دۆمیز.. چیرۆكی تاڵانكردنی لێقەومانێك

هیڤیدار ئەحمەد - سەلام سەعدی

رووداو– دۆمیز

هەزاران ئاڵای كوردستان بەسەر خێوەتە رەنگ شین و سپییەكانەوە دەشەكێنەوە، كە هەتا چاو بڕدەكات لە دەشتاییەكی تەپوتۆزاویدا درێژبوونەتەوە. هەر لە ئێستاوە گەرما تەنگی بەو دەیان هەزار لێقەوماوە هەڵچنیوە، كە لەدەست جەنگی بێ ئامان و بێ ئاسۆی ناوخۆی سووریا هەڵاتوون.

بەگوێرەی دوایین ئاماری تایبەت بە ئۆردوگای پەنابەرانی كوردی رۆژئاوای كوردستان لە دۆمیز، تاوەكو رۆژی 21/4/2013 ژمارەی پەنابەرانی كامپەكە گەیشتە 96.847 كەس. كامپەكە، كە لە 3/4/2012 كراوەتەوە، 15.710 خێزان لەخۆدەگرێت، سەرباری 28.455 كەسی سەڵت.

 

بەوەشدا، كە تێكەڵی كۆمەڵگەی دۆمیزە و تەنیا چەند خولەكێك بە ئۆتۆمبێل لەشاری دهۆكەوە دوورە، ئەم ژمارە زۆرەی پەنابەران، كە لە هاتووچۆ بۆ ناوەوە و دەرەوەی كامپەكە ئازادن، قوڕساییەكی زۆر كەوتووەتە سەر شاری دهۆك، كە بچووكترین سێ شارە سەرەكییەكەی هەرێمی كوردستانە.

راپۆرتێكی بەڕێوەبەری كامپەكە، كە رۆژی 27/4/2013 ئاراستەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی کوردستان و پارێزگاری دهۆكی كردووە و وێنەیەكی دەست (رووداو) كەوتووە، بەڕوونی ئەو ترس و دڵەڕاوكێیە دەردەخات، كە ئەم ژمارە زۆرەی پەنابەران لەسەر باری ئەمنی، كۆمەڵایەتی و ئابووری سەنتەری پارێزگای دهۆك دروستیكردووە.

نزیكەی 97 هەزار پەنابەر بۆ شارێك، كە ژمارەی دانیشتووانی 250 هەزاری تێنەپەڕاندووە، بە لەبەرچاوگرتنی جیاوازییە كولتوورییەكان ئاساییە، كە پایە کۆمەڵایەتی، ئەمنی و ئابوورییەكانی بلەرزێنێ.

راپۆرتەكە ئەو زیادبوونەی ژمارەی پەنابەران و بەتایبەتی زگورتییەكان وەك "بۆمبی تەوقیتكراو" ناودەبات و داوا لە حكومەت دەكات، كە كامپێكی دیكە بۆ پەنابەران لە هەولێر یان سلێمانی بكاتەوە.

خالید حوسێن، بەڕێوەبەری كامپەكە بە (رووداو)ی راگەیاند، رۆژانە دوو تاوەكو سێ كەس بە تۆمەتی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بە ماددەی هۆشبەرەوە دەستگیردەكرێن.

 

بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی كامپەكە، 0.5%ی خەڵكی كامپەكە ماددەی هۆشبەر بەكاردێنن یان بازرگانی پێوە دەكەن.

 

هەروەها گوتی "نزیكەی 20 هەزار پەنابەر ئێستا لە دهۆك كاردەكەن، ئەوەش كاریگەری زۆری كردووەتە سەر باری ئابووری پارێزگا و هۆكارێكە بۆ زیادبوونی بێكاری لەو پارێزگایە. هەروەها بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی كاڵا و پێداویستییە خۆراكییەكان، كرێی خانوو زیادبووە، سەرباری زیادبوونی دیاردەی سواڵكردن، دزی، تاوان، بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەر و لەشفرۆشی".

راپۆرتی بەڕێوەبەری كامپەكە دەڵێت، لاوان ژمارەیەكی زۆری نیشتەجێیەكانی ناو كامپەكە پێكدێنن، كە زگورتن و لە خزمەتی سەربازی هەڵاتوون، زۆربەیان تووشی نەخۆشی دەروونی هاتوون بەهۆی ئەوەی لە شەڕی ناوخۆی سووریادا بینیویانە، بێكاری و گوشاری دەروونی بەردەوام لەناو كامپەكەدا، ئەمانە هەموو دەبنە "بۆمبی تەوقیتكراو" لەسەر بارودۆخی ئەمنی پارێزگاكە.

لە راستیدا وادەردەكەوێت، كە ئەوە بەتەنیا پەنابەرانی رۆژئاوای كوردستان نین كاریگەری نێگەتیڤ لەسەر كۆمەڵگەی باشووری كوردستان دادەنێن، وادیارە كاریگەرییەكی نێگەتیڤ بەئاراستەی پێچەوانە هەیە.

هەر پێدەنێیتە نێو كامپەكە، بەخێرایی لەوە تێدەگەی، كە لەژێر هەر خێوەتێكدا چیرۆكێك لەبارەی ناعەدالەتی بەڕێوەبەرانی كامپ، خراپی و ناڕێكوپێكی لە دابەشكردنی كۆمەك، دزی و بازرگانی نایاسایی بە یارمەتییە مرۆییەكانەوە دەبیستی. سەرباری هەموو ئەوانەش، هەوڵی لەخشتەبردنی كچان و راكێشانیان بەرەو تۆڕی لەشفرۆشی، كە چیرۆكی هەرە گەرمی نێو كامپەكەیە.

چالاكڤان ئەلەند ئەبوزێد، كە مامۆستایە و ئێستا لەدەرەوەی كامپەكە دەژی، لە شوێنێكی نزیكی كامپەكەوە ناوی هەندێك لەو ئافرەتانەی بۆ ئاشكرا كردین، كە بەناوی هاوسەرگیری لەخشتەبراون.

ئینجا بە مۆبایلەكەی، كە بڵندگۆكەی دەكاتەوە بۆئەوەی گوێمان لە قسەكان بێت، لەگەڵ دوو ژنە چالاكڤانی نێو كامپەكە و پاشان لەگەڵ یەكێك لەو ئافرەتانە قسەدەكات، كە ئامادەیە بۆ لەشفرۆشی بێتە دەرەوەی خێوەتگەكە.

 

ئەبوزێد، کە كەسێكی ناسراوە لە دەرەوەی كامپەكە و پەیوەندی فراوانی هەیە و بەردەوام دەرفەتی كار بۆ خەڵكی نێو كامپەكە لە شارەكانی هەرێمی كوردستان دەدۆزێتەوە، گوتی "خاوەنی نووسینگە، چێشتخانە، كافتیریا و هۆتێل داوای كارمەند دەكەن، بەڵام دەڵێن با كچ بێت". ئەو لەوە نیگەرانە، كە ئاوا بە راشكاوی و بێ پەردە چەندین جار ئەوەی پێگوتراوە.

گوتیشی هەندێك لەوانەی داوای كارمەندی كچ دەكەن مەرجی زیاتریشیان هەیە "دەڵێن با كراوەبێت لەڕووی پۆشینی جلوبەرگ و موحەجەبە نەبێ، تەمەنیان لەنێوان 18 بۆ 28 ساڵی بێت". ئەبوزێد زۆر گەنجی كوڕ و كچی موحەجەبە لە كامپەكە دەناسێت، كە بڕوانامەیان هەیە و كەسانی شارەزان لە كاركردن "بەڵام كەس ئەوانی ناوێت".

ئەلەند، چیرۆكی كچێكی نێو كامپەكە دەگێڕێتەوە، كە لەلایەن گەنجێكی شاری دهۆكەوە فێڵی لێكراوە "كوڕێكی خەڵكی دهۆك كچێكی كامپەكەی ئیغراكرد و قەناعەتی پێكرد شووی پێبكات، بەڵام دوای دوو مانگ دەستبەرداری بوو".

ئەبوزێد خۆی یەكێكبووە لە شایەتەكانی ئەو هاوسەرگیرییە، گوتی "كوڕەكە قەناعەتی بە كچەكە كرد، كە ئەم زەواجەی بەینیان بۆ ماوەیەك بەنهێنی دەبێ تاوەكو رەوشی خۆی چاكدەكات، بەڵام تەنیا دوو مانگ پێكەوەبوون و كوڕەكە وازی لە كچەكە هێنا، كچەش تووشی شۆك بوو، تەنانەت ماوەی چوار رۆژ نانی نەخوارد".

تەنیا ئەو كچە نەبووە، كە بەوشێوەیە لەخشتەبراوە، بەڵكو نموونەی دیكەش هەن. خەدیجە دێركی ، ناوی خوازراوی كچێكی نێو كامپەكەیە، ئەو نیگەرانە لە دۆخی نێو كامپەكە بەتایبەت، كە كچانی كامپەكە ئیستیغلال دەكرێن و دەڵێ "كچ هەیە دەستدرێژی كراوەتە سەری و دواتر، كە سكی پڕبووە وازیان لێهێناوە".

خەدیجە گوتی "كوڕێكی خەڵكی زاخۆ كچێكی كامپەكەی برد و سكی پڕكرد، دواتر دەستبەرداری كچەكە بوو و پێیگوت تۆ بە ئارەزووی خۆت لەگەڵ من هاتی و ئێستا پێویستم بە تۆ نییە".

خەدیجە نەیشاردەوە، كە دۆخەكە خراپە و دەبێ كارێك بكرێت چیدی بازرگانی بەو كچانەوە نەكرێ، كە لەبەر سەختی ژیانیان دەكەونە دەست خەڵك.

پێش ئەوەی بگەیە دەرگای سەرەكی كامپی دۆمیز، لەمبەر و ئەوبەری جادە خۆڵەكە، چەند گەنجێك سەیوانیان هەڵداوەو جگەرە دەفرۆشن. بەرجەست، كە هەتاو پێستی سووتاندووە گوتی "كەم رۆژ هەیە داهاتەكەی من لە فروشتنی جگەرە بگاتە 30 هەزار دینار".

خەڵك لە ئیدارەی كامپەكە زۆر بە گلەیین و دەڵێن ئەو هاوكارییانەی بۆ كامپەكە دێن، بەشێكی زۆری ناگاتە دەستی ئاوارەكان.

لەژێر خێوەتێكی بچووك، ژنێكی گەنج، كە دانیشتووی دیمەشق بووە و لەگەڵ یەكێك لە رێكخراوە خێرخوازیەكانی كامپەكە كاردەكات، باسی دیارنەمانی ئەو كۆمەك و یارمەتییە زۆرە دەكات، كە بۆ ئاوارەكان دێن.

ئەو خێوەتەی ئەوی لەژێردایە، بە نهێنی بەكرێی گرتووە و مانگانە 100 دۆلار دەدات "داوای خێوەتم كرد، كە بەچاوی خۆم بینیم دنیایەك خێوەت لەسەر یەك دانرابوون لە مەخزەنەكە. بەمنیان گوت ناتوانین بتدەینێ، گوتم دەیكڕم گوتیان كێشەمان نییە خێوەتی بە 200 دۆلارە، بەڵام نەمكڕی، من هەر لەوێبووم، پیاوێك هات و خێوەتێكی بە 200 دۆلار كڕی".

بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی نێو كامپەكە ئەو ژنە بە پێویستی دەزانێ "تەواوی كارمەندانی ئیدارەی كامپەكە بگۆڕدرێن".

ئەو ژنە، كە ماوەی هەشت مانگە لەو كامپەیە، دەڵێ "بە چاوی خۆم بینیم، پێڵاوی ئافرەتان، جانتای منداڵان بۆ كامپەكە هاتن، بەڵام كەس نازانێ چییان بەسەرهات".

گوتیشی "خەڵك لە هەولێر و ناوچەكانی دیكەوە دێن بۆ كڕینی ئەو یارمەتیانەی بۆ كامپەكە دێن، بۆ نموونە دۆشەكی ئیسفەنج، كە بۆ پەنابەران هاتووە، بە 10 هەزار دینار دەیفرۆشن، كەسیش نییە لەوانە بپرسێتەوە، كە بازرگانی بەو هاوكارییانەوە دەكەن".

ش (گ) ناوی كچێكی جوانی نێو كامپەكەیە و تەمەنی 22 ساڵە، بەهۆی پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ ئەو كەسانەی ئیقامە دەدەن، هەر كەسێك داوای لێبكات، (گ) ئیقامەی بۆ وەردەگرێت.

( گ) بە ( رووداو)ی گوت: "ئەو ئەفسەرەی ئیقامە دروستدەكات، زۆر برادەرمە و برادەری كچێكی دیكەشە، پەیوەندی بەهێزمان هەیە لەگەڵی و هەر كەسێك داوابكات دەتوانین بە چەند كاژێرێك ئیقامەی بۆ وەربگرین".

ئازاد عەلی، نڤیسكار و ئەكادیمی كوردی رۆژئاوای كوردستان، نیگەرانە لە دۆخی كامپی دۆمیز، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەڵێت "لەهەر شوێنێك خەڵك بەو ژمارە زۆرە بووە پەنابەر، ئەو حاڵەتانەی لەناو روودەدەن ".

ئازاد عەلی، پێیوایە ئیستیغلالكردنی كچان لە هەر كوێیەك هەبێ، نەدەبووایە لە هەرێمی كوردستان هەبێ "كۆمەڵگەی هەرێمی كوردستان موحافزكارن و نەدەبووایە خەڵكی رۆژئاوای كوردستان ئیستغلال بكەن، چونكە ئەم حاڵەتە كاریگەری دەكاتە سەر وێنەی هەرێمی كوردستان و نابێ كەسی نەفسنزم وێنەی جوانی هەرێمی كوردستان ناشیرین بكەن".

جگە لە حاڵەتی لەشفرۆشی و ئیستیغلالكردنی ئافرەتانی نێو كامپەكە، ژن و ژنخوازی لەنێوان پەنابەرانی نێو كامپەكە و خەڵكی هەرێمی كوردستاندا دروستبووە.

لەوبارەیەوە خەدیجە دێركی دەڵێ "تەنیا لە ماوەی چوار مانگی یەكەمی ئەمساڵدا، 10 حاڵەتی ژنهێنان هەبووە، كچەكانی نێو كامپەكە شوویان بە كوڕانی دهۆك و زاخۆ كردووە".

 

بەبڕوای زۆربەی ئەوانەی لەو كامپە دەژین، هاوسەرگیری نێوان كچانی ئاوارە و كوڕانی هەرێمی كوردستان زیاتر مەسەلەی بەرژەوەندییە، كچان دەیانەوێ لەو ژیانە سەختە رزگاریان بێت و بەوشێوەیە كۆمەكی خێزانەكانیشیان بكەن، بەتایبەتی، كە ئەوان دەڵێن "خەڵكی ئێرە زەنگینن". بەلای كوڕانیشەوە دۆزینەوەی كچێكی ئاوارە، واتە پێكهێنانی خێزان بە پارەیەكی زۆر كەمتر لەوەی هاوسەرگیری لەگەڵ كچێكی خەڵكی هەرێمی كوردستان بكات.

70%ی منداڵانی كامپەكە لە خوێندن بێبەشن.

 

30%ی خێزانەكانی ناو كامپەكە بێ خێوەتن و لەگەڵ كەسوكاریان لەژێر یەك خێوەتدا دەژین.

 

زیاتر لە 20 هەزاریان لە پارێزگای دهۆك كاردەكەن.

 

11 هەزار منداڵی تەمەن 6 تاوەكو 15 ساڵی ناوی خۆیان بۆ خوێندن تۆماركردووە، بەڵام تەنیا 3 هەزاریان دەتوانن بخوێنن.

50%ی خەڵكی كامپەكە نەخوێندەوارن و %100 پێویستیان بە چاودێری دەروونییە.