هەڤاڵ ئەبوبەکر: داهاتی سلێمانی ئەگەر لێی نەبرێت لە هەموو پارێزگاکان زیاترە

 

بە گوتەی هەڤاڵ ئەبوبەکر، زەمینەیەکی کارگێڕی، یاسایی، کۆمەڵایەتی و سیاسی بۆ لامەرکەزیەت هەیە، هەرێمی کوردستان بەشێکە لەو لامەرکەزیەتەی لەناو دەستووری عێراقدا جێبەجێکراوە، "ئەمەش دەیکات بە ئەمر لەسەر هەرێمی کوردستان کە پێویستە ئەویش لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکان سیستەمی لامەرکەزی بەڕێوەبەرێت".

 

پارێزگاری سلێمانی پێی وایە، ئێستا ئەو پرسە بووەتە داخوازییەکی سیاسی، بەڵام "ئەو داخوازییە سیاسیەش بۆ ئەوە نییە ئێمە بزانین داهاتی خۆمان چەندە، خۆ ئێمە دەوڵەت جیا ناکەینەوە". 

 

لەبارەی داهاتی سلێمانی کە گەورەترین یەکەی ئیدارییە لە عێراقدا، 16 قەزا و دوو هەزار و 528 گوندی هەیە هەڤاڵ ئەبوبەکر گوتی، "دڵنیاتان دەکەمەوە داهاتی سلێمانی بە مەنتیق و بە ژمارەش ئەگەر لێی نەبرێت، تکەتکە و دڵۆپەدڵۆپە لەملاولا نەیبات، ئەگەر هێزە سیاسییەکان متمانەیەکی تەواو بە ئیدارەکە بکەن و بۆ خەرجی ناوچەکە خەرج بکرێت، لە هەموو پارێزگاکانی دیکە زیاترە".

 

هەڤاڵ ئەبوبەکرد گوتی، "قسەکە لەوە نییە ئێمە داوا بکەین حکومەتی هەرێمی کوردستان نەمێنێت، ئەوەی داوا دەکرێت داوایەکی رەوا و یاساییە، ئەزموونی 30 ساڵ و ئەزموونی دونیا ئەوەمان پێ دەڵێت، دابەشکردنی دەسەڵاتەکان لەسەر بنەمای ئەرک و بەرپرسیاریێتی، دابەشکردنی داهات و دەسەڵات بە یەکەوە، لەسەر بنچینەی ئەرک و بەرپرسیاریێتی دەتوانێت حکومەت پتەوتر بکات و بەهێزتری بکات".

 

پارێزگاری سلێمانی باس لەوەشدەکات، ئەوان جیددین لەوەی دەیانەوێت سیستمی حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان وای لێبێت، چ هاووڵاتی کە دەنگ دەدات، چ یەکە کارگێڕییەکان، چ دامودەزگەکان هەست بە وجودی خۆیان لەناو پەیکەری حکومڕانیی هەرێمی کوردستاندا بکەن، هەست بکەن کە رۆڵیان هەیە، کە ئێستا ئەو رۆڵە نەماوە". 

 

بۆ چۆنیەتی جێبەجێکردنی لامەرکەزی کە بە گوتەی هەڤاڵ ئەبوبەکرد "لە رووی یاساییەوە کارەکە ئاسانە و سێ هەنگاوی دەوێت". ئەوانیش پاڵپشتیی دەکەن. 

 

هەنگاوی یەکەم: ئێمە یاسای ژمارە 3ی ساڵی 2009مان هەیە، کە ئەم یاسایە بەداخەوە جێبەجێ نەکراوە، کە بەشێکی گەورە لە لامەرکەزی تێدایە. ئەگەر بەشێوەیەکی شکڵیش بێت وەکو کەمترین بڕوا و متمانە بە لامەرکەزی، بەڵام تێیدایە. هەنگاوی یەکەم دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاربدات یاسای ژمارە 3ی ساڵی 2009 وەکو خۆی جێبەجێ بکات.

 

ئەم یاسایە لەگەڵ یاسای ژمارە 4 کە ئەنجوومەنی پارێزگاکان و پارێزگاکانی پێ هەڵبژێدراون، لە 2004ـەوە کە ئەنجوومەنەکان دروستبوونە پەکخراوە، هەر ئەمساڵە بە بەیانی ژمارە 1ی ساڵی 2014ی وەزارەتی ناوخۆ بووە بە بەدیلی ئەم یاسایە. ئەم بەیانەش جگە لە هەندێک ئیجرائاتی ئیداری زۆر کەم، کە دەسەڵاتی هەر سەرۆک فەرمانبەرانێکە لە بەشەکەی، نەک بەڕێوەبەری فەرمانگەکە جێبەجێی بکات. بۆ نموونە مۆڵەتی 3 رۆژ دەدات بە فەرمانبەرەکەی، مۆڵەتی دایکایەتی دەدات بەو خوشکەی کە پێویستی بە مۆڵەتی دایکایەتی هەیە، ئەگەر ئامادە نەبوو بە نەهاتوو دایدەنێت. واتە یەک دەسەڵاتی کارگێڕی و دارایی راستەقینە بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و دروستکردنی دەرفەتی کار و بوژانەوەی بازاڕ و سەرمایەگوزاری وەبەرهێنان لەم بەیانەدا نییە.

 

لە ساڵی 2018 هەوڵی زۆرماندا، هەموارێکی زۆر بچووک لە بەیانی ژمارە 1ی ساڵی 2014 کرا، بەیانی ژمارە 1ی ساڵی 2018ی پێدەرچووە، تاوەکو ئەو خولەکەی من قسە دەکەم پارێزگاکان و یەکە کارگێڕییەکان بە بەیانی ژمارە 1ی ساڵی 2018 ئیدارەی پارێزگاکانمان دەدەین، کە هیچ دەسەڵاتێکی کارگێڕی، دارایی، یاسایی، وەبەرهێنان، خزمەتگوزاری و ئەمنی تێدانییە. ئەگەر یاسای ژمارە 3 جێبەجێ بکرێت 6 جۆر داهات دێتە بەر دەستی پارێزگا و ئەنجوومەنی پارێزگا.

 

هەنگاوی دووەم: دەبێت هەمواری یاسای ژمارە سێ بکرێت، ئەگەر ئەو یاسایە هەموار نەکرێت داخوازی ئەمڕۆی خەڵک، وەڵام ناداتەوە، چونکە یاسایەکە لە 2009دا دەنگی لەسەر دراوە، سڕکراوە تاوەکو هەڵبژاردنەکانی 30-4-2014ی پێکراوە، یەک جاریش بۆ هەڵبژاردنەکە کاری پێکراوە و داخراوەتەوە.

 

هەنگاوی سێیەم: دەبێت یاسای ئەنجوومەنی وەزیران و هەموو وەزارەتەکان لەسەر بنەمای یاسای ژمارە 3 هەموار بکرێت، چونکە هەموویان مەرکەزین، یاسای ژمارە 3 لامەرکەزییە، لە یاسای ژمارە 3 ماددەیەکی تێدایە، دەڵێت هەر ماددەیەک و رێنماییەکی فیدراڵی یان هەرێم دەرچوو، دژ بە یاسای ژمارە 3 بوو کاری لەپێشینە بۆ یاسای فیدراڵی و یاسای حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتەکانە. کەواتە بە ئەنجام شتێک نییە ناوی لامەرکەزی بێت. ئێستا ئەو پرسە بووەتە داخوازییەکی سیاسی، ئەو داخوازییە سیاسیەش بۆ ئەوە نییە ئێمە بزانین داهاتی خۆمان چەندە، خۆ ئێمە دەوڵەت جیا ناکەینەوە، کەمن دڵنیاتان دەکەمەوە داهاتی سلێمانی بە مەنتیق و بە ژمارەش ئەگەر لێی نەبرێت، تکە تکەو دڵۆپە لەملاو لەملا نەیبات، ئەگەر هێزە سیاسییەکان متمانەیەکی تەواو بە ئیدارەکە بکەن بۆ خەرجی ناوچەکە خەرج بکرێت، لە هەموو پارێزگاکانی دیکە زیاترە.

 

هەڤاڵ ئەبوبەکر ئاماژەی بەوە کرد، "مەنتقی تێدا نییە سلێمانی گەورەترین یەکەی ئیدارییە لە عێراقدا، 16 قەزای هەیە 2528 گوندی هەیە، 6 دەروازەی لەگەڵ ئێراندا هەیە، فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەیە، گەورەترین رێژەی غاز لەو ناوچەیەیە، نەوتی تێدایە، ئەو هەموو وەبەرهێنانەی تێدایە، کەچی ئێمە پێمانوابێت داهاتی ئێرە کەمترە، نەخێر".

 

بە گوتەی پارێزگاری سلێمانی، لێچوون و بەهەدەردان لە داهاتی سلێمانی هەیە و دەبێت بە باشی کۆی بکەنەوە. ئەو نموونەیەکی هێنایەوە و گوتی، "تاوەکو ساڵی 2005 کە ئیدارە یەکی نەگرتووەتەوە، ئەم ناوچەیە لە بانی مەقانەوە قەسفی چەمچەماڵ و شوان و قادر کەرەم و تەکیەی جەباری کراوە، لە جەلەولا و خانەقین و سەعدیە کێشە هەبووە، مەرزەکانمان داخراون، تەنیا باشماخ و ئیبراهیم خەلیلمان هەبووە، فڕۆکەخانە بەو کاراییەی ئێستا نەبووە و کارگۆکەی بەو شێوەیەی ئێستا نەبووە، ئەسڵەن وەبەرهێنان عەقارات بەو شێوەیەی ئێستا نەبووە، داهاتی ناوخۆ کەمبووە، خەڵک بەردەوام دامەزراوە، هیچ کەسێکیش خانەنشین نەکراوە، بۆچی بودجە بەشیکردووە؟ ئەی ئێستا ئەو هەموو سەرچاوەیەمان هەیە، هەرچی سەرچاوەی پارە پەیداکردن لە جیهاندا هەیە ئێمە هەمانە، یەک شتمان نییە، پارەمان نییە، کەواتە ئێمە کێشەی ئەقڵمان هەیە، کێشەی گیرفانمان نییە".

 

پارێزگاری سلێمانی پێشنیازی کردووە کە دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەنجوومەنێکی بیرمەندانی کوردستان دابمەزرێنێت، "کۆمەڵێک دابنێن نە ئیمتیازاتیان بوێ نەپارە، بیر بۆ حکومەت بکەنەوە، دەبێت حکومەت گوێیان بۆ بگرێت، چونکە حکومەت سەرقاڵ بووە بە ئیدارەدانی قەیرانەوە. ئەم کابینەیە کابینەی قەیرانە، توانای بیرکردنەوەی لاواز بووە، زۆرجار ئەوەندە بە خراپی دەست بۆ شتەکان دەبات، دەبێت پێی بڵێی چاکی مەکە با خراپ نەبێت. واتە بە قەیران قەیرانێکی دیکەت بۆ دروست دەکات".

 

لەبارەی سوودەکانی لامەرکەزیەت، هەڤاڵ ئەبوبەکر گوتی، "لامەرکەزیەت وادەکات خزمەتگوزاری، وەبەرهێنان، داهات، شەفافیەت و لێپرسینەوە زیاد بێت، گەندەڵی و ساختەکاری و بەهەدەردان کەم ببێتەوە، هەست بەخۆت بکەی، کێبڕکێ لەنێوانی شارەکاندا دروست ببێت، سوود لەو سەمایە سرووشتی و مرۆییە وەرگریت کە لە ناوچەکەتدا هەیە، ئەمانەش وادەکەین پەیکەری هەرێمی کوردستان بەهێز بکەن، لەوانە دەسەڵاتداریێتی لاواز بکات، بەڵام دەوڵەتداری بەهێز دەکات".

 

یەکێک لە گرفتەکانی بەردەم لامەرکەزی وەک هەڤاڵ ئەبوبەکر ئەوەیە، "ئێستادا حیزبە سیاسییەکان، پەرلەمان، ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەنجوومەنی پارێزگا و ئیدارە خۆجۆییەکان و هاووڵاتی و میدیا و دادگەکان بڕوایان بە لامەرکەزی هەیە، بەڵام بە وەزیرەکانی هەموومان و ئەنجوومەنی وەزیرانمانەوە بڕوایان بە لامەرکەزی نییە، ئەمەش گرفتەکەیە.. ئەوان پێیانوایە دەسەڵاتی وەزیر کەم دەبێتەوە دەدرێت بە هەڤاڵ، ئەو دەسەڵاتە نە بۆ منە نە هی ئەوە.. ئەمە ئیدارەدانی خەڵکە، نە من و نە ئەو لەو شوێنە نامێنینەوە".

 

هەڤاڵ ئەبوبەکر بڕوای وایە، حکومەتی هەرێمی کوردستانیش لەنێوان لایەنە ساسییەکاندا گرفتیان هەیە، داهاتی فەرمی لە رێگەی حکومەت کۆدەکرێتەوە، ئەوانەی لە ئیدارەدان لە لایەنە سیاسییەکان لەو سێ لایەنە، نایانەوێت پارەی دەوڵەت بکەوێتە بەردەم لایەنە سیاسییەکان و ناوچەکەیان.. "من لێتان ناشارمەوە ئێمە لە سلێمانی داهاتمان زۆر، لە هەولێر 57٪ـی خەرج دەکرێت، بەڵام لە سلێمانی 43٪ـەکەی خەرج ناکرێت، ئێمە دەبێت راستگۆ بین. ئەو 43٪بە ژمارە بۆ خەزێنەی حکومەت دەگەڕێتەوە بە نەختینەیی ناگەڕێتەوە، دەکرێت وەکو هەولێر بخرێتە وەبەرهێنان و بووژانەوە، لەو پارەیەی کە لێرە هەیە 43٪ بۆ مووچە دەڕوات، کە لەوەیاندا قازانجمانە، کە مووچە دێت نەقسی هەیە، 57٪ی دراوە بە زۆنی ئەولا 43٪ی دراوە بە ئێمە، ئێستا لەمەیاندا ئێمە قازانجمانە 57٪ی ئەوان تەمویلی مووچەی پێدەکەن، 43٪ی ئێمە تەمویلی مووچەی پێدەکەین. بۆیە ئەگەر بەڕاستی دەست نەخەینە سەر برینەکان، ناگەینە ئەنجام".