د. دلاوەر عەلائەدین: دەبێت رۆژئاوای کوردستان نیشانەکانی جیاکاری لەگەڵ سووریا نەهێڵێت

 

 

داواش دەکات، رۆژئاوای کوردستان ئەو نیشانانە لاببات، کە بە نیشانەی جیاکاری لێکدەدرێنەوە لەلایەن هێزەکانی سووریا، وەکو "بەشێکی شەڕڤانان بکرێنە پۆلیس و سەر بە ناوەند بن، سیستمی خوێندن لەگەڵ دیمەشق یەکبخرێت، شارەکانی رۆژئاوای کوردستان بە دیمەشق ببەسترێنەوە". 

 

لە 8ـی ئەم مانگەوە، کەوتنی رژێمی بەشار بە فەرمی راگەیێنراو دەستەی تەحریر شام، بە سەرۆکایەتیی ئەحمەد شەرع، ناسراو بە ئەبو محەممەد جۆلانی، فەرمانڕەوایی وڵاتەکەی گرتە دەست و ئێستا خەریکی دروستکردنی سووریای دوای ئەسەدە. بەڵام هێشتا لە رۆژئاوای کوردستان دڵنیایی نییە بۆ داهاتوو و بەشێکیان بە دوودڵییەوە لە پێگەی داهاتووی رۆژئاوای کوردستان دەڕوانن لە چوارچێوەی سووریای نوێ.

 

 

د. دلاوەر عەلائەدین، سەرۆکی ئینستیتیووتی مێری، لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ بەرنامەی رۆژی هیوا جەمال، پێیوایە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ سووریای نوێ، "لە ئاستی کوردی و نەتەوەیی، ئەمڕۆ کاتی ئەوەیە هەموو لایەک شیکردنەوەیەکی واقیعی بۆ رووداوەکان بکات، کە چۆن پارسەنگی هێز لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گۆڕاوە، کە ئێمە لەنێوجەرگەیداین و بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەرمان دەبێت، بەڵام تێگەیشتنی هێزەکانی نێو گۆڕەپان زۆر گرنگە تاوەکو لەئاست ئەو تێگەیشتنە هێزەکان رەفتار بکەن". 

 

بە بڕوای د. دلاوەر عەلائەدین، رۆژئاوای کوردستان لە بەرەی پێشەوەی ئاڵنگاری و گۆڕانکارییەکاندایە و ئەم قۆناخە بۆ ئەوان، خەباتێکی چارەنووسسازە، چونکە "گۆڕانکارییەکان لەوێ دەبێت، بۆیە رەفتار و شێوازی بریاردان بۆ ئەوان گرنگە، گرنگتتریش دەبێت ئەگەر بزانن پشت ئەستوورن بە تێگەیشتنێکی کوردی و کوردستانی لە ئاستێکی مەزنتر". 

 

جەختیش دەکاتەوە، هەرێمی کوردستان و پارچەکانی دیکەی کوردستانیش دەبێت خوێندنەوەیەکی ژیرانە بۆ دۆخی سووریا بکەن و هاوکاربن، لەوبارەوە دەڵێت "کاتی ئەوەیە خۆئامادەکردنێکی پێکەوەیی هەبێت لە هەرێ،ی کوردستان، بۆ خوێندنەوەی واقیعی بۆ کەشەکە و بۆئەوەی لە ئاستی عێراق چی بکرێت، بۆ رۆژئاوا چی بکرێت، چی بکرێت بۆئەوەی شەڕ ببێتە مێژوو و پشتگیریی رۆژئاوای کوردستان بکرێت، پارچەکانی دیکەی کوردستانیش، هێزی سیاسیی جیاوازیان هەیە، دەبێت بە هەمان شێوە سەیری دەورووبەریان بکەن و ئەو بڕیارانەی دەیدەن واقیعی بن". 

 

سەرۆکی ئینستیتیووتی مێری پێیوایە ئێستا ئاڵنگارییە گەورەکە لەبەردەم رۆژئاوای کوردستاندایە و هێشتا مەترسیی سەربازی و هەڕەشەیان لەسەر ماوە، بە پێچەوانەوە هیچ ئاڵنگارییەک لەبەردەم تەحریر شام و هێزەکانی دیکە نەماوە. روونیدەکاتەوە "لەنێوخۆشدا بەرهەڵستی هەیە بۆ ئەو حوکمرانییەی لایەنی باڵادەستی رۆژئاوا دروستیان کردووە، لەسەر ئاستی سووریاش دڵنەواییەک نییە بۆئەوەی دیمەشق لەخۆیان بگرێت و شۆڕشەکە لەخۆیان بگرێن و دڵنیابن لەوەی رووداوەکان ئاوەژوو نابنەوە، بۆیە ئەو ئاڵنگارییەی لەبەردەم رۆژئاوا هەیە، جیاوازە لە تەواوی هێز و ناوچەکانی سووریا".

 

 

د. دلاوەر عەلائەدین داوا دەکات، لایەنەکانی رۆژئاوای کوردستان دەستپێشخەرییان هەبێت و خۆیان لە دەستەی تەحریر شام نزیک بکەنەوە و گفتوگۆی لەگەڵ بکەن، چونکە بە بڕوای ئەو "رەنگە تا دوێنێ کەسانێکی نێو دەستەی تەحریر شام نەیاری رۆژئاوای کوردستان بووبن، بەڵام ئەمڕۆ ئەوان کاریگەرن لە سووریای نوێ و دانپێنانانی نێودەوڵەتی خەریکە بەدەستدەهێنن و دەبنە مەرجەع". بۆیە بە گرنگی دەزانێت "رۆژئاوای کوردستان "ئەو مەرجەعە رابکێشێت بۆ زامنکردنی داهاتووی رۆژئاوای کوردستان و بیکاتە دۆست. دەستەکە پێشتر چەند ملیۆن کەسی لەبەردەست بووە، بەڵام ئێستا خەڵکی سووریا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دانی پێدادەنێن و وەکو بڕیاردەری ئەم قۆناخە دەیبینن. بۆیە رۆژئاوا دەبێت دەستپێشخەریی هەبێت بۆ زامنکردنی داهاتوویان".

 

دوای رووخانی بەشار ئەسەد، لایەنەکانی رۆژئاوای کوردستان باس لە دانوستاندن و یەکڕیزی و نزیکبوونەوە دەکەن، رۆژی 13ـی ئەم مانگەش شاندێکی فەرەنسی لەگەڵ ئەنجوومەنی نیشتمانیی کورد لە سووریا ئەنەکەسە کۆبوونەوە و باسیان لە دانوستاندنی کوردی – کوردی کرد، دوو رۆژ لەمەوبەریش مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات داوای یەکێتی نیشتمانیی کوردانی کرد بۆ سووریای داهاتوو، بەڵام تاوەکو ئێستا بە کردەیی ئەو یەکڕیزییە بەدینەکراوە، هەرچەندە باس لەوە دەکرێت ئەمڕۆ دووشەممە 16-12-2024 یان سبەی سێشەممە لایەنە سەرەکییەکانی رۆژئاوای کوردستان لەبارەی قۆناخی داهاتوو و بونیاتنانی ئەو یەکڕیزییە کۆدەبنەوە. 

 

رۆژی دووشەممە، 16-12-2024 بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر دەستپێشخەرییەکی راگەیاند، لەو دەستپێشخەرییەدا داوای پاراستنی یەکێتیی و سەروەری خاکی سووریا دەکات و داوا دەکات، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە تەواوی خاکی سووریا بوەستێنرێن. هەروەها داوا دەکات لایەنەکان لە گوتاری رق و کینە دووربکەوەنەوە و کۆبوونەوەیەک بە بەشداری هەموو لایەنەکان لە دیمەشق رێکبخرێت، بۆ یەکخستنی دیدگاکان بۆ قۆناخی راگوزەری سووریا. 

 

 

د. دلاوەر عەلائەدین، سەرۆکی ئینستیتیووتی مێری لەوبارەوە پێیوایە لەم قۆناخەدا نابێت چیدیکە لایەنەکانی رۆژئاوای کوردستان وەکو بەرە ببینرێن، بەڵکو "لایەنەکان دەبێت ئێستا ململانێکانیان وەلابنێن، ئەمڕۆ رۆژی یەکلاکردنەوەی ململانێکە نییە، چونکە ئەوەیان دەستناکەوێت کە چاوەڕێی دەکەن. بەڵکو رۆژی ئەوەیە تێگەیشتنێکی باشتر و هاوکاریی یەکتر هەبێت، دەکرێت هەریەکەیان مەرجیان هەبێت و یەکتری بێبەش نەکەن لە رۆڵی داهاتوو، دەبێت گفتوگۆ و دیالۆگی ناوەکی هەبێت تاوەکو بەرگەی هەڕەشەی دەرەکی بگرن و دەرفەتی ئاییندە بقۆزنەوە. هەمووشیان دەبێت روویان لە دیمەشق بێت".

 

بۆ ئەو قسەیەشی نموونە بە ئەزموونی هەرێمی کوردستان دەهێنێتەوە و روونیدەکاتەوە "ئێمە بۆمان دەرکەوتووە چەقی هەرێمی کوردستان بەغدایە، بۆ پاراستنی ئەو کیانە دەستوورییە، رۆژئاواش دەبێت تێبگات چەقیان دیمەشقە لەمەودوا، بۆیە دەبێت بچن دیمەشق بە هی خۆیان بزانن و خۆیان بکەنە هاوبەشی راستەقینە و بەشداربن لە دەستوور نووسینەوە و دارشتنەوەی داهاتوو، تەنانەت لە چارەسەرکردنی کێشەکانی ئێستا رۆڵیان هەبێت، دەبێت ئۆفیسیان هەبێت، دیپلۆمات بن، پەیوەندی دروست بکەن، دوژمنی کۆن لەبیر بکەن، کاتی لۆبیکردنی نێو دیمەشق و لۆبیکردنە لە دەرەوەی سووریاش". 

 

رۆژی شەممە، 14ـی کانوونی یەکەمی 2024، ئەحمەد شەرع لە وەڵامی رۆژنامەڤانێکدا رایگەیاند: "کورد بەشێکن لە نیشتمان، وەکو ئێمە ستەمێکی زۆریان لێکراوە، لە سووریای داهاتوودا هاوبەشی سەرەکی دەبن و لە ئەمڕۆ بەدواوە هیچ ستەمێکیان لێ ناکرێت." ئەحمەد شەرع گوتی: "سوپاس بۆ خوا بە لادانی رژێم ئەو ستەمە نەما کە لێمان دەکرا، پشت بەخوا، سووریای داهاتوو کورد تێیدا هاوبەشی سەرەکیی دەبێت، لە ئەمڕۆ بەدواوە دەروازەیەک و مێژوویەکی نوێ لە سووریا دەستپێدەکات."

 

ئەو رۆژنامەڤانە لەبارەی ئاوارەکانی عەفرینەوە پرسیار لە ئەحمەد شەرع دەکات، ئەویش لە وەڵامدا دەڵێت: "هەوڵدەدەین ئاوارەکان عەفرین بگەڕێنەوە."

 

دوای ئەو پەیامە، سەرۆک بارزانی لە پەیامێکدا رایگەیاند: "لێدوانێکی بەڕێز ئەحمەد شەرعـم لەبارەی گەلی کورد لە سووریا بینی کە گەلی کوردی وەک بەشێک لە نیشتمان و هاوبەش لە سووریای داهاتوو وەسفکردبوو." جەختیشیکردەوە "ئەم تیڕوانینە بۆ کورد و داهاتووی سووریا جێگەی خۆشحاڵییە و پێشوازیی لێ دەکەین و هیوادارین ئەمە دەستپێکێک بێت بۆ راستکردنەوەی رێڕەوی مێژوو و راستکردنەوەی ئەو مامەڵە هەڵە و نادروستەی لەبەرانبەر گەلی کورد لە سوریا ئەنجام دەدرا." 

 

 

لەوبارەوە د. دلاوەر عەلائەدین پێیوایە، زۆرجار کورد بە درەنگەوە هەنگاو دەنێت، بەڵام پێشیوایە هێشتا درەنگ نییە بۆئەوەی رۆژئاوای کوردستان هەنگاو بنێت بۆ نزیک بوونەوە لە دیمەشق و رەتیدەکاتەوە، نزیکبوونەوە و دانوستاندن، لاوازیی کورد دەربخات، لەوبارەوە دەڵێت "ئێستا درەنگ نییە زۆر شتی دیکە بکەن، ئەوان بە شەرمنانە هەندێک شت دەکەن، ترسیان لەوەیە ئەگەر دانوستان بکەن خەڵک وا تێبگات لە لاوازییانە، ئەگەر دانوستان لەگەڵ دیمەشق بکەن و بە پیریەوە برۆن، خەڵک وابزانێت لە لاوازییانە، بەڵام رۆژی ئەوە نییە، بەڵکو رۆژی ئەوەیە بڵێیت ئەو سووریا نوێیە هی منیشە و رژێم بۆ منیش رووخاوە، منیش رووخێنەری ئەو سیستمەم کە دەمێکە رۆژئاوام ئازاد کردووە". 

 

 

بە بڕوای د. دلاوەر عەلائەدین، دەبێت رۆژئاوای کوردستان چەند هەنگاوێکی کردەیی بنێت بۆ نزیکبوونەوە لە رۆژئاوا و دەستەبەرکردنی داهاتووێکی باشتر بۆ رۆژئاوا، لەوانە "دەبێت دان بە ئاڵای نوێ بنێن، دانپێدانانی فەرمی بە قۆناخی داهاتووی سووریا بنێن، بڕیار بدەن شارەکانی ژێر دەسەڵاتی رۆژئاوا بچنە سەر سووریای نوێ و بخرێنە سەر دیمەشق، بە دەستپێشخەریی خۆیان ئەو کارانە بکەن، پرسی لۆکاڵی و مەرکەز و لامەرکەزییەت خۆیان دیاری بکەن، زۆر لە شەڕڤانان هەن با بەشێکیان بکەن بە پۆلیس و بیخەنە سەر وەزارەتی ناوخۆی سووریا، بەم هەنگاوە هێزەکەت بەربڵاو ناکەیت، بەڵکو ملکەچی دەکەیتە ئەو مەرکەزەی سبەی دەبێتە هی هەمووان، پرۆگرامی خوێندنی رۆژئاوا جیاوازە لە سووریا، کێشە نەبوو ئەگەر رژێم مابوایە، بەڵام ئەمرۆ قبووڵ نییە سیستمێک بکەیت، خەڵکی رۆژئاوا نەتوانێت بچێتە زانکۆی دیمەشق و بە پێچەوانەوە، هەوە هەڵەیە و مەترسییە، جیاکاری نیشان دەدات، بۆیە پێش ئەوەی سووریا تۆمەتباریان بکات بە جیاکاری، خۆیان ئەو نیشانانە نەهێڵن، بەڵام مەرجیان هەبێت، بەوەی بڕیاردان لە دەستی خۆیان بێت، بەڵام بە تابع و جلوبەرگێکی سوورییانە".

 

سەرۆکی ئینستیتیووتی مێری پێیوایە، ئەگەر لایەنە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان هەنگاوی ژیرانە بنێن، دەکرێت مۆدێلی رۆژئاوای کوردستان بپارێزن، بەڵام بە سێوەیەک نا کە ببێتە سەنگەر لە یەکتر گرتن لەگەڵ دیمەشق، بەڵکو "هێزەکانی نوێی سووریا هەندێک شتیان پێ قبووڵە، کەس رێگری ئەوە ناکات، کە لە قامشلۆ زمانی یەکەم کوردی بێت، بەڵام لە تەبقا دووەم، دەکرێت لە دەستوور زمانی کوردی بچەسپێنیت، بەڵام نابێت رەگ و ریشەی وا دابنێیت یەک نەگرێتەوە لەگەڵ دیمەشق". 

 

داواش لە سەرکردەکانی رۆژئاوای کوردستان دەکات، شەرم نەکەن لە دانوستان لەگەڵ دیمەشق و "لەوە نەترسن خەڵک پێیوایە لاوازن، بۆیە خۆیان لەگەڵ دۆخەکە دەگونجێنن، با بچن خۆیان بگونجێنن، دەسەڵاتی ئەوەشیان هەیە هێشتا مەرجیان هەبێت و کاخەزی دانوستاننی بەهێزیان هەیە، ئەگەر نەیکەن، لاوازییەکانیان دواتریش هەر دەردەکەوێت، بە درەنگیشەوە کە کاریان کرد، خەڵک هەر قبووڵی ناکات".

 

 

ئەو پێیوایە ئێستا درەنگ نییە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ دیمەشق ، بەڵکو پێیوایە دەستپێکردنی گفتوگۆ و دەستپێشخەری، بەرژەوەندیی گەلی کورد لە سووریای داهاتوو دەپارێزێت، هەروەها پێیوایە کات لە بەرژەوەندیی رۆژئاوا نییە ئەگەر لەو هەنگاوانە دوا بکەون. پێشیوایە نابێت لایەنەکانی رۆژئاوا چاوەڕوانی دەستپێشخەری لە دەستەی تەحریر شام بکون، چونکە "تەحریر شام خەریکی پتەوکردنی پێگەکەیەتی، بۆ ئەو لەپێشینە دیمەشقە، ئەوانی تر شەڕی لاوەکییە، ئەو لە جیاتی تۆ بیرناکاتەوە، تۆی لەبیر نییە، کە تۆشی لەبیرە وەکو سەرچاوەیەکی سەرئێشە تۆی لەبیرە، چونکە کێشەی بۆ دەهێنیت، ئەو مێزەی لەبەردەمی هەیئەی تەحریر و جۆلانییە، کۆمەڵێک فایلی ئەستووری لەسەرە، دەبێت خۆت بسەپێنیت، کە یەکێک لەو مەلەفە ئەستوورانە پرسی کورد و رۆژئاوا بێت، بگرە نیوەی مێزەکەی لێ داگیر بکەیت، بەڵام ئەگەر چاوەڕیی دەستپێشخەری لە تەحریر شام بکەیت، بە چەندین خۆناخ نۆرەت نایەت و هەڕەشەت لەسەر دەبێت و نقوم دەبێت لەنێو کێشە، ئەویش بەلایەوە کێشە نییە چونکە کات لە بەرژەوەندیی ئەوانە".

 

 

د. دلاوەر عەلائەدین، بە ئەرکی هەرێمی کوردستانی دەزانێت یارمەتیدەری رۆژئاوای کوردستان بێت، بە تایبەتی بەهۆی ئەوەی دەروازەی سنووریی لەگەڵ رۆژئاوا هەیە و پەیوەندییەکی پتەویشی لەگەڵ ئێران و تورکیا هەیە، لەوبارەوە پێیوایە "دەبێت لێرەوە بە چاوێکی گرنگ سەیری رۆژئاوای کوردستان بکرێت، سەدەیەکە چاوەڕوانین رۆژئاوای کوردستان و تاکی کورد لە سووریا خۆشی لەخۆی ببینێت، کارێکی پیرۆز دەبێت هەوڵبدەین ئەوە بپارێزرێت، دەبێت بەبێ رەچاوکردنی ململانێکانی پێشوو سەیری رۆژئاوا بکرێت، دەبێت پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ئێران و تورکیا والێبکەین رایانبکێشین بۆئەوەی ئەزموونی رۆژئاوا نەتەپێت، ناکۆکیی نێوان تورکیا و پەکەکە جیابێت لە مان و نەمانی رۆژئاوا."

 

د. دلاوەر عەلائەدین بە پێویستی دەزانێت "لە هەرێمی کوردستانەوە وابکەین بە هەموو شێوەیەک لۆبی دەرەکی و ناوەکییان بۆ بکەین، چونکە رۆژئاوا ئەمڕۆ جیابووەتەوە و دەروازەیان نییە، تەنیا یەک دەروازەیان بۆ پەیوەندی بە هەموو دونیا هەیە، ئەرکی پیرۆزی مێژوویی هەرێمە ئەو دەروازەیە کراوەبێت و دانەخرێت، هاوکاریی سیاسی و مەعنەویان بۆ بڕوات، تاوەکو لە شەڕی مان و نەمان تێنەکەون، چونکە پرسی کورد زەرەردەکات، بێئەوەی بڵێن کێ خەتابارە، ئەرکی سەرشانی هەموو هێزە بریاردەرەکانی هەرێمی کوردستانە، بە روانگەیەکی ستراتیژییەوە پشتی رۆژئاوای کوردستان بگرن".