رووداو- هەولێر
لە ماڵی بەفرین حوسێن، تانكی سەربانەكە پڕبووە و ئاو بە ئاوەڕۆكەی سەرباندا دێتە خوارەوە. بەفرین دەڵێت، پێی خۆش نییە ئاوەكە بەو شێوەیە بەفیڕۆ دەچێت، بەڵام هیچی پێناكرێت چونكە داوای لە هاوژینەكەی كردووە چاكی بكاتەوە و هەر پشتگوێی دەخات. بەفرین دەڵێت "ئەگەر حكومەت بۆ ئەم ئاوە (كە بەفیڕۆ دەچێت) پارەمان لێ وەربگرێ، ئەوە بێگومان ئێمەش دەستمان لە بەفیڕۆدانی هەڵدەگرت".
هەرێمی كوردستان لەلای باشوورییەوە لەسەر لێواری بیابانە و وڵاتانی دراوسێش بە رێگەی جیاواز رێچكەی رووبارەكانی دەگۆڕن، هەر بۆیە ئاو خەریكە وەكوو پرسێكی گرنگ و ستراتیژیی لێدێت لە هەرێمی كوردستان.
بۆ ئەم راپۆرتە (رووداو) سەردانی ماڵەكانی هەولێری كردووە و هەموو ئەوانەی كە قسەیان لەگەڵ كراوە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە پاراستنی ئاو گرنگە، بەوانەشەوە كە ئاو بە پلیكانەكانی بەر دەرگای ماڵەوەیاندا شۆڕەی دەهات و بەفیڕۆ دەچوو.
ئێستا خەڵكی كوردستان بەپێی قەبارەی زەویی خانووەكەیان پارەیەكی مانگانەی جێگیر دەدەن، بۆیە لەو پارەیەدا رەچاوی بڕی بەكارهێنانی ئاو ناكرێت. مەسعود كاكەڕەش، بەڕێوەبەری ئاو و ئاوەڕۆكانی هەولێر ئەمە بە كێشەیەكی گەورە دەزانێت و بە (رووداو)ی گوت "كێشەكە ئەوەیە خەڵك گوێیان لەوە نییە ئاوێكی زیادە بەكاردەهێنن. جادەكان و ئوتۆمبێلەكانیان بە ئاوی خواردنەوە دەشۆن، باخچەكانی پێ ئاو دەدەن. خەڵك دەڵێن (ئەم زێدەڕۆییە) پارەی تێناچێ".
دكتۆر محەممەد ئەمین بەرزنجی، سەرۆكی بەشی ئەندازیاری و كارگێڕیی سەرچاوە سروشتییەكان لە زانكۆی كوردستان ـ هەولێر، نیگەرانە لەو بەفیڕۆدانە زۆرەی ئاو لە كوردستان. بە گوتەی بەرزنجی "كاتێك گواستنەوەی ئاو (بۆ ماڵەكان) كۆنتڕۆڵی لەسەر نەبێت، خەڵكیش بە فیڕۆی دەدەن، بەڵام پێویستە ئەمە بوەستێنین. پێویستە كۆمەڵێك رێوشوێن بگرینەبەر بۆ ئەوەی بەفیڕۆدانەكە كەم بكەینەوە، دڵنیام ناتوانین ئەو دیاردەیە بنبڕ بكەین، بەڵام هەر هیچ نەبێت پێویستە رێوشوێن دابنێین بۆ ئەو بەفیڕۆدانە زۆرەی ئاو كە لە هەرێمی كوردستان هەیە".
بەرپرسانی شارەوانی دەستیان بە دانانی پێوەری ئاو كردووە، بۆ ئەوەی ئاستی بەفیڕۆدانەكە كەم بكەنەوە، بەڵام ئەو بەرنامەیەش ژمارەیەك كێشەی بۆ دروستبووە. لە قەڵادزێ، كە ئێران لە مانگی حوزەیرانەوە ئاوی رووبارەكەی لێگرتوونەتەوە، 95%ی خانووەكان پێوەری ئاویان بۆ دانراوە. بەڵام وەكوو محەممەد حەسەن، بەڕێوەبەری ئاوی قەڵادزێ دەڵێت، پێوەرەكان كار ناكەن!
ناوچەی قەڵادزێ بۆ لێدانی بیر گونجاو نییە، بۆ دابینكردنی ئاوی ناوچەكە بە تەواوەتی پشت بە ئاوی زێی بچووك دەبەستن، هەرچەندە پلانی دروستكردنی بەنداو لە دیوی ئێران چەند ساڵێكە لەئارادایە، حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ پلانێكی لەناكاوی بۆ دابینكردنی ئاوی ناوچەكە نییە، پلانە درێژخایەنەكەش دروستكردنی بەنداوە كە هەم ساڵانێكی زۆری كات دەوێت و هەمیش پێویستی بە نیو ملیار دۆلارە. كاكەڕەش پێی سەیرە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو ئەو ماوەیە هیچ پلانێكی نەبووە.
عەبدولستار مەجید، وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە ئێستا دوو بژارەیان بۆ چارەسەری كێشەكە لەبەردەستە، یەكەمیان رێگەچارەی دیپلۆماتیكە، ئەوەی دیكەیان دروستكردنی بەنداوە. بە گوتەی عەبدولستار مەجید "ئێمە چاوەڕێ دەكەین ئێران یارمەتیدەر بێت و زیانمان پێنەگەیەنێت، واتە ئاو وەكوو چەكێك لەدژی هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی بەكارنەهێنێ".
وەزیرەكەی هەرێمی كوردستان جەختی لەوەش كردەوە كە "ئێران كۆمەڵێك بەرژەوەندی سیاسی، ئەمنی و ئابووری لە هەرێمی كوردستان هەیە، ئەگەر ئەوان ئامادەبن هەموو ئەو بەرژەوەندییانە بكەنە قوربانی و بەربەست بۆ ئاوەكە دروستبكەن، با بیكەن".
زیاتر لە ساڵێك لەمەوبەر پرۆسەی دانانی پێوەری ئاو دەستی پێكرد و بەرپرسە پەیوەندیدارەكانیش هیواخوازن ئەو پرۆسەیە لە ماوەی چەند مانگی داهاتوودا تەواو ببێت، هەركاتێك هەموو خانووەكان پێوەری ئاویان بۆ دانرا، ئەوە پارەی ئاو بە گوێرەی بەكارهێنان دادەنرێت نەك رووبەری زەویی خانووەكە. بەڕێوەبەرایەتی ئاو و ئاوەڕۆكانی هەولێر دەیەوێت كەرتی تایبەت ئەركی كۆكردنەوەی پارەی ئاوی ماڵان لە ئەستۆ بگرێ و 40%ی داهاتەكەشی بۆ چاككردنەوەی تۆڕەكانی ئاو تەرخان دەكرێت، ئەوەی دیكەشی رەوانەی وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان دەكرێت.
ئەگەرچی لە زۆربەی ماڵەكانی هەولێر پێوەری ئاو دانراوە، بەڵام ئەوە كاریگەری لەسەر شێوازی بەكارهێنانی ئاو دانەناوە. پێوەرەكانی ماڵان تۆزیان لێ نیشتووە و لە كاتی دانانیانەوە بەسەرنەكراونەتەوە.
میدیا رەقیب و دایكی لە خانوویەكی گەورەدا دەژین، ماوەیەكە ئاوی گەڕەكەكەیان زوو زوو دەبڕێت، جگە لەمە ئاوی بۆڕییەكەشیان لێڵە و هۆكارەكەی نازانن. میدیا پێیوایە پارەی بەكارهێنانی ئاو دەبێ لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتووانی ناو خانووەكە دابنرێت نەك رووبەڕی خانووەكان.
حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە دوو ملیۆن مەتر سێجا ئاو بەرهەم دەهێنێت و تێچووی هەر مەتر سێجایەكیش 400 دیناری عێراقییە. كاكەڕەش لەوبارەیەوە بە (رووداو)ی گوت: "ئەگەر لەڕووی ماتماتیكییەوە سەیری بكەین، ئاوی پێویست بۆ هەموو كەس هەیە". جەختی لەوەش كردەوە كە ئاستی دابینكردنی ئاو لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ ستانداردە جیهانییەكاندا دێتەوە و تەنانەت تێیپەڕاندووە. بە گوتەی كاكەڕەش كێشەی كارەبا و سیستەمی دابەشكردنی ئاو وای كردووە هەموو كەس نەتوانێت پشكی خۆی لە ئاو وەربگرێ.
ئاوی هەولێر لە دوو سەرچاوەوە دابین دەكرێت: 55%ی لە ئاوی زێی گەورەوە دێت و 45%ی لە نزیكەی 900 بیرەوە دابین دەكرێت. بە گوێرەی بەڕێوەبەری ئاو و ئاوەڕۆكانی هەولێر، هەموو بیرێك رۆژانە 20 كاژێر كارەبای پێویستە، بەڵام ئێستا رۆژانە 10 كاژێر كارەبایان بەشێوەی پچڕ پچڕ بۆ دابین دەكرێت.
سەرچاوە سەرەكییەكانی ئاو لە هەرێمی كوردستان پێنج رووبارن كە 75%ی ئاوی ماڵان، خواردنەوە و كشتوكاڵ دابین دەكەن. ئەو پێنج رووبارە بریتین لە زێی بچووك و سیروان كە لە ئێرانەوە دەڕژێنە ناو هەرێمی كوردستان، زێی گەورە و خابووریش سەرچاوەكانیان لە توركیایە، ئاوا سپیش بە تەواوەتی دەكەوێتە هەرێمی كوردستانەوە. لە ناوچەكانی باكووری رۆژئاواش ئاو لە رووباری دیجلە وەردەگرێت. ئاوی ژێرزەمینیش 25%كەی دیكەی پێویستییەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان پڕدەكاتەوە.
دكتۆر بەرزنجی جەخت لەوە دەكاتەوە كە "ئەوە نییە ئاومان نەبێت، بەڵكو كێشەكە لە كارگێریمان دایە".
ئەكرەم ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی بەنداوەكانی هەرێمی كوردستان، هاوڕایە لەگەڵ بەرزنجی و گوتی "كارگێڕی یەكانگیری سەرچاوەكانی ئاو پێویستییەكی ئێستای هەرێمە".
ئەكرەم ئەحمەد ئەوەشی خستەڕوو كە پێویستە لە نێوان خستنەڕوو و بەكارهێنانی ئاودا هاوسەنگی دروست بكرێت و كارگێڕی ئاویش بریتییە لە "دابەشكردنی ئاوی كشتوكاڵی لە رێگەی كەناڵەكانەوە تاوەكو رێگە لە بەفیڕۆچوون بگیرێ".
بەر لە 2003 حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ پارەیەكی نەبوو بۆ ئەوەی پڕۆژەی گەورەی پێ جێبەجێبكات، بە گوتەی بەڕێوەبەرە گشتییەكە حكومەت بۆ دروستكردنی ژمارەیەك بەنداو دانوستاندنی لەگەڵ كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت كرد و بۆ هەندێكیشیان لە قۆناغەكانی كۆتایی دانوستاندن دابوون، بەڵام قەیرانی دارایی 2014 و بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لە بەغداوە و دابەزینی نرخەكانی نەوت، كێشەی گەورەی دروستكرد.
دكتۆر بەرزنجی پێشنیازی كرد داهاتی نەوت لە كەرتی ئاو خەرج بكرێت، چونكە كەمی ئاو كێشەی گەورە بۆ كەرتی كشتوكاڵ و دابینكردنی خۆراكیش دروستدەكات. بەرزنجی گوتی "بۆچی داهاتی نەوت وەكوو پشتگیرییەك بۆ كەرتەكانی دیكە بەكارنەهێنین، ئێمە دەتوانین بێ نەوت و بێ ئوتۆمبێلەكانمان بژین، بەڵام ناتوانین بێ نان و ئاو بژین".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ