لەگەڵ رەنج.. مەترسی لەسەر داخرانی کارگەکانی شیش و ئاسن لە هەرێمی کوردستان هەیە

 

لە هەرێمی کوردستان نۆ کارگەی بەرهەمهێنانی شیش هەن کە 5یان لە هەولێرن و4یان لە سلێمانین. بەشێک لە کارگەکانی شیش، گلەیی لەوە دەکەن ئەو شیشەی هاوردە دەکرێت، کوالێتیی باش نییە و گومرگی کەمە، بۆیە نرخەکەی هەرزانترە.

 

لە بەرنامەکە هەریەک لە د. پشتیوان حمەسەعید، بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی شار و ‏ناوچە ‏پیشەسازییەكان لە دەستەی وەبەرهێنان، جەلیل سابیر، شارەزا لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی گومرگ لە ‏هەرێمی ‏كوردستان، د. عومەر قەرەنی، مامۆستا لە بەشی ئەندازیاری شارستانیی ‏زانكۆی ‏سلێمانی، عەلی ئیبراهیم، نوێنەری كۆمەڵەی كارگەكانی ئاسن و ‏بەڕێوەبەری ‏كارگەیەكی شیش لە سنووری هەولێر، د. عیرفان عومەر، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە بەشی جیۆلۆجی کۆلێژی زانست- زانکۆی سلێمانی و وریا ئەنوەر، بازرگانی بواری ئاسن بەشداربوون و بۆچوون و تێڕوانینی خۆیان خستەڕوو.

 

بە گوتەی د. پشتیوان حمەسەعید، بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی شار و ‏ناوچە ‏پیشەسازییەكان لە دەستەی وەبەرهێنان "لەناو پڕۆژە پیشەسازییەکاندا هەر بۆخۆی کەرتی پیشەسازی وەکو سێکتەرێکی وەبەرهێنان گرفتی هەیە. چونکە ئەگەر سەیر بکەین لە کۆی 1076 پڕۆژە کە بەگوێرەی یاسای وەبەرهێنان لە 1-8-2006وە تاوەکو 13-10-2022 مۆڵەتیان پێدراوە، 275یان پڕۆژەی پیشەسازین".

 

بە بڕوای د. پشتیوان حمەسەعید ئەو قەیرانانەی لە رابردوودا هەبووە "دەبووایە زیاتر وای لە ئێمە کردبووایە ئاراستەی گەشەکردن بەرەو بووژانەوەی کەرتی پیشەسازی و برەودان بە پیشەسازی و وەبەرهێنان بووایە، بەڵام ئەگەر ئێستا سەیری بکەین دەبینین پڕۆژە پیشەسازییەکان 25٪ی کۆی پڕۆژە مۆڵەتپێدراوەکان پێکدەهێنن".

 

بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی شار و ‏ناوچە ‏پیشەسازییەكان لە دەستەی وەبەرهێنان ئاماژە بەوە دەدات، "لە کۆی 275 پڕۆژەی پیشەسازی، 11 پڕۆژەی بواری شیش و ئاسنمان هەیە کە 3 پڕۆژەیان لە شاری سلێمانییە، دوو پڕۆژەمان لە دهۆک هەیە لە بواری شیش و ئاسن، هەردوو پڕۆژەکە دوو ساڵە داخراوە".

 

بە بڕوای د. پشتیوان حمەسەعید کێشەکان لای ئەوان نییە و دەڵێت: "بەپێی یاسای ژمارە 2ی ساڵی 2021 پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی، لە ماددە 2 لە بڕگەی سێیەمدا دەڵێت؛ هەر بەرهەمێک بۆ پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی لە بازاڕدا بەرهەمی خۆماڵی بێت، ئەگەر 50٪ی کەرستە خاوەکەی ناوخۆیی بێت ئینجا پاراستنی بۆ دەکرێت. ئەوەش زەرەری لە پڕۆژەکانی ئێمە داوە، نەک تەنیا بۆ کارگە گەورەکانی وەک شیش و ئاسن، بەڵکو مەترسی لەسەر پڕۆژە بچووک و مامناوەندەکانیش هەیە".

 

د. عومەر قەرەنی، مامۆستا لە بەشی ئەندازیاری شارستانیی ‏زانكۆی ‏سلێمانی، لەبارەی جۆر و کوالێتیی ئەو شیشانە قسەی کرد کە لە کوردستان بەرهەمدەهێندرێن و ئەوانەشی لە دەرەوەی هاوردە دەکرێن و دەڵێت: "ئەو جۆرە شیشانەی کە کوالێتییان خراپە، لە پڕۆژە ئەندازەییەکان کە چاودێرییان لەسەرە بەکارناهێندرێن. لە باڵەخانەکان ئەوانەی کە کۆنترۆڵیان لەسەر نییە و پشکنین ناکرێن.. خەڵک بەدوای ئەوە دەگەڕێت بڕێک پارەی کەمتر خەرج بکات، بەڵام نازانێت دواتر تووشی چ بەڵایەک دەبێت".

 

بە گوتەی د. عومەر قەرەنی راسپاردەی ئەو بۆ ئەندازیارەکان هەمیشە ئەوەبووە کە "شیشی نێوخۆیی بەکار بهێنن لە دروستکردنی خانوو و باڵەخانەدا".

 

د. عومەر قەرەنی دەشڵێت: "ئەو شیشەی لە دەرەوە هاوردە دەکرێت دوو جۆری هەیە، جۆرێکیان لە مواسەفات دەردەچێت، بەڵام ئەو شیشانەی کە دێنە کوردستان لە مواسەفات دەردەچن نرخەکەیان لە شیشی کوردستان گرانترە".

 

بە بڕوای ئەو مامۆستایەی ئەندازیاری شارستانی ئەگەر یەکێک لە باڵەخانەی بەرزدا شیشی بێ کوالێتی بەکاربهێنێت لە کاتی روودانی بوومەلەرزەیەکدا "مەترسیی داڕمانەکەی 1000٪ نەک 100٪، شیشێک بەکاربهێندرێت و لە پشکنین دەرنەچێت کارەساتێکی زۆر گەورەیە".

 

وریا ئەنوەر، بازرگانی بواری ئاسنە و بە پێویستی دەزانێت بەر لەوەی شیش هاوردە بکرێت لە سنوورەکانەوە پێویستی پشکنینی بۆ بکرێت و دەڵێت: "پێویستە بەر لەوەی شیش هاوردە بکرێت پشکنینی بۆ بکرێت، بەڵام کە هاوردە کراو رادەستی بازرگان کرا لە کوێ پشکنینی بۆ بکات و کێ پشکنینی بۆ دەکات؟"

 

وریا ئەنوەر دەڵێت: "لەکاتی هێنانی ئەو شیشانە دەبێت لە کوالێتیی کۆنترۆڵ پشکنینی بۆ بکرێت، کە داخلی شار کرا بازرگان ئەو شیشە 10 میلیمەتر هاتووە بە 12 میلیمەتر دەیفرۆشن".

 

ئەو بازرگانە کوردە ئاماژە بە جیاوازیی پێناسی گومرگی لە دەروازەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق دەکات و دەڵێت: "ئێمە بۆری لە ئێرانەوە هاوردەی کوردستان دەکەین، ئەگەر بە دەروازە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێران ئەو بۆرییانە هاوردە بکەین بۆ هەر تۆنێکی 85 بۆ 90 دۆلارمان دەچێت تاوەکو دەگاتە ناو هەولێر، بەڵام ئێستا من بۆری لە ئێرانەوە بە سنوورەکانی عێراق لەگەڵ ئێران دەهێنمە شاری هەولێر بۆ هەر تۆنێک تەنیا 35 بۆ 40 دۆلارم دەچێت".

 

بە گوتەی وریا ئەنوەر سەرەڕای ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان 50٪ گومرگی سەر شیش و بۆری کەمکردووەتەوە، "بەڵام هەر باری ئەوەی باشووی عێراق نابات".

 

جەلیل سابیر، شارەزا لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی گومرگ لە ‏هەرێمی ‏كوردستان پێیوابوو کە ئەوان جێبەجێکاری سیاسەتی بازرگانی و دارایین لە هەرێمی کوردستان، "ئەوەی کە سیاسەتێکی نادروست جێبەجێ دەکات ئەو لایەنە پەیوەندیدارانەن بە گومرگ، وەکو وەبەرهێنان، وەزارەتی پیشەسازی، وەزارەتی بازرگانی".

 

بە بڕوای جەلیل سابیر، "وەبەرهێنان سەرپێچی ماددە 5ی یاساکەی خۆی دەکات، کاتێک لێخۆشبوون بۆ پڕۆژەیەک دەکات لە بڕگەی پێنجەمی ماددەی 5 یاساکە مەرجی داناوە کە دەبێت ماددەی نێوخۆیی بەکار بهێنێت. بەڵام سەرەڕای ئەوەی بەرهەمی ناوخۆییمان هەیە کەچی بەکاری ناهێنن و لێخۆشبوونیشیان بۆ دەکرێت".

 

سەبارەت بە رێگریکردن لە هاوردەکردنی شیشی کوالێتیی خراپ جەلیل سابیر، دەڵێت: "9 مانگ پێش ئێستا 30 بارهەڵگری شیش لە دەروازەی سنووریی پەروێزخان هێنرایە ژوورەوە، بە 12 میلیمەتر هێندرابوو، بەڵام لە پشکنین 11.5 بوو، لەسەر ئەوە گەڕاندمانەوە".

 

عەلی ئیبراهیم، نوێنەری كۆمەڵەی كارگەكانی ئاسن و ‏بەڕێوەبەری ‏كارگەیەكی شیش لە سنووری هەولێر، پێیوابوو بەهۆی ئەو سیاسەتەی پەیڕەو دەکرێت، مەترسی لەسەر داخرانی کارگەکان هەیە و بەو هۆیەوەش زیانێکی گەورە بەر ئابووریی هەرێمی کوردستان دەکەوێت و دەڵێت: "10 هەزار کرێکار لە 28 کارگەی شیشی و بۆری و ئاسان کاردەکەن کە 91٪ی کارگەکان لە کوردستانن، بەپێی هاوکێشەیەکی نێودەوڵەتی هەر هەلێکی کارکردن لە کارگەیەکی ئاسن 8.1 کار لە بازاڕ دروست دەکات".

 

عەلی ئیبراهیم دەپرسێت، "چ سێکتەرێکی ئابووری دەتوانێت ئەمڕۆ لە کوردستان زیاتر لە 2 ملیار و 600 ملیۆن دۆلار بێنێتە کوردستان؟"

 

بە گوتەی عەلی ئیبراهیم، "ساڵانە 830 تۆن شیش هاوردە دەکرێت، رۆژانە لە هەرسێ دەروازە سنوورییەکە زیاتر لە 150 بارهەڵگر داخڵ دەبێت، لە 83 شوێنی فرۆشتنی شیش لە شاری هەولێر 90٪یان شیشی ئێرانی دەفرۆشن. کەواتە دەبێت لە سنوورەکانەوە کۆنترۆڵی هاوردەکردنی شیش بکرێت".