رێباز حەملان: دوای جەژن مووچەی ئەو وەزارەتانە دابەشدەکرێت کە لە سلێمانی مووچەیان وەرنەگرتووە

 

 

رێباز حەملان، یاریدەدەری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە بوولتەنی کاژێر 12:00ـی رووداو کە سەنگەر عەبدولرەحمان پێشکێشی دەکات گوتی، "دوای جەژن مووچەی هەموو ئەو وەزارەتانە دابەش دەکرێت کە لە سلێمانی مووچەیان وەرنەگرتووە."

 

رێباز حەملان باسی لەو بڕە نەوتە کرد کە حکومەت فرۆشتوویەتی و گوتی، "لە سەرەتای ئەمساڵەوە 73 ملیۆن بەرمیل نەوت فرۆشراوە." 

 

هەروەها باسی لە داهاتی فرۆشتنی نەوتیش کرد و دەڵێت، "داهاتی حکومەت لە فرۆشتنی نەوت لە شەش مانگی رابردوودا شەش ملیار دۆلار بووە." 

 

یاریدەدەرەکەی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناردنی 200 ملیارەکە ئاماژەی بەوە کرد، حکومەتی عێراق تەنیا دووجار ناردوویەتی. 

 

 

 

رێباز حەملان: حکومەتی هەرێمی کوردستان و تەنانەت عێراقیش 95% بەشێوەیەکی سەرەکی پشت بە فرۆشتنی نەوت دەبەستێت، ئێستاش نرخی نەوت بەراورد بە چەند ساڵی رابردوو لە دۆخێکی باشتردایە، بۆیە ئێمە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2022، بە تەواوەتی پشتمان بە داهاتی خۆمان بەستووە لە فرۆشتنی نەوت، بەو داهاتەی لەبەر دەست بووە توانراوە لەو 6 مانگەدا مووچەی تەواوەتی دابەش بکرێت.

ئێمە لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ نزیکەی 73 ملیۆن بەرمیل نەوتمان فرۆشتووە، هەر مانگە و بە نرخێک فرۆشراوە، بەڵام بە تێکڕا بە نزیکەی 95 دۆلار فرۆشراوە. عێراق بە 3 دۆلار لە نرخی برێنت کەمتر دەفرۆشێت، ئێمەش لە خوار حکومەتی عێراقییەوە فرۆشتوومانە کە لە نێوانی 8 بۆ 9 دۆلار کەمتر بووە.

داهاتەکەی نزیکەی 6 ملیار و 935 ملیۆن دۆلار بووە لەو بڕە نەوتەی لە ماوەی ئەو 6 مانگە، لەو بڕەش 3 ملیار و 191 ملیۆن دۆلارمان تەنیا داوە بە مووچە، چونکە ئێمە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان مانگانە پێویستمان بە 620 ملیۆن دۆلارە بۆ ئەوەی بۆ مووچە دابینی بکەین، بە نزیکەی 18 بۆ 20 ملیۆن دۆلاریش هاوپەیمانان دابینی دەکەن بۆ هێزە هاوبەشەکانی وەزارەتی پێشمەرگە.

واتە لە هەرێمی کوردستان مانگانە 640 ملیۆن دۆلار تەنیا بۆ مووچە خەرج دەکرێت کە دەڵێین مووچە، مووچەی فەرمانبەرانی شارستانی و سەربازی و خانەنشینی.

لە هەموو ساڵی 2022، حکومەتی عێراق بۆ دابینکردنی مووچەی مووچەخۆران، تەنیا دووجا پارەی ناردووە، 200 بە 200 ملیار، واتە بە هەردووکی 400 ملیار دیناری ناردووە. ئێمە 5 ترلیۆن و 400 ملیار دینارمان خەرجکردووە بۆ مووچە لەو 6 مانگە، تەنیا 400 ملیارەکەی هی عێراقە 5 ترلیۆن خۆمان دابینمان کردووە.

مانگانە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی داهاتی نەوتەوە بۆ وەزارەتی دارایی زیاتر لە 500 ملیۆن دۆلاری دابین کردووە بۆ ئەوەی بتوانێت مووچەی پێ دابەش بکات.

دۆخی دارایی خۆشمان، داهاتی ناوخۆمان بە تێکڕایی لە 6 مانگی رابردوو مانگانە 200 ملیۆن دۆلار 203-205 لەو نێوانەدا بووە.

 

 

رێباز حەملان: لەسەر بڕیاری جەنابی سەرۆکی حکومەت دووجار بەهۆی نەبوونی پارەی نەختینە لە پارەی نەوت پارەی بۆ تەرخانکردن، بە مەرجێک لە هەموو پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان ئەو بڕەی لە داهاتی نەوت دیاریکراوە بۆ مووچە بەشێکیشی تەواوکارییە لە داهاتی ناوخۆ دابین دەکرێت کە هەر پارێزگایەک لە داهاتی ناوخۆی خۆی دابینی دەکات. بەڵام بەداخەوە لە چەند مانگی رابردوو لە سلێمانی کێشەی زۆر لە خاڵە سنوورییەکان هەبوو، لە شێوازی کۆکردنەوەی داهاتەکە، ئەوبوو زەحمەتیێکی زۆر بۆ مووچەخۆران دروستبوو بۆیە جەنابی سەرۆکی حکومەت خۆی دەستوەردانی کرد و بۆی چارەسەرکردن. بەڵام ئەم مانگە بەهۆی عەرەفە و بەرەجەژنەوە کێشەکەیان بۆ دروستبووەوە، بۆیە راستەوخۆ دوای جەژن هەموو ئەو کەسانەی کە مووچەیان وەرنەگرتووە لە پارێزگای سلێمانی مووچەکانیان وەردەگرن.

 

 

رێباز حەملان: بە تەئکید کێشەکە هەر بەردەوام بووە، بەڵام وەکو گوتم دووجار جەنابی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە داهاتی نەوت ئەو کورتهێنانەی بۆ پڕکردوونەتەوە. بەڕێز پارێزگاری سلێمانی و سەرۆکی یەکە ئیدارییەکانی سلێمانی، سەرۆکی دەروازە سنوورییەکان و کۆمەڵگەکان هەموویان پێیان گوتراوە کە دەبێت ئەم بابەتە چارەسەر بکەن، چونکە کێشەی نەختینە کێشە بۆ دابەشکردنی مووچە و پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان لە سلێمانی دروست دەکات. حکومەتی خۆجێیی سلێمانی بەرپرسی یەکەمە لەو بابەتە کە هۆکار چییە نەختینە وەکو جاران لە بانکەکاندا نەماوە؟ دەبێت چارەسەری بکەن، جەنابی سەرۆکی حکومەت لەسەر هێڵە لەگەڵ جێگری سەرۆکوەزیران بەردەوام لەسەر ئەو بابەتە قسەکراوە، بابەتێکە بە گرنگییەوە لای حکومەتی هەرێمی کوردستان سەیردەکرێت، بەڵام چارەسەرە بنەڕەتیەکەی لای حکومەتی خۆجێییە لە پارێزگای سلێمانی.

ئێمە لە رابردوو لە کابینەکانی پێشووش لە داهاتی نەوت توانیومانە 30%ـی ئەو داهاتە دابین بکەین بۆ مووچە، چونکە لە پێشووتر بەشێک لە پارەکە لە بەغداوە دەهات. بەڵام ئێستا 47%ـی فرۆشتنی نەوت لەم کابینەیە و لە 6 مانگی رابردوو بۆ مووچە دابینکراوە، 52-53% لە فرۆشتنی نەوت دابینکراوە بۆ ئەو کۆمپانیایانەی نەوت بەرهەمدەهێنن، ئەوانەی نەوت دەفرۆشن، یان دەیگوازنەوە، بۆ بۆری و خزمەتگوزاری فرۆشتنی نەوت بە بۆری لەو بەری تورکیاوە. بەشێک لەو 53%ـەی لە فرۆشتنی نەوت دراوەتەوە ئەو قەرزانەی لە رابردوو وەرگیراوە لەو کۆمپانیایانەی کەو نەوتیان لە هەرێمی کوردستان کڕیوە، بەشێکی بۆ دانەوەی قەرزی تورکیا بووە کە تاوەکو ئێستاش هەر بەردەوامە. 

هەرێمی کوردستان لە قۆناخێکی جیاوازتردایە لە فرۆشتنی نەوت، 48%ـی داهاتی فرۆشتنی نەوت کە دەستمان دەکەوێت بۆ مووچە دابین دەکرێت. چونکە حکومەتی عێراق هیچ پاڵپشتییەکمان ناکات، لە ماوەی 6 مانگدا 400 ملیار دیناری ناردووە.

 

 

رێباز حەملان: حکومەتی هەرێمی کوردستان بە مانای قەرز نە لە کابینەی هەشت، لە کابینەی نۆ قەرزێکی نێودەوڵەتی نەکردووە تا قورساییەک بخاتە شانی هاونیشتمانیانی هەرێمی کوردستان لە ئێستا و لە داهاتوو. لە پەرلەمانی کوردستان یاسای قەرز هەیە، وەزیری دارایی بەرپرسی کۆتاییە لەوەی کە قەرزێک بۆ هەرێمی کوردستان بێنێت و ئەو واژۆی بکات. ئەم قەرزە نەکراوە، ئەوەی کە لەسەر شانی هەرێمی کوردستان کۆبووەتەوە لە ئەنجامی بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان بووە لە مانگی 1ی ساڵی 2014 لەلایەن حکومەتی فیدراڵیی عێراقەوە کە ئەوکات بەڕێز نووری مالیکی سەرۆکوەزیرانی عێراق بوو، لە سەردەمی ئەوەوە بودجەی هەرێمی کوردستان بڕدرا، بەمەش گوشارێکی زۆر کەوتە سەر هەرێمی کوردستان، نرخی نەوت دابەزی.. هەرێمی کوردستان کەوتە ژێر پابەندییەوە نەک قەرز، پابەندی بەرامبەر ئەو کۆمپانیایانەی کە نەوتیان لە هەرێمی کوردستان دەرهێناوە، کە نەوت دەگوازنەوە، پابەندی بەرامبەر ئەو کۆمپانیایانەی کە بەڵێندەرن چ ئەوانەی دەرەوە چ ئەوانەی ناوخۆ کە پرۆژەی حکومیان لە هەرێمی کوردستان کردووە. 12 ملیار دۆلاریش لەوە پابەندیی کابینەی هەشتەمە لەسەر پاشەکەوتی مووچەخۆران. ئەگیان وەکو قەرز قەرز نەکراوە، بە تایبەتی لە کابینەی نۆ نەک قەرز نەکراوە لە ئەنجامی فرۆشتنی نەوت و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت حکومەتی هەرێمی کوردستان ملیارێک و 666 ملیۆن دۆلار قەرزی داوەتەوە. واتە نەک قەرزمان نەکردووە لەم کابینەیە، بەڵکو قەرزیشمان داوەتەوە.

 

 

رێباز حەملان: ئەم کابینەیە کە تەمەنی 3 ساڵە، یەک ساڵی تەواو بەهۆی قەیرانی کۆرۆنا و کەرەنتین نەبوونی فەرمانگەکان و خاڵە سنوورییەکان نەیتوانیوە دەوامی خۆی بکات یان مومارەسەی کارەکانی بکات. واتە ئێمە لە سێ ساڵی کابینەی نۆیەم دوو ساڵ بە تەواوەتی توانیومانە بە تەواوەتی کارەکانی خۆمان بەڕێبکەین، ئەوەی دیکە بەهۆی ئەو هەموو قەیرانەی لەسەرمان بووە، نەمانتوانیوە.  

ئێمە وەکو هەرێمی کوردستان مادام هەرێمێکی دەستوورین و سەر بە بەغداین، حکومەتی عێراق پابەندی خۆی بەجێنەهێناوە بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان و هاونیشتمانییەکانی خۆی و بەرامبەر مووچەخۆرانی ئەو هەرێمە، ئەو بودجەیەکەی بڕیوە، واتە ئەو هۆکاری ئەوەی بووە مووچە پاشەکەوت بکرێت، واتە دەبێت بەشە زۆرەکەی ئەو پابەندییەی کە پێی دەڵێن، پاشەکەوتی مووچەخۆران، دەبێت حکومەتی عێراقی هەڵیبگرێت نەک بە تەنیا هەرێمی کوردستان

 

 

رێباز حەملان: ئەو نووسراوەم نەبینیوە.. حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هیچ بەرپرسیاریێتییەک راناکات، بەڵام دەبێت حکومەتی عێراقی کە خۆی بە سەروەریی ئەو وڵاتە دەزانێت، هۆکاری سەرەکی قەیرانی دارایی لە 2014وە کە بەسەر هەرێمی کوردستاندا هاتووە، ئەو بودجەکەی بڕیوە، دەبێت بەشێکی گەورەی ئەو پابەندییە لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەڵبگرێت. 

لە ماوەی ئەو دوو ساڵەشدا بەردەوام لە قەیراندابووین، قەیرانێکی گەورە کە ئێمە بەردەوام داوا دەکەین کە ئێمە بەشێکین لە عێراق دەمانەوێت لەگەڵ حکومەتی عێراقی رێبکەوین. بەردەوام لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو دەیانجار و سەتان جار شاندی ئێمە لە ئاستی باڵا چووەتە بەغدا، یەکەم شاندی ئەو هەرێمە کە چووتە بەغدا جەنابی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بوو کە ساڵی 2019 خۆی سەرپەرشتی شاندەکەی کردووە، لە دواتریش هەموو شاندەکان بە سەرۆکایەتیی بەڕێز جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان چووەتە بەغدا و هەموو وەزیرە پەیوەندیدارەکان لەسەر بابەتی بودجە چوونەتە بەغدا، بە تایبەتی دۆسیەی نەوت. ئێمە ئامادەبووین بۆ هەموو رێککەوتنێک بە ئێستاشەوە هەر ئامادەشین، ئێمە هیچ جێگرەوەیەکی دیکەمان نییە جگە لە رێککەوتن نەبێت لەگەڵ بەغدا. بەڵام بابەتێک هەیە حکومەتی هەرێمی کوردستان حکومەتێک و کیانێکی دەستوورییە، پەرلەمانی کوردستان پەرلەمانێکی هەرێمی دەستوورییە، ئەو کیانە لە خۆیەوە دروست نەبووە، ئەو کیانە بە خوێنی شەهیدان دروستبووە، بە ئەمرێکی واقیعی تەواو بەپێی دەستووری عێراق. ئێمە دەڵێن یان بەغدا لەگەڵمان رێکبکەوێت لەسەر دۆسیەی نەوت و داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنوورییەکان یان وازمان لێبێنن بتوانین خۆمان هەرێمەکەی خۆمان بەڕێوە ببەین.

پلانی حکومەتی هەرێمی کوردستانە باشترین گوزەران و ئارامی بۆ خەڵک دابین بکات، ئەو پابەندییانەی لەسەریەتی بەرامبەر بە مووچەخۆران دابینی بکات و بیداتەوە، بەڵام کەی؟ کە زەمینەیەک سازبێت بهێڵن هەناسەیەک بدەین.. ئێمە بەردەوام کێشەمان بۆ دروست دەکرێت، ئێستا وایلێهاتووە بە مووشەک و درۆن لێمان دەدرێت، لەولاو لەولا کێشەمان بۆ دروست دەکرێت.. بەرگەی هەموو ئەمانەشمان گرتووە بە خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان، بەڵام هێشتا نەگەیشتووینەتە ئەو دۆخە ئارامەی کە 100% تۆ بتوانیت ئاوڕێک بۆ دواوە بدەیتەوە ئەو پابەندیانەی لەسەرتە دابینی بکەی. بە دڵنیاییەوە ئەوە پلانی حکومەتی هەرێمی کوردستانە.

حەز دەکەم بۆ هەموو هاونیشتمانییانی هەرێمی کوردستان بە ویژدانەوە ئەوە روون بکەمەوە، جەنابی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەکو کەسایەتی خۆی، وەکو ئەو پلانەی هەیەتی ئێستا و لە داهاتووش نایەوێت چارەسەری شتێک بکات بۆ ماوەیەکی کاتی، نایەوێت دڵخۆشییەک بداتە خەڵک بۆ ماوەیەکی کاتی، بەڵکو دەیەوێت شتێکی بناخە داڕێژراو دروست بکات بۆ داهاتووی نەوەکانی داهاتووشمان لە ژێرخانێکی ئابووریی پتەو. ئەگینا ئێمە بمانتوانیبا ئەو کێشانە تێپەڕێنین دەمانتوانی قەرزێک بکەین، هەندێک شتی دیکە بکەین بۆ ماوەیەکی کاتی بڵێین هەموو دۆخەکە تەواوە، بەڵام ئێمە نەمانویستووە ئەمە بکەین.