "لەڕووی یاساییەوە قبوڵکراو نییە جارێکی دیکە ببێتەوە پارێزگار، لەبەر ئەوەی لیستەکەی سێ کورسی بەدەستهێناوە، لەڕووی باوەڕیشەوە، ئەوەی راکان جبووری بە کوردی کەرکووک و تورکمانی دەوروبەری کردووە، سەدام حوسێن فریا نەکەوت بیکات، بۆیە لای هەموو تاکێکی کورد و تورکمان رەتکراوەیە جارێکی دیکە ببێتەوە پارێزگار".