نێوەڕۆکی بڕیارەکانی حکومەتی عێراق لەبارەی سەرژمێری؛ 'وەک جێگرەوەی مادەی 140 بەکارنایێت'

 

رۆژی پێنجشەممەی رابردوو لە کۆشکی بەغدا لە بارەگای سەرۆکایەتیی کۆمار، کۆبوونەوەیەکی گرنگ بە سەرۆکایەتی لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق و بەشداری محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و ئامادەبوونی وەزیرانی پلاندانان، ژینگە و دادی فیدراڵی و تیمی حکومەتیی هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو. تیمی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەرنج و تێبینییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانیان (لەبارەی سەرژمێری) پێشکێشکرد. ئەرشەد ساڵحیش وەک نوێنەری تورکمان بەشداربوو. دوای گفتوگۆیەکی گشتگیر جەنابی سەرۆکوەزیرانی فیدراڵ رایگەیاند، لە کۆبوونەوە ئەنجوومەنی وەزیرانی داهاتوو، بڕیاری پێویستی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ چارەسەرکردنەکەی دەردەکرێت.

 

ئەمڕۆ کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران بوو، بەڕێز سەرۆکوەزیرانی فیدراڵی ئەنجامی کۆبوونەوەکەی خستە بەردەم ئەنجوومەنی وەزیران و بڕیارێکیان دەرکرد کە حەوت بڕگە لەخۆدەگرێت، کە زۆر گرنگە بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان. ئەو بڕیارە وەڵامێکە بۆ تێبینی و سەرەنجەکانی تیمی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بۆ ئەو کۆبوونەوەیەی کە لە سەرۆکایەتیی کۆمار کرا.

 

بێگومان چەند رۆژێک بەر لە ئێستا سەرۆککۆمار لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی فیدراڵ کۆبوونەوەیەکی دووقۆڵییان کردووە.

 

 

یەکەم: حکومەت لە سەرژمێرییدا پابەند دەبێت بە بڕیارێکی پێشووی دادگەی فیدراڵی کە ساڵی 2010 دەرچووە. ئەم بابەتە چییە؟ ساڵ 2010 ئەو کات پێکهاتەی کوردی لە حکومەتی  فیدراڵ و پەرلەمانی عێراق پێداگربوون لەسەر ئەوەی سەرژمێری دانیشتووان بکرێت، بەڵام پێکهاتەی سوننە نیگەران بوون و پێیان وابوو ئەوە بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی چارەنووسی کەرکووک. بۆیە پرسیارێک ئاراستەی دادگەی فیدراڵی کرا کە ئەو سەرژمێرییە پەیوەندی بە مادەی 140وە هەیە یان نا؟ دادگەی فیدراڵی شیکردنەوەی کرد بەوەی: یەکەم، لەو سەرژمێرییەدا نابێت پرسیار لەبارەی نەتەوە بکرێت؛ دووەم، نابێت پرسیار لەبارەی تائیفە بکرێت، بەڵکو پرسیار لەبارەی ئایین دەکرێت.

 

لە بڕیارەکەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقدا چەسپاوە کە پابەندن بەو بڕیارەی ساڵی 2010ی دادگەی فیدراڵی. بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵی بڕگەیەکی دیکەی تێیدا کە دەڵێت، ئەنجامی سەرژمێری نابێت وەکو جێگرەوەی مادەی 140 بەکاربهێندرێت، کە بە عەرەبی پێی دەڵێن "بدیل." چونکە لە ماددەی 140 بڕگەیەک هەیە و دەڵێت، پێش ئەوەی گشتپرسی بکرێت بۆ چارەنووسی کەرکووک، دەبێت هەستن بە ئەنجامدانی سەرژمێری. دادگەی فیدراڵی دەڵێت، ئەم سەرژمێرییە کە دەکرێت، نابێت ببێتە بەدیل بۆ ئەو سەرژمێرییەی کە پێویستە بە تایبەت بۆ ئاساییکردنەوە و بۆ بڕیاری پێشوەختەی گشتپرسیی کەرکووک بکرێت، واتە جیاوازن و پەیوەندیی بە ماددەی 140ـەوە نییە. ئەمە دڵنیاییە بۆ کورد، بۆ تورکمان و بۆ سوننە. ئەمڕۆ جەخت لەسەر ئەمە کرایەوە.

 

بڕگەی دووەمی بڕیارەکە ئەوەیە، لە ناوچەکانی مادەی 140 واتە لە کەرکووک و ناوچەکانی دیکە، کە پرۆسەی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان بە سیستمێکی ئەلیکترۆنییە لەڕێگەی ئایپادێکەوە کارمەندێک زانیارییەکان داخڵ دەکات، نابێت یەک کارمەند پرۆسەی سەرژمێرییەکە بکات، بەڵکو دەبێت سێ کارمەند بن، عەرەبێک، کوردێک و تورکمانێک. ئەوە بۆ پارێزگاری لە متمانە و بێگەردیی پرۆسەکەیە. ئەو ناوچانەشی پێکهاتەی کریستیانی تێدا زۆرینەن لەبری تورکمان نوێنەرێکی کریستیان بەشدار دەبێت؛ ئەمەش بۆ چەسپاندنی شەفافیەت و دروستکردنی متمانە لای هەموو لایەک.

 

خاڵێکی دیکە کە زۆر گرنگ و جەوهەرییە و کرۆکی سەرنج و تێبنییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بوو، دەڵێت، هەردوو دەستەی ئاماری فیدراڵی و هەرێمی کوردستان پێکەوە لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆی فیدراڵی بەراوردی تۆماری سەرژمێریی دانیشتووانی ساڵی 1957 دەکەن، کە لای وەزارەتی ناوخۆییە؛ هەروەها تۆمارێکی دیکە لە وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی فیدراڵی هەیە کە ناوی ئاوارە و ئەو کەسانەی تێدایە بە هۆکاری جیاواز کۆچبەر بوون، ئەمە دوای سەرژمێریی پرۆسەی بەراورد کردنیان دەکەن. مەبەستی چییە لەم قسەیە؟ بۆ نموونە، لە رۆژی سەرژمێری لە کەرکووک هاووڵاتییەک تۆمار دەکرێت، دوای سەرژمێرییەکە بەراوردی دەکەن، بۆئەوەی بزانن لە سەرژمێری 1957 ناوی هەیە یان نا؛ ئەگەر ناوی نەبوو، ئەوا ناوی لەسەر کەرکووک دەسڕنەوە، ئەوەش پارێزگاریەکی تەواوە لە کەرکووک و ناوچەکانی مادەی 140 و دڵنیاییەکی باشە بۆ رێگری لە گۆڕانکارییەکی دیموگرافی و بەکارهێنانی سەرژمێرییە تەنیا بۆ ئامانجێکی گەشەپێدان، دوور لە ئامانجی سیاسی.

 

خاڵێکی دیکە کە زیادکراوە، ئاماژە بەوە دەکات، دەبێت وەزارەتی پلاندانانی عێراق تۆمارێک دەربکات کە ناوی ئەو کەسانەی تێدابێت گوێزراونەتەوە یان چوونەتە شارێکی دیکە بۆ کارکردن، بەتایبەتی لە ناوچەی مادەی 140 و پارێزگاکانی دیکە، چونکە بەگوێرەی ئاماری حکومەتی هەرێمی کوردستان کە خرایەڕوو، دەڵێت، زیاتر لە 700 هەزار عەرەب لە شارەکانی هەرێمی کوردستانن بۆ کار و ژیان. وەزارەتی پلاندانانی فیدراڵ تۆمارێک دروست دەکات ناوی هەموو ئەو کەسانەی تێدایە. راستە ئەو هاووڵاتییانە ئەو رۆژانە لەو شارانە تۆمار دەکرێن کە لێی نیشتەجێن، بەڵام دوای پرۆسەی سەرژمێری، بە پشتبەستن بەو تۆمارەی وەزارەتی پلاندانان ناوەکانیان بۆ زێدی خۆیان دەگوازرێتەوە و لەسەر ئەو شارانە تۆمار ناکرێن کە ئێستا لێی نیشتەجێن؛ ئەمەش خاڵێکی دیکەی باشە.

 

لەلایەکی دیکەوە، بەگوێرەی بڕیارەکە رێککەوتن کراوە کە تیمی هونەریی دەستەی ئاماری حکومەتی هەرێمی کوردستان بێت بۆ سەنتەری داخڵکردنی زانیارییەکان، چونکە وەکو باسم کرد، ئەم سەرژمێرییە بە ئەلیکترۆنی دەکرێت، ئەو کارمەندەی کە ئایپادێکی پێیە، ئایپادەکە بەستراوەتەوە بە ئینتەرنێتەوە، کە زانیارییەکان داخڵ دەکات، راستەوخۆ ئەم زانیارییانە دەگوازرێتەوە بۆ داتا سەنتەری مەرکەزی، بۆئەوەی شەفافیەت هەبێت و دەستکاریی ئەلیکترۆنی روونەدات، داوا دەکەن کە تیمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەستەی ئامار بڕۆن لەگەڵ داتا سەنتەری مەرکەزی دابنیشن و ئامادەبن، تاوەکو ئاگایان لە هەموو شتێک بێت و پێکەوە بیکەن. ئەمەش بۆ پارێزگاریکردنە لە شەفافیەت و بەدەستهێنانی متمانە و باوەڕ بە پرۆسەکە.

 

خاڵێکی دیکەی کۆتایی، پابەندکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستانە بە راهێنانی کارمەندەکان لە سنووری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، چونکە لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق کارمەندانی تایبەت بە سەرژمێری راهێنانیان تەواو کردووە، داوا دەکەن کە هەرێمی کوردستان بە خێرایی پرۆسەی راهێنانی کارمەندانی سەرژمێری تەواو بکەن.

 

ئەمانە گرنگترین ئەو خاڵانە بوون، باوەڕمان وایە کە ئەمە هەنگاوێکی ئەرێنییە بۆ چارەسەرکردنی بەشێکی زۆری کێشەکانی سەرژمێریی گشتیی، هەوڵەکانی بەڕێز سەرۆککۆماریش بەردەوام دەبێت لەنێوان هەموو لایەنەکان، دامەزراوەی سەرۆکایەتیی کۆمار وەکو دامەزراوەیەکی نیشتمانیی دەستووری چەترێکی نیشتمانی دەبێت بۆ هەموو خەڵکی عێراق و هەرێمی کوردستان، بە یەک مەسافە لەگەڵ هەموو پێکهاتە و نەتەوە و پێکهاتەکانی عێراقدا دەبێت و هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ بەرەوپێشچوونی پرۆسەکە.