وەزیری ناوخۆ: کەسانی دیکە نایانەوێت هەولێر و بەغدا پەیوەندییەکی باشیان هەبێت

 

رۆژی چوارشەممە، 8ـی تشرینی دووەمی 2023، رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەکاتی بەشداریکردنی لە کۆنفرانسێکی تایبەت بە رەوشی عێراق بەناوی "کۆنفرانسی دەستپێشخەری عێراق"، لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی چەتم هاوسی بەریتانی لە لەندەن و لە پانێڵێکی تایبەتدا سەبارەت دۆخی سیاسی عێراق لە دوای ساڵێک لە پێکهێنانی حکومەتی عێراق بە سەرۆکایەتیی محەممەد شیاع سوودانی، رایگەیاند "کێشەی سەرەکی عێراق شێوازی بیرکردنەوەی بڕیاربەدەستانە و هیچ کەسێک ئەوی دیکەی قبوڵ نییە، هەتا ئەو پرسەش چارەسەر نەکرێت، کێشەکانیش وەکو خۆی دەمێننەوە."

 

رێبەر ئەحمەد، لەبارەی کێشە بنەڕەتییەکانی عێراق لە کۆنفرانسەکەدا گوتی، "کێشەی عێراق، شێوازی بیرکردنەوەیە کە ئێمە ئامادەنین یەکدی قبوڵ بکەین وەکو هاوبەشی یەکدی، بۆیە هەموو ئەو پرسانەی دیکە دەرئەنجامی ئەو پرسەیە. پێموایە دەستکەوتی سەرەکی ئەوەیە کار بکەین بۆ گۆڕینی شێوازی بیرکردنەوەکە و لەو بڕوایەشدام ئەمە کاتی زیاتری دەوێت. هەمووان رەگی کێشەکەیان لە عێراق پشتگوێ خستووە. دەبێ ئازایانە بین لە رووبەڕووبوونەوەی بنچینەی کێشە سەرەکییەکە. رەگی کێشەکەش ئەوەیە هیچ کەسێک ئامادە نییە ئەوانی دیکە قبوڵ بکات. تائێستا عێراق بەشێوەیەک بەڕێوەنابرێت کە فاکتەری سەقامگیریی بێت لە ناوچەکە." 

 

 

 

پەیوەندییەکانی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی بەغدا، یەکێک بوو لەو تەوەرانەی کە رێبەر ئەحمەد لە پانێلەکەدا تیشکی خستەسەر و گوتی، "سەرۆکوەزیرانێکی نوێ هەیە و ئەویش بەڕێز سوودانییە، لەوبڕوایەدام ئەو یەکێکە لە باشترینەکان. ئەو ویستی خۆی پێشانداوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بەڵام بێجگە لە کابینەکەی، خەڵکانی دیکە هەن، رێگری لە هەموو هەوڵێکی سەرۆکوەزیران دەکەن کێشەکانی لەگەڵ شیعە، سوننە و کورد چارەسەر بکات."

 

رێبەر ئەحمەد دەپرسێت، "پرسیارە نوێیەکە لە عێراق ئەوەیە کەی سەرۆکوەزیرانێک دەبێت کە زۆر بەهێز بێت، تاوەکو بتوانێت ئەجێندای کابینەکەی و رێککەوتنە سیاسییەکان جێبەجێ بکات،  کە ئەو رێککەوتنانە بووە هۆی پێکهێنانی ئەو کابینەیە و ئێمە بەشێکین لەو کابینەیە. ئێمە پاڵپشتییەکی باشی کابینەکە دەکەین."

 

 

وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەدا دەستوەردانەکان بۆ تێکدانی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا، کاریگەریی لەسەر رێککەوتنە سیاسییەکانیش هەبووە.

 

رێبەر ئەحمەد نموونە بە پرسی بودجە دەهێنێتەوە و دەڵێت، "ئێمە لەسەرەتاوە رێککەوتنی بودجەمان هەبوو. کە یەکێک بوو لە باشترین رێککەتنەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، ئەوە لە دەرئەنجامی هەوڵی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەڕێز سوودانی بوو. ئەوان پەیوەندییەکی باشیان هەیە. رۆژانە قسە لەگەڵ یەکدی دەکەن. کاتێکیش پرۆژەیاسای بودجە چووە پەرلەمان، زۆر شت گۆڕدرابوو. هەتا ئەگەر لە پەرلەمانیش پەسند بکرایە، ئەوا ئاستەنگیەکی دیکە لە دادگەی فیدڕاڵی بۆ دروست دەکرا. بۆیە ئێمە لەگەڵ حکومەت پەیوەندییەکی باشمان هەیە، هاوئاهەنگییەکی باشمان لەگەڵ یەکدی هەیە. بەڵام کێشەکە دوو حکومەتەکە نییە، بەڵکو وستێکی دیکە لە دەرەوەی حکومەت هەیە، کە زۆر بەهێزترە و دەتوانن هەموو شتەکان رابگرن." 

 

 

 

رێککەوتنامەی شنگال، لە پێناو ئاساییکردنەوەی بارودۆخی شنگال و گەڕانەوەی ئاوارەکان و رێکخستنی چوارچێوەی کارگێڕی و ئەمنی لە شارۆچکەکە لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوئاهەنگی لەگەڵ نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان کرا، بەڵام تائێستا ئەو رێککەوتنە جێبەجێنەکراوە و وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان پێیوایە، دەستوەردانی دەرەکی رێگرە لە جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە.

 

رێبەر ئەحمەد، گوتی "ئەوانەی ئێستا عێراق بەڕێوەدەبەن، لە رابردوودا لە کوردستان بوون، پێش 2003 لە کوردستان بوون. ئەوان شان بە شانی پێشمەرگە شەڕیان کردووە دژی دیکتاتۆرییەت. کوردستانیش بەو پەناگە ئارامە بۆ هەمووان دەمێنێتەوە. تائێستاش پێشوازیمان لە زیاتر لە ملیۆنێک و 500 هەزار ئاوارە و پەنابەر کردووە. زۆربەی ئاوارەکان لە شنگالەوە هاتوون. سەرۆکوەزیران بڕیاری لەسەر پرۆسەیەکی نوێ دا بۆ پرسی شنگال، بەڵام کەسێک رایگرت. ئەمە واقیعە، کاتێک ئێمە هەمووان پەیوەندیمان لەگەڵ بەغدا و حکومەت باشە، کەسانی دیکە دەستوەردان دەکەن، بۆیە هیچ شتێک بەدەستناهێنرێت. بۆیە ئەوەی وتم پەیوەست نییە بە تاکەوە، بەڵکو پەیوەستە بە پرۆسەی بیرکردنەوەکە. کە پێویستی بە چەندین دەیەیە، بۆ ئەوەی لە سەرانسەری عێراق بگۆڕدرێت. ئەمەش تەنیا لە عێراق نییە، بەڵکو لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، ئێمە یەکتریمان قبوڵ نییە." 

 

 

 

عێراقی دوای 2003 لەسەر بنەمای فیدڕاڵیزم دامەزرایەوە، بەڵام رێبەر ئەحمەد دەڵێت، حکومەتی ناوەندی پابەندبووە سیستمی فیدراڵی.

 

رێبەر ئەحمەد دەڵێت، "فیدڕاڵیزم لەکوێدایە. 10 بۆ 15 ساڵ لەمەوپێش، بەشەبودجەی ئێمە لەسەدا 17 بوو. ئێستا گۆڕیوویانە بۆ 12.6. لەو رێژەیەش تەنیا 5٪ بۆ  بۆ 6٪مان دەدەنێ. لەبەرئەوەی 45٪ـی بەشە بودجە خەرجی سیادییە و ئێمە یەک سەنت لەو رێژەیە وەرناگرین. فیدڕاڵیزمی ئەمە لەکوێدایە. دادگەی فیدڕاڵی پەرلەمانی کوردستانی راگرتووە. ئەوان دەیانەوێت هەرێمی کوردستان بخەنە لەرزە، دەیانەوێت لە چەندین رێگە گوشار بخەنە سەر هەرێمی کوردستان، لەرووی ئابووری، ئەمنی، سیاسیی. لە هەمان کاتدا لە بەغداش هیچ دەسەڵاتێکمان پێ نێشان نادەن. ئێمە رێککەوتن واژۆ دەکەین، بەڵام هیچ بەدەستنەهاتووە."

 

 

لە پانێڵەکەدا، پرسیار دەرباری دۆخی رۆژئاوای کوردستان ئاراستەی وەزیری حکومەتی هەرێمی کوردستان کرا، ئەویش لە وەڵامدا گوتی، "دۆخی رۆژئاوای کوردستان ئاڵۆزە، سەرەتا کورد لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا راپەرینیان کرد، بەڵام پەکەکە بە هاوئاهەنگی لەگەڵ لایەنی دیکە لە سووریا، راپەڕینەکەیان بردن."

 

سەبارەت بە رۆڵی پارتی کرێکارانی کوردستان لە رۆژئاوای کوردستان، رێبەر ئەحمەد دەڵێت، "ئەوان لەم ناوچەیە خۆیان بە پەیەدە دەناسێنن، بەڵام ئەوان هەر پەکەکەن، ئێمە هەموویان دەناسین و هەموویان ئەندامانی باڵای پەکەکەن لە سووریا. هیچ جیاوازییەک لەنێوان پەیەدە و پەکەکە نییە. بەڵام لەبەر زۆر هۆکار، ئێمە و زۆر لە هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانمان پشتگیریان دەکەین تەنیا بۆ ئەوەی رووبەڕووی داعش ببنەوە.  هەروەها سەقامگیری و ئارامی بۆ خەڵکەکەمان لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا دابین بکەن. ئێمەش لە هەرێمی کوردستان سنوورەکانمان کردووەتەوە بۆ گەیاندنی هاوکاری مرۆیی و سەربازی بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش."