د. عەلی تەتەر: کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئاست هێرشەکانی تورکیا بێدەنگە

 

ئاڵۆزییەکانی سنووری پارێزگای دهۆک و پێکدادانی نێوان پەکەکە و سوپای تورکیا لە ناوچە سنوورییەکان و ئەو نائارمییەی لەو پارێزگایە بەو هۆیەوە دروستبووە، چۆڵبوونی گوندەکان و ئەو زیانانەی بەر گوندنشینەکان دەکەوێت، لەگەڵ چەند پرسێکی دیکە. سەنگەر عەبدولڕەحمان لە هەڤپەیڤینێکی تایبەتدا کە رۆژی چوارشەممە 01-06-2022 پێشکێش کرا، رووبەڕووی د. عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆکی کردەوە.

 

لە بەشێکی قسەکانیدا پارێزگاری دهۆک باسی لەوە کرد، "ئەو سنوورەی لە نێوان رۆژهەڵاتی کوردستان و باکووری کوردستاندا زۆر درێژترە لەو سنوورەی لەنێوان باشووری کوردستان و باکووری کوردستاندا هەیە، تورکیا شوورەیەکی وەکو شوورەی چین لەوێ دروستکردووە، بۆ تاوەکو ئێستا لەو سنوورە یەک ئۆپەراسیۆنی سەربازییان دژی تورکیا ئەنجامنەداوە؟ بۆ لەنێو تورکیادا پەکەکە یەک ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی تورکیا ناکات؟"

 

 

 

د. عەلی تەتەر: ئەگەری بوونی هێزەکانی پەکەکە لە باشووری کوردستان بە تایبەت لە ناوچە سنوورییەکان، زۆرینەی ناوچە سنوورییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق لەگەڵ تورکیا دەکەوێتە سنووری پارێزگای دهۆک. لە ساڵی 1992ـەوە تاوەکو ئێستا هێزەکانی پەکەکە لەو ناوچانە جێگیر بوونە. بەداخەوە هەر لە سنوورەکانیش نەماونەتەوە، بەڵکو هاتوونەتە قوڵایی ناوچەکە. پێشتر لە ناوچە سنوورییەکان بوون، ئێستا هاتوونەتە چیای مەتین، گارە و خوار گارە، ئێستا لە زۆربەی ناوچە شاخاوییەکان هێزەکانی پەکەکەی لێیە. ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی پەکەکە لەناو هەرێمی کوردستان دژی تورکیا ئەو پاساوەی داوەتە دەست سوپای تورکیا، بەو پێیەی بە مەترسیی بۆسەر خۆیان دەبینن، هەڕەشەی بەردەوامی پەکەکە دژی ئەوان. ئەو پاساوەی داوەتە دەستی سوپای تورکیا هێرشەکانی بهێنێتە نێو خاکی هەرێمی کوردستان.

 

رەنگە زۆرجار گلەیی ئەوە لە ئێمە بکەن کە بۆچی ئێمە زیاتر پەکەکە خەتابار دەکەین کە بووەتە هۆکاری ئەوەی تورکیا هێرش بکاتە سەر هەرێمی کوردستان؟ ئێمەش ئەو پرسیارە لە پەکەکە و هەموو گەلی کوردستان دەکەین.. سنووری نێوان باکووری کوردستان لەگەڵ پارچەکانی دیکە 1310 کیلۆمەترە، 328 کیلۆمەتر هەرێمی کوردستان سنووری لەگەڵ تورکیا هەیە، هەزار کیلۆمەتری دیکە لەنێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوای کوردستان لەگەڵ باکووری کوردستان هەیە.. بۆ تاوەکو ئێستا پەکەکە ئەو سنوورە دوور و درێژە کە نزیکەی هەزار کیلۆمەترە، یەک ئۆپەراسیۆنی سەربازیی دژی تورکیا ئەنجامنەداوە؟ لە کاتێکدا دوو هێندەی سنووری نێوان هەرێمی کوردستان لەگەڵ باکوور، لە رۆژئاوای کوردستان لەگەڵ باکووری کوردستان هەیە. بۆ تاوەکو ئێستا لەو سنوورە بەردێکیان لە قەرەقوولی تورکیا نەگرتووە؟

 

ئەو سنوورەی لە نێوان رۆژهەڵاتی کوردستان و باکووری کوردستاندا زۆر درێژترە لەو سنوورەی لەنێوان باشووری کوردستان و باکووری کوردستاندا هەیە، تورکیا شوورەیەکی وەکو شوورەی چین لەوێ دروستکردووە، بۆ تاوەکو ئێستا لەو سنوورە یەک ئۆپەراسیۆنی سەربازییان دژی تورکیا ئەنجامنەداوە؟ بۆ لەنێو تورکیادا پەکەکە یەک ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی تورکیا ناکات؟ هەڵبەت ئێمە دژی شەڕین و هانی شەڕیش نادەین، ئەوە نییە پێمان خۆشبێت شەڕ لەنێوان پەکەکە و تورکیا هەبێت، ئەمە شتێکە پەیوەندی بە خۆیانەوە هەیە، دەوڵەتێکی دیکەیە و دراوسێیە، بەڵام دەبێت ئەو پرسیارە وەکو کوردێک لە خۆمان بکەین کە بۆچی پەکەکە تەنیا لەنێو هەرێمی کوردستانەوە شەڕی تورکیا دەکات؟ بۆچی لە شوێنی دیکە ئەو شەڕە ناکات؟ بۆ نموونە ئێستا قامیشلۆ بە دەستی پەکەکە دایە، نێوانی قامیشلۆ و نوسێبین تەنیا تێلێکە، ئایا تاوەکو ئێستا لەو سنوورە بەردێکیشان لە تورکیا گرتووە؟

 

چیایەک هەیە بەناو کوڕەژار لەنێوان شێلادزێ و دێرەلووک، لە کاتێکدا ئەو ناوچەیە ناوچەی خۆمانە و خۆم خەڵکی ئەو ناوچەیەم، ساڵی 1995 کاتێک پێشمەرگە ویستی بچێتە ئەو ناوچەیە، پەکەکە 72 پێشمەرگەی لەو چیایە شەهیدکردن بەس بۆ ئەوەی ئەو چیایە نەکەوێتە دەست پێشمەرگە و بگەڕێینەوە سەر گوندەکانمان، بەڵام بۆچی کە تورکیا هات بەبێ ئەوەی یەک فیشەک بتەقێنن ئەو چیایەیان رادەستی تورکیا کرد؟

 

 

د. عەلی تەتەر: ئێستا ئەو چیایەیان پێشکەشی تورکیا کردووە.

 

 

د. عەلی تەتەر: تورکیا ئێستا هێزی لە ئاسمانەوە بۆسەر ئەو چیایە دابەزاندووە و سەربازەکانیان لەسەر ئەو چیایە جێگیر کراون.. بە هەرحاڵ ئەو پرسیارەش دێتە پێشەوە کە بۆچی تورکیا دێت؟ لە ئەگەر و رێگەچارەسەرییەکانی ئەمە بگەڕێین.. دەبێت پەکەکە زیان لە هەرێمی کوردستان نەدات، هیچ کوردێک زیان لە هیچ پارچەیەکی کوردستان نەدات.. زیانگەیاندن بە هەر پارچەیەکی کوردستان زیانگەیاندنە بە هەموو کورد و کوردستانییەکان. ئایا تورکیا لە گارە و مەتین دەڕووخێت و دەکەوێتە ژێر گوشار؟ نەخێر بە پێچەوانەوە، تورکیا ئێستا ئاسوودەترین دەوڵەتە شەڕ لەنێو ماڵی خۆی نییە، شەڕەکەی گواستووەتەوە بۆ نێو خاکی کوردان. کێش ئەمە دەکات؟ راستییەکەی مرۆڤ بە ویژدانەوە قسە بکات، پەکەکە ئەو هەموو بیانووەی داوەتە دەستی سوپای تورکیا بۆ ئەوەی تورکیا بێتە نێو خاکی هەرێمی کوردستان و ناوچە ستراتیجی و شاخاوییەکان بگرێت.

 

 

د. عەلی تەتەر: وەکو هێزێکی کوردی دەبێت جارێ خۆمان گلەیی لە خۆمان بکەین، تورکیا دەوڵەتێکی بیانییە، بەڵام کاتێک هێزێکی کوردی خۆی دۆخی تۆ لەبەرچاو نەگرێت.. ئەو پرسیارە دەکەم، من خەڵکی ناوچەیەکم تێکۆشەرترین ناوچەی کوردستانە، هەموو دەزانن ئەو ناوچە سنوورییانەن، خۆ ساڵی 1992 تورکیا نەبوو رێگەی نەدا ئێمە بگەڕێینەوە ناوچەکانمان، بەڵکو بوونی پەکەکە و هێزەکانی پەکەکە هۆکاربوون لەوەی نەتوانین بگەڕێینەوە گوندەکانمان، ئەوانیش بوونە هۆکار بیانوویان دایە دەست تورکیا بۆ ئەوەی تورکیا بێتە نێو هەرێمی کوردستان. هەر پەکەکە و بوونی هێزی چەکداری پەکەکەش بووە هۆکاری ئەوەی نە عێراق قسە بکات، نە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی قسە بکات، نە نەتەوەیەکگرتووەکان قسە بکات و نە ئەنجوومەنی ئاسایش -یش قسە بکات.. کەس قسەی لەسەر نەکرد.

 

ئەگەر بە لۆژیک بیر بکەینەوە، یاسای نێودەوڵەتی هەن، سنووری نێودەوڵەتی هەن، راستە ناهەقی بەرامبەر گەلی کوردستان کراوە و وڵاتەکەیان پارچە پارچە کراوە، بەڵام بمانەوێت و نەمانەوێت ئەو سنوورانە سنووری نێودەوڵەتین ناکرێت لەنێو هەرێمی کوردستانەوە هێزێکی چەکدار هەبێت هەڕشەبێت بۆسەر دراوسێیەکانمان، بۆسەر ئێران، تورکیا و سووریا.. ناشکرێت هێزێکی چەکدار سبەی لەنێو تورکیا هەبێت هەڕەشە بێت بۆسەر عێراق. ئەمە لۆژیکی نێودەوڵەتییە، شتێک نییە ئێمە بە هەست سۆزی ئارەزووی چارەسەرکردنیمان هەبێت و کوردایەتی بەسەر یەکدا بفرۆشین، بەڵکو بە لۆژیکانە بیری لێ بکەینەوە کە چۆن دەتوانین خۆمان لەو کێشەیە رزگار بکەین، ئەوەی ماوەتەوەش نەخەینە فشار و هەڕەشەی بیانییەکان. پەکەکە لە باشووری کوردستان چی دەکات؟ لە قەندیل و گارە و مەتین چی دەکات؟

 

 

د. عەلی تەتەر: سەرکردەکانی پەکەکە لەم دواییانە زۆر بە راشکاوانە دەڵێن باوەڕیان بە دەوڵەتی نەتەوەیی نییە و دەشڵێن هەوڵی تێکدانی سنوورە نێودەوڵەتیەکان دەدەن. دژایەتی ئەو بەرنامەیە دەکەن کە ساڵی 1980 پەکەکەی لەسەر دامەزرێندراوە، ئێستا خۆیان ئینکاری هەموو ئەو شتانە دەکەن. دەڵێن دەوڵەت لە ئەخلاق و بەرنانەی ئێمەدا نییە، مادام دەوڵەت لە ئەخلاق و بیرو باوەڕی تۆدا نییە، واتە تۆ هاووڵاتییەکی تورکی بۆ دەبی لێرە بی؟ تۆ هاووڵاتییەکی سووری بۆ دەبێت لێرە بی؟ ئەو هەموو کوردەی سووریا کە لێرەن بەناوی پەکەکە لە نێو ریزەکانی پەکەکە، ئەگەر راست دەکەن فەرموون سەرێ کانی و توربەسپی و عەفرین داگیرکراون، بڕۆن لەوێ خەبات بکەن. بۆچی لێرە کە کوردستان ئازدە لێرە چی دەکەی؟ لە دەستی کێ رزگاری دەکەی و لە کێ دەیپارێزی؟

 

 

د. عەلی تەتەر: هیوادارم زیاتر پێشڕەوی نەکات، هیودارم پەکەکەش بەرپرسیارانەتر و لۆژیکانەتر و کوردانەتر لەگەڵ ئەو بابەتە مامەڵە بکات و نەبێتە هۆکارێک بۆ ئەوەی هێزەکانی تورکیا زیاتر بێنە پێش. ئێرە پارچەیەکی رزگارکراو و ئازادە، بۆچی شەڕ دەهێننە ئێرە؟ قەینا دەڵێن تورک دوژمنە، دەوڵەتێکی بیانییە، بەڵام تۆ کوردی تۆ بۆ وادەکەی؟ بۆ دەبیتە هۆکارێک بۆ ئەوەی لەشکری وڵاتێکی بیانی پەلکێشی پارچەیەکی ئازدکراو بکەی؟ وەکو کوردێک دەپرسم ئەگەر دەتەوێت خەبات بکەی ئێرە پارچەیەکی ئازادکراوە، فەرموو بڕۆ سێ پارچەکەی دیکە خەبات بکە، بۆ دەچی کوردێکی رۆژهەڵات، رۆژئاوا و باکوور دەهێنیە ئێرە و سوپایەکیش بەدوای خۆتدا دەهێنیە ئێرە؟ 

 

 

د. عەلی تەتەر: ئەگەر خۆڕاگریی خەڵکی هەندێک گوند نەبووایە، رەنگە زۆر گوند چۆڵ بووبان. ئەو شەڕەی نێوان پەکەکە و تورکیا و پەلکێشکردنی ئەو شەڕە بۆ ناو هەرێمی کوردستان بووە مەترسیی بۆسەر ژمارەیەکی زۆر لە گوندەکان، بەڵام خۆڕاگریی خەڵکی ئەو گوندانە و گەیشتنی هێزەکانی پێشمەرگە بۆ پاراستنی ئەو گوندانە بووە هۆی ئەوەی خەڵکی ئەو گوندانە لە شوێنەکانیان بمێننەوە، ئەگەرنا "مومکین" بوو گەلێک گوند چۆڵکرابان. زیانی ماددی و گیانیش هەبووە، بۆ نموونە رۆژی پێنجشەممەی رابردوو دوو منداڵی تەمەن 10 ساڵ و 13 ساڵ شەهیدبوون و منداڵێکی هەشت ساڵیش بریندار بوو، ئەویش لە دەرئەنجامی شەش تۆپ کە پەکەکە بۆ ناوچەکە ئاراستەی کردبوو.

 

 

د. عەلی تەتەر: شەش تۆپ لە چیای مەتینەوە ئاراستە کران، شێ تۆپیان لە نزیک بارەگای لیوا هاوبەشەکانی پێشمەرگە کەوتنە خوارەوە، دوو تۆپ لە نزیک فڕۆکەخانەی بامەڕنێ کەوتنە خوارەوە، یەکێکیش بەنێو خەڵک کەوت. تۆپی هاوەن بوون، فڕۆکە تۆپی هاوەن ناوێت، دیاریش بوو تۆپەکان بە هەڕەمەکی ئاراستەکران. هەمان شەویش پێشمەرگەیەک لە چیای گارە بریندارکرا. هەر لە هەمان شەویش لە دەڤەری چەمانکێ تی ئێن تی دانرایەوە، سێ کردەوە لە رۆژێکدا. ئێمە "ئینکاری" ئەوە ناکەین کەسی نزیکی خۆم لەڕێگەی فڕۆکەی تورکیاوە شەهیدکراوە و گوتمان تورکیا بووە هۆکاری ئەوەی شەهید بکرێن. ئێمە لە تورکیا ناترسین کاتێک ببێتە هۆکاری ئەوەی خەڵکی ئێمە شەهید بکرێت، ئێمە دەڵێن بە فڕۆکەی تورکیا یان تۆپی تورکیا یان هەر شتێکی تورکیا بووە هۆکار فڵان کەس شەهید ببێت، بەڵام کاتێک پەکەکەش خەڵکی ئێمە شەهید بکات، ئەو مافەمان هەیە دوو منداڵی ئێمە شەهید بکرێن بڵێین پەکەکە شەهیدی کردوون، ئەگەر هەر کاتێک تورکیا ببێتە هۆکار خەڵکی ئێمە شەهید بووبێت، ئێمە گوتوومانە بەهۆی فڕۆکە یان لەشکری تورکیا خەڵکی ئێمە شەهید بووە، کاتێک پەکەکەش هۆکاربێت دەڵێن پەکەکە هۆکار بووە.

 

 

د. عەلی تەتەر: پەکەکە بوو.

 

 

د. عەلی تەتەر: پارێزگای دهۆک رەنگە زۆرجار چ حکومەتی عێراق چەندە لە دابەشکردنی ئەو بابەتانە بیر لەوە ناکەنەوە کە زیاتر لە نیو ملیۆن پەنابەر و ئاوارە هێشتا لە پارێزگای دهۆک دەژین و زۆرینەشیان ئۆتۆمبێلیان هەیە. ئەو بەنزینەی بۆ ئێمە دەنێردرێت بەپێی ژمارەی فەرمی دانیشتووان دەنێردێت کە دەکاتە 26٪ هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەگەر بێت و ئەو 540 هەزارەی بخەینە سەر رێژەی دانیشتووانی دهۆک بۆ سەرووی 30٪ بەرز دەبێتەوە. بۆ نموونە 108 هەزار خێزان لە پارێزگای دهۆک ئاوارە و پەنابەرن، ئەگەر هەر خێزانێک لەوانە مانگانە دوو بووتڵی غاز خەرج بکات، دەکاتە 250 هەزار بووتڵ، بۆیە ئەوە یەکێکە لە هۆکارەکانە. بەنزین لە پارێزگای دهۆک نییە، زۆرجار ئەو بەنزینە لە هەولێرەوە دێت حەقی گواستنەوە شتێکی کەمی دێتە سەر، بەڵام وەکو بەنزینەکانی دیکە هەمووی یەک نرخی هەیە. هۆکارێکی دیکە داخستنی ئەو بەنزینخانە نایاساییەکان بوون لە پارێزگای دهۆک ببوونە هۆکاری پیسبوونی ژینگە و هۆکارێک بۆ بڵاوکردنەوەی بەنزینی پیس بۆ نێو بازاڕ، داخستنی ئەو بەنزینخانانەش بووە هۆکاری ئەوەی بەنزین لە پارێزگای دهۆک کەمببێتەوە.

 

 

د. عەلی تەتەر: ئێستا غاز باشە، هەیە. هەندێکجار دەبینی کێشەیەک دروست دەبێت درەنگ دەگات، هەندێکجار لە چەمچەماڵەوە غازی شلی ماڵان وەکو پێویست بار ناکرێت و دوا دەکەوێت، ئەمە هۆکارەکەیە، بەڵام جارێ کێشەی غازی ماڵانمان نییە.