جێگری پارێزگاری نەینەوا: یەکێتیی ئەوروپا و UN بە بەهای دەیان ملیۆن دۆلار پڕۆژەیان لە شنگال هەیە

 

 

عەلی عومەر، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ کاروباری رێکخراوەکان و ئاوارەکان لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو، کە شەهیان تەحسین لەگەڵی کردووە، رایگەیاند، هەندێک پڕۆژە لە شنگال جێبەجێ کراون، کە لەلایەن یەکێتیی ئەوروپاوە پارەی بۆ تەرخان کراوە، لە چوارچێوەی پڕۆژەکەدا نزیکەی 330 خانوو دروستکران لە سێ ناوچە، لە قەزای بەعاج لە کۆمەڵگەی گرعوزێر، لە قەزای شنگال لە هەردوو کۆمەڵگەی تەل بەنات و تەل قەسەب، هەروەها لە تەلعەفەر؛ بۆ نموونە لە تەلعەفەر 110 خانوو، لە تەل بەنات 110 خانوو و لە گرعوزێر 96 خانوو بۆ خەڵکی ناوچەکە دروستکران.

 

بە گوتەی عەلی عومەر، چەندین پڕۆژەی دیکەش لەلایەن یەکێتیی ئەوروپاوە لە شنگال جێبەجێ کراون، وەکو دروستکردنی بازاڕ و یاریگەی وەرزشی لە ناوەندی قەزای شنگال، دروستکردنی قوتابخانە، جێبەجێکردنی پڕۆژەیەکی ئاوی خواردنەوە لە گرعوزێر، دروستکردنی قوتابخانەیەک و یاریگەیەکی وەرزشی لە قەزای تەلعەفەر.

 

جێگری پارێزگاری نەینەوا باسی لەوەش کرد، بڕی پارەی تەرخانکراو لەلایەن یەکێتیی ئەوروپاوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو پڕۆژانە 165 ملیۆن دۆلار بووە و ماوەی سێ ساڵە کار لەسەر ئەو پڕۆژانە دەکرێت.

 

لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوەش کردووە، هێشتا زۆرینەی ئاوارەکانی شنگال نەگەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان و دەڵێت، 26 هەزار خێزانی ئاوارەی شنگال کە سەرووی 130 هەزار کەس دەکات، لە هەرێمی کوردستان و لەنێو کەمپەکاندا دەژین، هەروەها 109 هەزار کەسیش لە دەرەوەی کەمپەکانن، بەمپێیەش نزیکەی 60%ی ئاوارەکان هێشتا نەگەڕاونەتەوە شنگال.

 

جێگری پارێزگاری نەینەوا باسی کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ سەید غوڵام، جێگری جینین پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق دەکات و دەڵێت، لە کۆبوونەوەکەدا بە بەرپرسەکەی نەتەوە یەکگرتووەکانی گوتووە، وڵاتێک ئەگەر رێز لە هاووڵاتییانی بگرێت، ناهێڵێت هاووڵاتییانی بۆ ماوەی 10 ساڵ لەژێر خێوەتدا بژین. رەخنەش لە حکومەتی عێراق دەگرێت و دەڵێت، بەداخەوە حکومەتی عێراق تەنانەت 0.5%ی بودجەکەی بۆ ئاساییکردنەوەی بارودۆخی ناوچەکە و گەڕانەوەی ئاوارەکان تەرخان ناکات.

 

بە ئاماژەکردن بە رۆڵی نەتەوە یەکگرتووەکان لە شنگال ئەوەی خستەڕوو، رێکخراوە نێودەوڵەتییەکە پڕۆژەی زۆری لەبەردەستە بۆ ناوچەی شنگال. عەلی عومەر گوتیشی، "بڕیارە یو ئێن دی پی 100 تاوەکو 200 خانوو لە تل عوزێر، سیبا شێخ خدر و گرزەرێک نۆژەن بکاتەوە، نزیکەی دوو ساڵە بەرنامەیەکمان هەیە لەگەڵ ئای ئۆ ئێم و حکومەتی هەرێمی کوردستان و تائێستا 180 خێزانیان گەڕاندووەتەوە، چاوەڕوانیمان ئەوەیە نزیکەی 500 تاوەکو 600 خێزانی ئاوارە بگەڕێننەوە. ئای ئۆ ئێم خانوو بۆ ئاوارەکان دروست دەکات، مینحەیەکی 1040 دۆلاری دەدەنە هەر خێزانێکی ئاوارە، هەروەها دەرفەتی کاریشیان بۆ دابین دەکەن."

 

گوتیشی، بەڵام پرۆژە گەورەکە لەلایەن یو ئێن ئۆپسەوە جێبەجێ دەکرێت، "ئەم رێکخراوە سەرەتا پڕۆژەی دوو بیری ئاوی خواردنەوە لەگەڵ راکێشانی بۆریی ئاو بۆ دوو گوندی ناوچەکەی جێبەجێ کرد، دواتر لە قۆناخی دووەمدا بڕیاریان دا کارەکانیان لە سنووری شنگال فراوانتر بکەن و 3 ملیۆن دۆلاریان بۆ دروستکردنی خانوو و پڕۆژەی رووناککردنەوەی شەقامەکان تەرخانکرد و بە سەرکەوتوویی پڕۆژەکانیان جێبەجێ کرد. لە قۆناخی سێیەمدا بە ئێمەیان راگەیاند، بە بڕی 10 ملیۆن دۆلاری دیکە پڕۆژەیان لە شنگال دەبێت، کە تایبەت دەبێت بە دروستکردنی 200 خانوو، جێبەجێکردنی 9 پڕۆژەی ئاوی خواردنەوە و دروستکردنی ژمارەیەک قوتابخانە. چەند رۆژێک لەمەوبەریش قۆناخی چوارەمی کارەکانیان لە شنگال راگەیاند و لەو چوارچێوەیەدا 22 ملیۆن دۆلار بۆ جێبەجێکردنی چەندین پڕۆژەی جیاواز لە ناوچەکە لەلایەن رێکخراوەکەوە تەرخان کراوە."

 

لە درێژەی قسەکانیدا جێگری پارێزگاری نەینەوا گوتی، نیوەی ئەو پارەیە کە دەکاتە 11 ملیۆن دۆلار بۆ دروستکردنی 600 - 700 خانوو تەرخانکراوە و نیوەی دیکەی پارەکەش بۆ پڕۆژەکانی ئاو، قوتابخانە و کارەبا خەرج دەکرێت.

 

عەلی عومەر دەڵێت، بڕیارە تاوەکو کۆتایی ساڵی 2024 رێکخراوی یو ئێن ئۆپس هەموو ئەو پڕۆژانە تەواو بکات و رادەستیان بکات، بۆ ئەوەی بتوانن ئاوارەکان بگەڕێننەوە زێدی خۆیان.

 

سەبارەت بە دۆخی خزمەتگوزاری لە ناوچەکەش، عەلی عومەر ئەوەی خستەڕوو، ئەوان بەردەوامن لەسەر پێشکێشکردنی خزمەتگوزاری بە خەڵک و هەوڵدەدەن باشتری بکەن، بۆ نموونە، کارەبای گرعوزێر 100% چاککراوە، لە سیبا شێخ خدر نزیکەی 70% تۆڕی کارەبا چاککراوەتەوە، بەڵام لە گرزەرێک هێشتا کێشە هەیە و کارکردن تێیدا بەردەوامە.

 

ئەو بەرپرسەی پارێزگای نەینەوا پێیوایە، کێشەی سەرەکی لە شنگال ململانێی سیاسییە، "شنگال بووەتە قوربانیی جوگرافیای خۆی، لە شنگال ململانێی کوردی - کوردی هەیە، ململانێی عەرەبی - عەرەبی هەیە، ململانێی سوننە - شیعە هەیە، ململانێی عەرەبی - کوردی هەیە، ململانێی تورکی، ئێرانی و ئەمریکی هەیە لەسەر جوگرافیایەک کە بۆ هەندێک خەڵک بووەتە زێڕ و بۆ خەڵکەکەشی بووەتە کێشە. بەداخەوە خەڵکی شنگال بووەتە قوربانیی ئەو ململانێ سیاسییە."

 

سەبارەت بە رێککەوتنی شنگال کە ساڵی 2020 لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق واژۆ کراوە، بەڵام تائێستا جێبەجێ نەکراوە، جێگری پارێزگاری نەینەوا پێیوایە، رێککەوتنەکە جێبەجێ ناکرێت لەبەر ئەوەی هەردوو لایەنی رێککەوتنەکە، حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندیی بەغدا، بۆ جێبەجێکردنی پابەندییەکانیان چاوەڕێی یەکدین و تائێستا هیچ بەندێک لە رێککەوتنەکە جێبەجێ نەکراوە.

 

عەلی عومەر دەڵێت، نیگەرانیی خەڵکی شنگال ئەوەیە کە هەم حکومەتی ناوەندیی عێراق و هەم حکومەتی هەرێمی کوردستان مەسەلەی شنگال وەکو کارتێکی گوشار لە دژی یەکدی بەکاردەهێنن و لە جێبەجێکردنی رێککەوتنەکەی ساڵی 2020 جیددی نین.

 

بە گوتەی عەلی عومەر، لە شنگال کێشەی ئەمنی نییە و ناوچەکە لەڕووی ئەمنییەوە سەقامگیرە، بەڵام لەنێوان لایەنە جیاوازەکانی خاوەن بەرژەوەندی لە ناوچەکە کێشەی سیاسی هەیە و خەڵکەکە بووەتە قوربانیی ئەو کێشە سیاسییانە.

 

سەبارەت بە هێرشە درۆنییەکانی تورکیا بۆ سەر ناوچەکەش دەڵێت، راستە تورکیا هەندێکجار بە درۆن هێرش دەکات، بەڵام هێرشەکان سنووردارن و بۆ ئامانجی دیاریکراون، بۆیە کاریگەریی ئەوتۆیان بۆ سەر دۆخی ئەمنیی شنگال نابێت.

 

لەبارەی کێشەی دانانی قایمقامێک لەلایەن یەبەشەوە بۆ شنگال، جێگری پارێزگاری نەینەوا رایگەیاند، ئەوان وەکو ئیدارەی فەرمیی پارێزگای نەینەوا بە هیچ شێوەیەک پەیوەندییان لەگەڵ ئەو کەسە نەبووە و نابێت. جەختی لەوەش کردەوە، ئەوان بۆ کاروباری فەرمیی شنگال، تەنیا پەیوەندی بە قایمقامی فەرمیی قەزاکە نایف سەیدۆوە دەکەن.

 

عەلی عومەر پێیوایە، دەبوایە قایمقام هەر لەنێو شنگال بێت و لەوێ کاروباری خەڵکی راپەڕاندبا، نەک لە شوێنی دیکە و لە دەرەوەی سنووری قەزاکە. دەشپرسێت، "بۆچی قایمقامی زوممار، قایمقامی مەخموور و بەڕێوەبەری ناحیەی باشیک هەر لە شوێنی خۆیانن و تەنیا ئەوانەی شنگال بارەگایان گواستەوە؟"

 

باسی ئەوەش دەکات، ئەوان وەکو ئیدارەی مەدەنی و خۆجێیی نەینەوا هیچ پەیوەندییەکیان لەگەڵ هێزەکانی یەبەشە نییە، بەڵام لەبەر ئەوەی حەشدی شەعبی بەشێکە لە دامەزراوەی سەربازیی عێراق، ئەوان ناچارن مامەڵەی لەگەڵدا بکەن.