لەگەڵ رەنج؛ خێرخوازان لە جیاتی حکومەت پەنجەماسی دەخەنە نێو بەنداوەکان

 

رۆژی یەکشەممە، 9ـی تەممووزی 2023 بەرنامەی لەگەڵ رەنج بە میوانداری د. ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری ‌و ‏پسپۆڕی ‏نەخۆشییەكانی ‏‏‏ماسی، عەبدوڵڵا عەلی، بازرگانی ماسی، د. نەسرین محێدین، پسپۆڕی خۆراك ‌و ماسی ‌و ‏مامۆستا ‏لە ‏زانكۆی ‏‏‏‏‏سلێمانی، سەڵاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی ‏سامانی ‏ماسی و سیروان سەعید، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە ‏وەزارەتی ‏كشتوكاڵ، گفتوگۆیان لەبارەی سامانی ماسی لە هەرێمی کوردستان کرد و ئەو بەربەستانەیان تاوتوێ کرد کە لەبەردەم ئەو کەرتەن.

 

 

د. نەسرین محێدین، پسپۆڕی خۆراك ‌و ماسی ‌و ‏مامۆستا ‏لە ‏زانكۆی ‏‏‏‏‏سلێمانی دەڵێت، لە باکوور و ناوەڕاستی عێراق تا ماسی هەرێمی کوردستان هەبێت، ماسی خۆیان ناخۆن، کەچی لەوێوە ماسی هاوردەی هەرێمی کوردستان دەکرێت.

 

د. نەسرین پێیوایە؛ بەخێوکردنی ماسی سەرچاوەی داهاتێکی باشە و ئاوی هەرێمی کوردستان پاک و گونجاوە بۆ زۆربەی جۆرەکانی ماسی، بۆیە ئێستا لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق ماسی هەرێمی کوردستان خواستی زۆری لەسەرە.

 

سەرباری ئەوەی ماسی ئێمە لە باکوور و ناوەڕاستی عێراق پاکتر و باشترە، ئەو پسپۆڕی خۆراک و ماسییە دەڵێت؛ "سامانی ماسی لای ئەوان بووە بە سەرچاوەیەکی گەورەی داهات و ئێمە لە هەرێمی کوردستان نەمانتوانیوە سوود لەو بوارە وەربگرین و تائێستا لای خۆمان وەکو پیشە مامەڵەی لەگەڵ نەکراوە، لەکاتێکدا ئەو بوارە دەتوانێت هەلی کاری زۆر بۆ گەنجان بڕەخسێنێت".

 

 

د. نەسرین محێدین ئاماژە بە جۆرەکانی ماسی رەسەنی هەرێمی کوردستان دەدات و پێیوایە ماسی بزە رەسەنترین ماسیی هەرێمی کوردستان و ئێستا ژمارەی ئەو جۆرە ماسییە لە ئاوەکانی کوردستاندا رووی لە کەمبوونە.

 

بە گوتەی د. نەسرین، ماسی بزە، سوورەماسی، سمێڵە و قاشە تایبەتن بە کوردستان و بە ماسی کوردی ناسراون، بەڵام ماسی بزە لە هەمووان کۆنترە و بۆیەش ناوی بزەیە، دەموچاوی بە جۆرێکە بەردەوام هەست دەکەی زەردەخەنە دەکات و ناویان ناوە کوردستان یاسز، بەڵام بەداخەوە ئەو جۆرە ماسییە لەنێو ئاوەکانی کوردستاندا زۆر کەمبووەتەوە.

 

 

عەبدوڵڵا عەلی، بازرگانی ماسی دەڵێت؛ "بزە و سوورەماسی بەتامترین جۆرەکانی ماسین و خواستی زۆریان لەسەرە، پێشتر کە لە کوردستان حەوزی ماسی نەبوو، ماسی باکوور و ناوەڕاستی عێراق ناوبانگیان هەبوو، بەڵام ئێستا سامانی ماسی لای خۆمان بەهێزە و خەڵک زیاتر خواستیان لەسەر ماسی خۆمانە".

 

عەبدوڵڵا عەلی کۆمەڵەیەکی دامەزراندووە بۆ ئەوەی هاوکاری ئەو کەسانە بکات حەزیان لێیە لە کەرتی پەروەردەکردنی ماسیدا سەرمایەکانیان بخەنەکار، دەشڵێت؛ "ئێمە بە هەموو شێوەیەک هاوکارییان دەکەین، هەرکەسێکیش لەو بوارەدا شارەزایی هەبوو، جا لە بەخێوکردن یان فرۆشتن و هەر بوارێکی ماسیدا، داوای لێدەکەین بێتە نێو کۆمەڵەکەمانەوە بۆ ئەوەی هانی خەڵک بدەین روو لەو بوارە بکەن و کەرتەکە ببووژێنینەوە".

 

 

عەبدوڵڵا عەلی کە زیاتر لە 30 ساڵە بازرگانی ماسییە گوتی: "بۆ دەستکەوتنی ماسی تەندروست، دەبێت لە شوێنی شیاو و تەندروست ماسی بکڕن، بۆ نمونە لە شوێنێک مەیکڕن چەند کاژێرێک ماسییەکە لەبەر خۆر مابێتەوە و گەرما تێکیدابێت، هەرچەند کۆمەڵێک نیشانە هەن بۆ ئەوەی بتوانی ماسی تازە و کۆن لەیەک جیا بکەیتەوە و پێویستە هەمووان ئەوە بزانن."

 

لەبارەی جیاکردنەوەی ماسی تازە و فرێش لە ماسی کۆن روونیکردەوە؛ "کاتێک دەچن بۆ ماسیکڕین، پەنجە لە ماسییەکە بدەن و پاڵی بنێن، ئەگەر پەنجەتان بە ئاسانی چووە خوارەوە و ماسییەکە لیق و نەرم بوو، ئەوا بزانن ماسییەکە کۆنە، بەڵام ئەگەر تووندوتۆڵ و رەق بوو، ماسییەکە نوێیە، ئینجا سەیری گوێچکەی بکەن، ئەگەر سوور و ئاڵ بوو، بۆ خواردن دەشێت، بەڵام ئەگەر گوێچکەی سپی هەڵگەڕابوو، بە کەڵکی خواردن نایە. هاوکات ئەگەر ماسی کۆن بوو، چاوی دەچێتەوە ناوەوە و رەنگی تەڵخ دەبێت".

 

 

سەلاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی ‏سامانی ‏ماسی پێیوایە دەبێت حکومەت هەندێک لە پرۆژە گەشتیارییەکان ناچار بکات حەوزی ماسی دابنێن و دەشڵێت؛ "لە ناوچەی هەورامانی رۆژهەڵاتی کوردستان حەوزی ماسی زۆریان دروستکردووە، گەشتیار چەندی لەبەر کەشوهەوا و ژینگەکەی دەچن بۆ ناوچەکە، هێندەش بۆ ئەوەیە کە بچن ماسی لێ بکڕن".

 

بە گوتەی سەلاح مەجید؛ "لە ناوچەی بارێ کە لە شارباژێرە و شوێنێکی گەشتیاری خۆشە، ماسی بەخێودەکرێت، بەڵام تەنیا خەڵکی شارباژێر دەزانن بارێ لەکوێیە، بۆیە دەکرێت کارێکی وا بکەین بەهۆی حەوزی ماسییەوە گەشتیار بۆ ناوچەکانیش رابکێشین".

 

سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی ‏سامانی ‏ماسی گوتیشی؛ "ئەحمەد ئاوا یەک لەو شوێنانەیە لە هەرێمی کوردستان کە دەبێت حکومەت بیسەپێنێت کە حەوزی ماسی لێ دروستبکرێت، واتا مۆڵەتی گەشتیاری بەهیچ پرۆژەیەک نەدات تاوەکو حەوزێکی ماسیشی لەپاڵدا دروستنەکات، لەبەر ئەوەی ئاوێکی پاک و سازگاری هەیە و بۆ بەخێوکردنی ماسی زۆر گونجاوە".

 

 

د. ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری ‌و ‏پسپۆڕی ‏نەخۆشییەكانی ‏‏‏ماسی بە پێویستی دەزانێت حکومەت لە شارەکان بازاڕی تایبەت بە ساخکردنەوەی ماسی دروستبکات بۆ ئەوەی بتوانن هەم چاودێری بکەن و هەم لەڕووی تەندروستیشەوە شوێنێکی شیاو هەبێت بۆ ئەوەی خەڵک ماسی لێ بکڕن.

 

د. ئومێد ئیدریس دەڵێت: "نزیکەی 702 حەوزی ماسی لە تەقتەق هەیە کە بەردەوام داهاتیان لە هەڵکشاندایە، بەڵام بەردەوام کۆمەڵێک هەڵە لە حەوزەکاندا دووبارە دەکرێنەوە، بۆ نمونە ئالیکی سەرئاوکەوتوو دەکەنە ناو کۆلەوە و وەکو هەویری لێدێت و ماسییەکان هەموویان ناتوانن بیخۆن، لەکاتێکدا دەبێ بۆ ماسییەکەی هەڵبدەن و لەسەر ئاوەکە بڵاوببێتەوە، هاوکات هەندێکیان ئالیکی زۆر دەڕژێننە نێو حەوزەکانەوە کە ئەمەش هەر هەڵەیە."

 

ئەو ‏پسپۆڕەی ‏نەخۆشییەكانی ‏‏‏ماسی باس لەوە دەکات کە چوار جۆر ماسی لە کوردستان بۆ بازرگانیکردن بەخێو دەکرێن کە باوترینیان کۆمۆن کاربە و 92٪ـی کۆی ماسی حەوزەکانی هەرێمی کوردستان لەخۆ دەگرێت، ئەوانی دیکە ماسی گراس، کارپ و سیلڤەرن و دەبێ ئەو سێ ماسییە بەیەکەوە بەخێوبکرێن، بەڵام لە هەریمی کوردستان زۆربەی بازرگانەکان هەرکام لەو ماسییانە دەخاتە نێو حەوزێکەوە و ئەمەش هەڵەیە.

 

 

سیروان سەعید، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە ‏وەزارەتی ‏كشتوكاڵ ئاماژە بە پرۆژەی بەرهەمهێنانی پەنجەماسی لە هەرێمی کوردستان دەکات و دەڵێت، لە سلێمانی ئەو پرۆژەیە زیاتر لە حەوت ساڵە بەهۆی 20 ملیۆن دینارەوە پەکی کەوتووە.

 

سیروان سەعید گوتی: "لە ساڵی 2001 بۆ 2002 پرۆژەی بەرهەمهێنانی پەنجەماسیمان لە هەرێمی کوردستان بە هاوکاری رێکخراوی فاو دروستکرد و لەو کاتەوە پرۆژەی بەرهەمهێنانی ماسی دەستیپێکردووە، لە هەرێمی کوردستان چوار پرۆژەی بەرهەمهێنانی پەنجەماسی هەیە و پرۆژەکەی سلێمانی لە ساڵی 2016ەوە پەکی کەوتووە و پێویستی بە 20 ملیۆن دینارە، چەندین نووسراومان کردووە و تاوەکو ئێستا ئەو پارەیە تەرخاننەکراوە بۆ ئەوەی پرۆژەکە بکەوێتەوە کار".

 

بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە ‏وەزارەتی ‏كشتوكاڵ دووپاتیکردەوە؛ "لە هەولێر پرۆژەی بەرهەمهێنانی پەنجەماسی دراوەتە بەڕێوەبەرایەتییەکی دیکە و لەدەستی ئێمەدا نەماوە، کە دەبێت ئەو پرۆژەیە تەنیا لەژێر دەستی یەک بەڕێوەبەرایەتیدابێت، بەڵام ئەوە سیاسەتی وەزارەتی کشتوکاڵە".

 

چەند ساڵێکە دیاردەیەک لە هەرێمی کوردستان بووەتە باو و خەڵک وەکو کاری خێرخوازی لە خواروو و ناوەڕاستی عێراق پەنجەماسی دەهێنن و لە بەنداو و رووبارەکانی هەرێمی کوردستانی دەکەن، سیروان سەعید دەڵێت: "من بۆ ئەمەیان دوو خەفەتم هەیە، یەکەمیان؛ ساڵانە داوامان کردووە دوو ملیۆن پەنجەماسی بخەینە بەنداوەکان و لە وەزارەتی دارایی رەزامەندیمان پێنادەن کە ئەوە ئەرکی سەرەکی حکومەتی هەرێمی کوردستانە و نابێت کەسی دیکە بەشداری تێدا بکات".

 

زیاتر روونیدەکاتەوە؛ "خەفەتی دووهەمم هاوردەکردنی پەنجەماسی لە باشوور و ناوەڕاستی عێراقە کە ئەوە کارەساتێکی گەورەیە بۆ سامانی ماسی لە هەرێمی کوردستان، لەبەرئەوەی تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان "کۆی ڤایرۆس" کە نەخۆشییەکی کوشندەیە بۆ سامانی ماسی نەبوو، بەڵام زۆر بەداخەوە ئێستا دزەی کردووە و ئەمەش لە ئەنجامی ئەو کارە ناڕێکانەیە کە هاووڵاتییەک لەخۆیەوە بەناوی خێر پەنجەماسی دەهێنێت و دەیخاتە بەنداوەکانەوە".