وەزیری سامانە سرووشتییەکان: بەنزین هەرزان دەبێت و نەوت دەدەینە هەموو ماڵێک

 

یەکێک لەو خاڵانەی لەسەری رێککەوتبوون ناردنی نەوتی سپی بوو لە بەغداوە بۆ هاونیشتمانیان، بەپێی گوتەی د. کەمال ئەترووشی هەردوولا لەسەر ئەوە رێککەوتوون کە لە ئەمساڵ هەموو پێداویستییەکانی کوردستان لە نەوتی سپی بە تەواوەتی لەلایەن بەغداوە دابین بکرێت.

 

نزیکەی دوو مانگە گرانبوونی بەنزین و دابەزینی کوالێتییەکەی بووەتە یەکێک لە کێشەکانی هاونیشتمانیان، وەزیری سامانە سرووشتییەکان لەو بارەوە ئاماژەی بەوە دا کە بڕیارە لە 23ـی ئابەوە رۆژانە یەک ملیۆن لیتر بەنزین بگاتە هەرێمی کوردستان و نرخی لیترێک لە بەنزینەکەش 650 دینار دەبێت.

 

سووتاندنی غازی پەیوەست بە نەوت لە کێڵگەکان یەکێکە لە کێشەکانی بەرهەمهێنانی نەوت کە کاریگەریی لەسەر ژینگە و تەندروستیی هاونیشتمانیان هەیە، بە گوتەی وەزیری سامانە سرووشتییەکان 18 مانگ مۆڵەت بە کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوت دراوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو غازەی دەسووتێندرێت و نابێت یەک پێ سێجاش لەو گازە بسووتێندرێت لە کاتێکدا پێشتر رۆژانە زیاتر لە 150 ملیۆن پێ سێجا لەو غازە سووتێندراوە.

 

 

 

بە سوپاسەوە د.کەمال ئەترووشی، وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان ئەو هەلەی بە رووداودا وەک یەکەم میدیای کوردی چاوپێکەوتنی لەگەڵ بکات. سوپاس بۆ ئەوەی لەگەڵ ئێمەیت.

 

د.کەمال ئەترووشی: سوپاستان دەکەم، زۆر خۆشحاڵم بە هاتنتان بۆ سازدانی ئەو چاوپێکەوتنە لەنێو باڵەخانەی وەزارەتمان و یەکەم چاوپێکەوتن لەگەڵ میدیای کوردستان بکەم.

 

بەداخەوە لە 6 مانگی رابردوو ئەو کاتەم نەبوو، دەمویست زانیارییەکی زیاتر و قووڵترم هەبێت لەسەر فایلەکانی وەزارەت و خەڵک و فەرمانبەران و گرێبەستەکان، بۆ ئەوەی بتوانم بە ئاسوودەییەوە وەڵامی پرسیارەکان بدەمەوە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: یەکەم کۆبوونەوە لەپاش دەستپێکردنی کارەکەم لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان، لە ماوەیەکی دوورودرێژ جەنابی سەرۆکی هەرێم و جەنابی سەرۆکوەزیران لە هەموو بۆنەیەک، ئەوەیان دووپاتکردووەتەوە کە پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ شتێکی بنچینەییە و پێویستە ئەو پەیوەندییە هەبێت، بنچینەی ئەو پەیوەندییەش بە پیشەیی بکرێت و لەسەر بنەمای رێزگرتنی هەردوولا، ستراتیژیەتێکی دیار هەبێت لەنێوان هەردوو حکومەت.

 

لەسەر ئەو بنەمایەش بە باشمزانی مێژووێکی نوێ لەگەڵ وەزارەتی نەوت دەستپێبکەین بەو پێیەی کە من وەزیری سامانە سرووشتییەکانم هاوبەشییەکمان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵی هەیە، ئەوەبوو ئەو سەردانە سێ رۆژییە کرا بۆ بەغدا، کە نزیکەی 40 ساڵە بەغدام نەبینیبوو. سەردانێکی تایبەت بوو کە بچیتە شارێک 40 ساڵە بۆ نەچووبیت و لێی دووربیت، بەهەرحاڵ کۆبوونەوەکە سەرکەوتنێکی زۆر گرنگی هەبوو.

 

لە راستیدا وایدەبینم جەنابی وەزیری نەوتی فیدراڵ بەڕێز ئیحسان عەبدولجەبار وەزیرێکی پیشەیی و بە توانایە، شارەزاییەکی زۆر گرنگی هەبوو، بۆیە توانیمان لە ماوەیەکی زۆر کورت پەیوەندییەکی زۆر جوان لەسەر بنەمای پیشەیی بوون و رەوشت دروست بکەین.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: لەسەر سێ شتی زۆر گرنگ رێککەوتین و دەمەوێت ئەوەش وەکو مزگێنیەک بە هاووڵاتیانی خۆمان رابگەیێنم، یەکەمیان دەرکردنی بڕیارێک بوو لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵ کە ئەمساڵ هەموو پێداویستییەکانی کوردستان لە نەوتی سپی بە تەواوەتی لەلایەن بەغداوە دابین دەکرێت. واتە ئەمساڵ بۆ ئەم زستانە نەوتی سپی دەگاتە هەموو ماڵێکی کوردستان، پرۆسەی دابەشکردنی نەوتەکەش لە مانگی 10ی ئەمساڵەوە دەستپێدەکات.

مزگێنی دووەم، دوای پەیوەندیی نێوان من و وەزیری نەوتی عێراق گەیشتینە ئەو بڕیارە رۆژانە لە عێراقەوە بڕی یەک ملیۆن لیتر بەنزین بگاتە هەرێمی کوردستان و ئەو پرۆسەیەش لە 23ی ئەم مانگەوە دەستپێدەکات.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: نرخی ئەو بەنزینەی دێتە هەرێمی کوردستان لیتری بە 650 دینار دەبێت و بە کوالێتیەکی زۆر باشیش.

پێداویستیی کوردستان بۆ بەنزین نزیکەی 4.5 بۆ 5 ملیۆنە لیترە لە رۆژێکدا، کە نزیکەی ملیۆنێک لیتر کۆمپانیای کار بەرهەمی دەهێنێت، لەگەڵ ئەوەی عێراق دەبێتە دوو ملیۆن. گفتوگۆم لەگەڵ پاڵاوگەیەکیش کردووە لە کوردستان، ئەویش بەڵێنیداوە رۆژانە 750 هەزار لیتر بەرهەم بهێنێت، بەمەش دەتوانین 75٪ی پێداویستییەکانی کوردستان پڕ بکەینەوە. ئەمەش بە مانای ئەوە نییە ئێمە هەر لەو شوێنە راوەستین، ئێمە سەیر دەکەین رەنگە ستراتیژییەکی دوورتر هەبێت و سەقامگیریەکی تێدابێت بۆ ئەوەی لەگەڵ پێداویستیی بەکاربردنی بەنزین لە کوردستان دۆخی خۆمان چاک بکەین و سەقامگیرییەک دروست ببێت و جارێکی دیکە قەیران دروست نەبێتەوە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: نزیکەی شەش مانگ بۆ ساڵێکی پێویستە تاوەکو دەگەینە ئەو قۆناخە. پێشتر زۆربەی ئەو بەنزینەی دەهات لە وڵاتانی دراوسێوە هاوردە دەکرا، بەشێکی زۆر لەو بەنزینەی دەهات جۆرەکەی باش نەبوو، کاریگەرییەکی زۆر خراپی لەسەر ئۆتۆمبێلەکانی کوردستان هەبوو، ئەمەش زیانێکی ئابووریی زۆر گەورەیە و بەرگە ناگیرێت.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئەو سیستەمەی لەگەڵ جەنابی وەزیری نەوتی عێراق فیدراڵ دامانناوە، ئەو بەنزینەی دێت بەسەر وێستگەکانی بەنزین لەژێر سەرپەرشتیی خۆم و وەزارەت دابەش دەکرێت، بۆ ئەوەی هیچی بەفیڕۆ نەچێت و گەندەڵیشی تێدا نەکرێت، هەموو بەنزینخانەیەکیش بەپێی قەبارەی تانکییەکانی و توانایی فرۆشتنی رەچاو دەکرێت، هاوکات دەبێت دادپەروەرییەکی تەواویشی تێدابێت.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: بەسەر هەموو بەنزینخانەکان دابەش دەکرێت هەر لە ئامێدی و حاجی ئۆمەران و سلێمانییەوە تاوەکو بەنزینخانەکانی سەنتەری شاری هەولێر بەنزینیان بەسەردا دابەش دەکرێت.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئێمە گفتوگۆیەکمان لەگەڵ کۆمپانیای کار کرد، کە سەرچاوەی سەرەکیی دابینکردنی بەنزینە. لەسەر ئەوە رێککەوتین کە نرخی لیترێک بکرێتە 660 دیناری عێراقی بە ئۆکتانی 92، ئەو کوالێتییە بەو نرخە شتێکی گونجاو و دادپەروەرانەیە. هەر هاووڵاتییەکی کوردستانیش چ فەرمانبەر بێت یان کاری سەربەخۆی خۆی هەبێت دەتوانێت بەو نرخە بەنزین دابین بکات.

 

بەنزین یەکێکە لە پێکهاتەکانی نەوتی خاو، ئەو نەوتە خاوەش دەبرێتە پاڵاوگەکان و لەوێ دەپاڵێورێت و کەمێکی دەچێت بۆ پترۆکیمیایی بۆ ئەوەی نرخەکەی زیاد ببێت، بە داخەوە ئێمە هێشتا نەگەیشتووینەتە قۆناخی پترۆکیمیاییات، ئەمەش پرۆژەیەکی سەرەکییە، جەنابی سەرۆکوەزیران گرنگییەکی تایبەتی پێداوە بۆ ئەوەی بەهای هایدرۆکاربۆنی کوردستان، نەوت و غازەکە بگاتە قۆناخێک کە داهاتەکەی ببێتە داهاتێکی ئابووریی قبووڵکراو بۆ داهاتووی ئەو میللەتە. 

 

 

د.کەمال ئەترووشی: کۆی پرۆسەی دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت هەر لە کوردستانەوە تاوەکو دەگەیتە باشووری عێراق و کوێت و ئیمارات، هەمووی یەک سیستەمە. 

 

ئێستا بەشی هەرە زۆری کێڵگە نەوتییەکان لە کوردستان لە قۆناخی بەرهەمهێنانن، بەشێکیان ماوەی 10 بۆ 12 ساڵە نەوت بەرهەم دەهێنن، زۆربەی یەدەگی ئەو کێڵگانەش بەرهەمهێندراوە و بەشێکی تێدا ماوە، سیاسەتی ئێمە ئەوەیە بەرهەمهێنان لەو کێڵگانە بەردەوام بێت لەو یەدەگەی کە ماوە، رەنگە زۆریش نەبێت، بەڵام بە هەموو شێوەیەک بە تەکنەلۆژیای نوێ کۆنترۆڵی تەواوی تەکنیکی و زانستی و ئەخلاقیشی لەسەر بکرێت، لەگەڵ کۆمپانیاکانیش ئەوانەی نەوت بەرهەمدەهێنن بتوانین ئەو پرۆسەیە بۆ چەند ساڵێکی دیکە بەردەوام بێت.

 

کێلگەکانی دیکە، کە هێشتا گەنجن و تواناییان هەیە و یەدەگەکەیان باشە، ئەوانیش ئەگەر نەتوانین کۆنترۆڵێکی باش لەسەر پرۆسەی بەرهەمهێنان و ئەندازەی بەرهەمهێنان بکەین، کۆمپانیان بیانییەکانیش کە وەبەرهێنان دەکەن، خەمی ئەوان ئەوەیە بتوانین لە زووترین کات نەوتە ئاسانەکە دەربهێنێت و بەرهەمەکە بفرۆشێت و پشکی خۆی وەربگرێت و دەڕواتەوە، لەو نێوانەدا ئەوەی ئەزیەت دەخوات ئێمەین. بۆیە ئەگەر بتوانین سیاسەتێکی زانستی و تەکنیکی و پیشەیی و شەریف و ئەمینیش دابنێین.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: زۆر شت کراوە، لە دەستپێکردنی کابینەی نۆ، واتە لەو کاتەوەی من هاتووم و بەرپرسیارێتیی ئەو وەزارەتەم گرتووەتە دەست، خوێندنەوەیەکی تەواومان لەسەر پرۆسەی تەواوی کۆمپانیاکان یەک بە یەک کردووە.

سیاسەتێکی نوێ، لەگەڵ ژمارەیەک مەرجی ئەندازەیی و تەکنیکی تووندمان بەسەر هەموو کۆمپانیاکاندا سەپاندووە. چاودێریی خەرجی کۆمپانیاکان هەموو مانگێک دەکرێت، دەتوانین بڵێین ئێستا دەزانین ئەو کۆمپانیایە ئەمساڵ چەند خەرج دەکات، بەراود بە پێشتر ئێمە چەند ئەوەمان بۆ ساڵی داهاتوو دەستەبەرکرد.

 

ئێمە لە رۆژی یەکەمەوە لەگەڵ هەموو ئەو کۆمپانیایانەی لە بواری نەوت و گازدا لە کوردستان کار دەکەن، کارمان لەگەڵ یەکە بە یەکەیان کردووە و لەگەڵیان دانیشتووین، دۆخەکەمان پشکنی، ئێستا بەپێی پلانێکی نوێ دەبێت لە ماوەی یەک بۆ دوو ساڵ، ساڵانە بەرهەمەکە بگەیێننە ئەو قۆناخە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئەو گرێبەستانە لە 10 بۆ 15 ساڵی رابردوو لە بارودۆخێکی تایبەت کراون، کاتێک من دەستبەکاربووم و سەیری گرێبەستەکانم کرد، زۆربەیان گرێبەستی کلاسیکین، کێشەی تێدا نییە، چونکە لەو جۆرە گرێبەستانە لە زۆربەی وڵاتانی سێیەم، ئەوانەی توانای دارییان لاوازە، ئەو کۆمپانیایانە دێن نەوت بەرهەم دەهێنن و بەشێکی لێدەدەنە حکومەت و خەڵکی پێی دەژی.

ئەم جۆرە گرێبەستانەش گرێبەستی کلاسیکین هیچ پێویست نییە، ئەوەی پێویستە ئەوەیە کۆنترۆڵی لەسەر هەبێت، رووحی مەسەلەکە ئەوەیە، توانایی ئەوەت هەیە بەدواداچوون بۆ ئەو گرێبەستە بکەی بە شێوەیەک کە مافی تۆ ون نەبێت، چاودێرییەکی وردی کارەکانی ئەو کۆمپانیایە بکرێت، پێویستە لەو بارەیەوە شارەزاییەکی باشت هەبێت بۆ ئەوەی چاودێریی ئەو پرۆسەیە بکەی، بەڵام بەداخەوە ئەو شارەزاییەمان نییە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئەمە گەورەترین ئامانجی من، تاوەکو ژیانم ماوە ئەو خەونە هەر دەمێنێت، کە چۆن دەتوانین کادری کوردستانی هاووڵاتییەکانی خۆمان بتوانن شوێن پەنجەیان لەسەر پیشەسازیی نەوت و گاز دابنێن لە هەرێمی کوردستان.

بە داخەوە 15 ساڵ تێپەڕیوە هیچ کادرێکمان دروست نەکردووە، نە فەرمانگەیەکی تایبەت هەبووە بۆ دۆزینەوە نە بۆ ئەندازەی مەکامن، ئەندازەی پترۆل، حەفر و بیرەکان و بەرهەمهێنان.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: بێگومان ئێستا دەستمان پێکردووە، هەیکەلی نوێ، هەیکەلێکی تایبەتە، فەرمانگەی ئۆپەراسیۆن هەرچی ئەندازیاری گەنجی خۆمان هەیە لەو فەرمانگەیە دامناون لەگەڵ شارەزایانی بیانی، چونکە من 3 شارەزام هێناوە بەبێ ئەو 3 شارەزایە کارەکان ناکرێن، یەکێکیان بەرپرسیاریێتیی گرێبەست و پرۆژەکانی لەسەرە، کە زیاتر لە 35 ساڵ شارەزاییان لە بواری نەوت و گاز هەیە، شارەزای دووەم، شارەزای پرۆسەکەیە، کە چاودێری هەموو پرسەی نەوت و گاز دەکات لە کوردستان، تێچووەکەی، توانایی ئەو پرۆسەیە، کاریگەری لەسەر ژینگە و کانەی نەوت بێت، ئەمەش زۆر گرنگە. ئەوەی سێیەم شارەزای بەرهەمهێنانە، کە دەزانێت هەر بەرمیلێک لەکوێ دێت و بە چ شێوازێک و کانەکە چەند نەوتی تێدا ماوە و چەندیش بەردەوام دەبێت.

 

ئەو سێ شارەزایە هەموو رۆژێک لەگەڵ کچ و کوڕ و رۆڵەکانی خۆمان کاردەکەن، کە ئەندازیاری جیۆلۆجی و جیۆفیزیایین.

بەداخەوە بودجەی وەزارەتیشمان زۆر کەمە و توانایی ئەوەمان نییە بیاننێرین بۆ کۆمپانیا گەورەکان بۆ ئەوەی بۆ ماوەی 6 مانگ لەگەڵ تیمی ئەمریکی و بەریتانی و هۆڵەندی بە یەکەوە شەو و رۆژ کار بکەن، بۆ ئەوەی کاتێک دەگەڕێنەوە پشتی پێ ببەستم.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: داهاتەکە هەمووی دەچێتە وەزارەتی دارایی، کاری ئێمە دەرهێنانی نەوتەکە و گەیاندنیەتی بە جیهان، داهاتەکەی کە دەگەڕێتەوە هەمووی دەچێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، ئێمەش پەیوەندیمان بەوەوە نییە وەزارەتی دارایی ئەو پارەیە چۆن دابەش دەکات. بەڵام ئەگەر بودجەیەکم هەبێت بۆ وەزارەتەکەی خۆم گەنجەکانی خۆمان لە ماوەی ساڵێک بۆ ساڵ و نیوێک ئەوانە بگەیێنم بە ئاستێک بە ئاسوودەییەوە بڵێم ئێستا نەوتی کوردستان لە دەستێکی ئەمینە، رەنگە بیانییەکان هەر لێرە نەمێنن و رەنگە سبەی بێن و بڵێن جەنابی وەزیر ماڵئاوا.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: زۆر کێڵگەمان هەن، بە ئاستی جیا جیا لە رێژەی پێگەیشتنی، کێڵگە هەیە زۆربەی نەوتەکەی بەرهەمهێندراوە، ئەو جۆرە کێڵگانە دەبێت گرنگییەکی تایبەتی پێبدرێت بۆ ئەوەی زوو نەکەون، هەندێک جۆر کێڵگەش هەن هێشتا گەنجن و تواناییان هەیە، بەس ئاڵنگاری زۆریشی تێدایە.

 

کێڵگەی شێخانمان هەیە، کە یەکێکە لە باشترین کێڵگە نەوتییەکان، بە بابەتی یەدەگیەکەی جۆرەکەشی مامناوەندە، کانێکی زۆر ئاڵۆزە، چاودێرییەکی زۆر سەرەکی و تەکنیکی و پیشەیی پێویستە تاوەکو باش کار بکات و بەردەوام بێت. لەو کێڵگەیەکە بە هاوبەشی کاردەکەین لەگەڵ ئەو کۆمپانیایەی کار لەسەر ئەو کێڵگەیە دەکات.

 

دوو بۆ سێ کێڵگەی دیکەمان هەیە، ئەترووش زۆر باشە، کێڵگەکانی کوردە میر، لە سنووری پارێزگای سلێمانی باشن کێڵگەی خورمەڵەشمان هەیە لە سنووری کەرکووک. کەرکووک سێ پارچەیە یەک کێڵگەیە یەک نەوتە و یەک ئاوە و یەک غازە، ماوەی چەند ساڵێکە لە کێڵگە خورمەڵە بەرهەمهێنان دەکەین، ئەویش کێڵگەیەکی باشە، بەڵام پێویستە گرنگییەکی تەکنیکی و پیشەیی پێبدرێت بۆ ئەوەی نەکەوێت، ئەمەش شتێکی ئاسان نییە و شارەزاییەکی باشی پێویستە، شارەزایەکانمان کاری لەسەر دەکەن و من چاودێری دەکەم، کۆمپانیای کاریش کە بەرپرسی بەرهەمهێنانە ئەویش لەگەڵمانن و تیمێکمان پێکهێناوە بۆ ئەوەی بە پیشەییانە کارەکانمان بکەین. ئەوانەی باسم کردن، کێڵگە نەوتییەکان بوون، هاوکات کێڵگەی غازیشمان هەیە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: بە داخەوە، تەقتەق یەکێک لە باشترین کێڵگەکانی کوردستان بوو، کانێکی سەرسوڕهێنەری تێدابوو، ئاستی بەرهەمهێنانەکەی رۆژانە گەیشتە 160 هەزار بەرمیل، ئەندازەی بەرهەمهێنان و کان و کۆنترۆڵی بەرهەم زۆر باش نەبوو، بۆیە بە نزیکەی 7 ساڵ کەوت، ئێستا شتێکی زۆر کەم بەرهەمدەهێندرێت کە رۆژانە ناگاتە 6 هەزار بەرمیل.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: بێهیوا نەبووین، لەگەڵ شارەزاکان دانیشتم پلانێکمان دانا بۆ دروستکرنی پاڵەپەستۆ لە رێگەی ئاوەوە، خوێندنێکی تایبەتی پێویستە لە چەند جێگەیەک لەو کێڵگەیە، تاوەکو بزانین ئەگەر شتێک ماوە بۆ بەرهەمهێنان، بەڵام بەرهەمهێنانێکی تایبەتی پێویستە، ئەو بەرهەمهێنانی پێشی 10-15 ساڵ کردیان، ئەوە تەواو. بۆیە کێڵگەی تەقتەق ناڵێم هیچ هیوایەکمان پێی نەماوە، بەڵام کاری زۆر تایبەتی پێویستە، زانست و تەکنەلۆژیایەکی زۆری پێویستە.

سەبارەت بە کێڵگەی تاوکێ، تاوکێ کێڵگەیەکی گەورەیە، ئەویش کانەکەی ئاڵۆزە و هەمووی شکاوە، کانێکی کلاسیکی نییە لە هەموو کوردستان کانی کلاسیکی نییە، هەمووی تایبەتە و پێویستی بە زانست و پیشەییبوونێکی زۆر گرنگە، وەکو رومێلە و زوبێر و هەربل قورنە و مەجنوون و شەرق بەغدا نییە، لەوێ شتێکی زۆر ئاسانە. بە داخەوە کانەکە ئاڵۆزە پێویستە شارەزای لەسەر بێت مامەڵەی لەگەڵ بکات لەسەر ئاستی ئەو کانە، تاوەکو بەرهەمهێنانەکە شتێکی باش بێت. بۆیە دەمانەوێت بەلایەنی کەمەوە بگەینە قۆناخێک کە رێژەی ئاڵۆزییەکەی نزیکە لە رێژەی کەڵەکەبوو ئەوەی لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان هەیە، زۆر ئەستەمە بگەینە ئەو لایەنە، پێویست بوو پێش 15 ساڵ ئەم شتە کرابووایە.

 

کێڵگەی تاوکێ وەکو هەموو کێڵگەیەک لە دونیا سەرەتا بەرهەمهێنانەکە کەمە، چەند بیرێکی تێدایە، بیری زیاتر لێدەدەی و پەمپی زیاتر دادەنێی بۆ ئەوەی نەوتەکە زیاتر دەربهێنی، بەمە بەرهەمەکە زیاتر دەبێت، بەرهەمهێنان لەو کێڵگەیە گەیشتە لووتکە، وەکو هەر کێڵگەیەکیش بەرە بەرە رێژەی بەرهەمهێنانەکەی دادەبەزێت، ئێستاش بەرهەمهێنان لەو کێڵگەیە دابەزیوە، بەڵام هاتووین لە رێگەی گوشاری غازەوە جارێکی دیکە ئەو نەوتەی لە کانەکە هەیە کە بەرەو نەمان و لەنێو چوون دەچێت و جارێکی دیکە گیانی بە بەردەخاتەوە، ئاوەکە لە رێگەی گوشاری غاز دادەبەزێت پاڵ بە نەوتەکەوە دەنێت و سەردەکەوێت. تاوەکو ئێستا هیوامان هەیە، هیوادارین کە ئەنجامێکی هەبێت، بە حیساباتی مۆدێلی کانەکە هیی تایبەت من و شارەزاکان گەیشتینە قۆناخێک و بڕوایەک کە بەڕاستی دەتوانین ساڵانە نزیکەی 10 هەزار بەرمیل زیاد ببێت، لەنێوچوونەکە کەمتر ببێتەوە و ژیانی درێژتر بێت.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: دوایین گرێبەست کە من واژۆم کرد، گرێبەستی کوردە میر بوو لە سنووری پارێزگای سلێمانی، جیا لەوە هیچ گرێبەستێکی دیکەمان نەکردووە، ئەویش مانگی یەک یان دووی ئەمساڵ بوو، گرێبەستەکە گرێبەستێکی کلاسیکییە. کێڵگەکەش ئاڵنگاریی تەکنیکی و زانستی پێویستە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: تا ئێستا نازانین، وابزانم دوو بۆ سێ بیری تێدایە، پلەی ئاڵۆزی کانەکە زۆرە، چەند بیرێکی دیکەی پێویستە تاوەکو بزانین نەوت و غازە، یان بەس نەوتە یانیش بەس غازە، ئەمەش کارێکی زۆر تایبەتی پێویستە، بەڵام یەکێکە لەو کێڵگانەی کە ئاییندەیەکی باشی لەسەر ئابووریی نەوتی کوردستان دەبێت.

چەند بلۆکێکمان ماوە لە کوردستان، نامەوێت وەکو پێشتر بیدەمە هەموو کەسێک، دەیدەم بەو کەسەی کە توانایی هەبێت، بڕوام هەبێت کە ئەو بەرگەی بەرپرسیاریێتیی بەرهەمهێنانی ئەو بلۆکە ئاڵۆزە بکات، بە تایبەت نەوتی قورس، کە هەموو کەسێک ناتوانێت نەوتی قورس بەرهەم بهێنێت. ئێستا لەوە دەکۆڵمەوە بزانم کێ توانایی تەکنیکی و دارایی و شارەزایی نێودەوڵەتی هەبێت و بڕوام پێی هەبێت، ئینجا رەنگە یەک یان دوو گرێبەستی دیکە بۆ کوردستان بکەین.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئێمە باسی غازی ئازاد دەکەین، نەک ئەو غازە پەیوەستە بە نەوت، واتە تەنیا غاز بێ یان تۆزێک نەوتیشی لەژێرەوە تێدابێت، دەتوانم بڵێم دەگاتە نزیکەی 25 ترلیۆن پێ سێجا.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: کاری سەرەکی و لەپێشینە، بە تایبەت لەسەر راسپاردەی جەنابی سەرۆکوەزیران، جەنابی سەرۆکوەزیران گرنگییەکی تایبەتی داوە بە بەرهەمهێنانی غاز بە سیستەمێکی پێشکەوتوو، زۆر خۆشحاڵم کە لەگەڵ جەنابیان کاردەکەم، زۆر ئاسانکاری کردووە و گرنگیی زۆر بەو بوارە دەدات، شارەزاییەکی زۆر باشیشی پەیدا کردووە لەو دوو ساڵەی حوکمڕانی لەسەر نەوت و غاز، بۆیە زۆر خۆشحاڵم کە دەبینم بە زووترین کات لە ستراتیژەکە تێدەگات و بڕیاریش دەدات بە رێگەیەکی پیشەیی و تەکنیکی زۆر راست و ئەندازەیی، ئەمەش شتێکی باشە.

بێگوما لەژێر چاودێریی جەنابیان، بە بڕوای منیش کە پرسی غاز، پرسێکی پێویستە. ئێستا ئێمە لە قۆناخی هەڵسەنگاندنی کۆمپانیاکانین، غازی کوردستان ئەوەی ئێستا بەرهەمی دەهێنێت لە کێڵگەی کۆرمۆر نزیکەی 420 ملیار پێ سێجایە، ئەوە غازێکی شیرین و نایابە، بۆ کارەبا باشتر لەوە نییە، پێویستی بە پاڵاوتن و چارەسەر نییە، خۆی بە پاکی دەردەچێت، ئێستا پەرە بە بەرهەمهێنانی ئەو غازە لەو کێڵگەیە دەدرێت.

 

کێڵگەکانی دیکە، کە نزیکەی 3 کێڵگەی گەورەمان هەیە، ئەوانە تاوەکو ئێستا پەرەیان پێنەدراوە. لەوانە: چەمچەماڵ، میران و بنەباوی، یەدەگێکی زۆر لەو کێڵگانە هەن، ناڵێم چەندە، بەڵام زۆرە، بەڵام جۆری غازەکە بە داخەوە غازێکی زۆر شیرین نییە، رێژەیەکی گرنگی تێدایە لە H2S کە ژەهرە، ئەو کۆمپانیایە کە دێت دەست بە بەرهەمهێنان و هەڵسەنگاندن و پەرەپێدانی ئەو کێڵگانە دەکات، پێویستە زانیارییەکی زۆر تایبەتی هەبێت، چونکە هەڵەیەکی بچووک لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی ئەو غازە هەبێت، ئەگەر شتێک تێکبچێت ئەو غازە بە هەوادا بڵاو ببێتەوە کارەساتێکی زۆر گەورە بۆ ژینگە و ژیانی خەڵک دروست دەکات، واتە کەس ناتوانێت بۆ یەک خولەکیش نزیکی ببێتەوە.

 

بۆیە ئێستا لەو قۆناخەین دەکۆڵینەوە کە چ کۆمپانیایەک توانایی هەبێت بۆ ئەو کارە لە بابەتی شارەزایی، هاوکات ئەو پرۆسەیە خەرجییەکی زۆری پێویستە، بەلایەنی کەمەوە 4-5 ملیار دۆلاری پێویستە تاوەکو ئەو کێڵگەیە دەست بە بەرهەمهێنان بکات و ئەو غازە دەربهێنێت و شیرینی بکات، خەرجییە زۆرەکە لە شیرینکردنی غازەکە. ئەمەش وەبەرهێنانی زۆر گەورەی پێویستە، بێجگە لەوەش کە شیرینی دەکەین، ئەو کبریتە دەبێتە شاخی کبریت کە ئەمەش مەترسییەکی زۆر گەورەیە، پێویستە ئەو کۆمپانیایە توانای ئەوەی هەبێت ئەو غازە دەربهێنی و پاکی بکاتەوە و ئەو کبریتەی دەمێنێتەوە چارەسەری بکات.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئەمە پرسیارێکی زۆر گرنگە و زۆر سوپاسیشت دەکەم بۆ ئەو پرسیارەی کە کردت.. هەر لە رۆژی یەکەمەوە کاتێک دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت کراوە لە کوردستان تاوەکو ئێستا، ئەو هەموو غازە دەسووتێت، ئێمە بەو غازە دەڵێین غازی پەیوەست بە نەوت واتە لە نەوتەوەکەوە دەردەچێت، زۆربەی ئەو غازانەش رێژەی کبریتی تێدایە، کە ئەمەش غازێکی کوشندەیە و مرۆڤ دەکوژێت. لە رۆژی یەکەمەوە تاوەکو ئێستا ئەو غازە هەمووی سووتاوە، بە نەریتی پیشەسازیی نێودەوڵەتی ئەمە تاوانە، هیچ کۆمپانیایەک ئەو غازە بسووتێنێت ناتوانێت یەک لەسەر چوار پێ سێجای ئەو غازە بسووتێنێت لە وڵاتی خۆی، نە لە بەریتانیا، نە لە فەرەنسا و ئەمریکا و چین قەدەخەیە ئەو غازە بسووتێندرێت. بەڵام سووتاندنی ئەو غازە لێرە کاریگەریی لەسەر ژینگە کردووە، کاتێک ئەو غازە دەردەچێت و دەسووتێت، ئەگەر لەوکاتەی کە ئەو غازە دەسووتێت هەور و باران بێت دەبێت غازێکی ترش و دەکەوێتە سەر زەوی و مرۆڤ و ئاژەڵ و گیاندارەکان، کە ئەمەش زیانێکی زۆری هەیە.

 

پێش دوو هەفتە بڕیارێکمان دەرکرد بۆ هەموو ئەو کۆمپانیایانەی لە بواری نەوت و غاز لە کوردستان کاردەکەن، بە هەموو شێوەیەک قەدەخەیە یەک پێ سێجا لەو غازە بسووتێندرێت، لە کاتێکدا رۆژانە زیاتر لە 150 ملیۆن پێ سێجا لەو غازە سووتێندراوە لە 15 ساڵی رابردوودا، 18 مانگ مۆڵەتمان پێداون بۆ چارەسەرکردنی ئەو غازەی دەسووتێندرێت، لە ئێستاوە تاوەکو 18 مانگی دیکە قەدەخەیە یەک پێ سێجا لەو غازە بسووتێندرێت. لە ماوەی ئەو 18 مانگە دەبێت ئەو غازە جارێکی دیکە بە قوڵایی 4-5 هەزار مەتر لە رێگەی بیرەوە بخرێتەوە ژێر زەوی.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: ئەو غازە جارێکی دیکە دەچێتەوە شوێنەکەی خۆی، بەمەش گوشاری سەر کانەکە زیاتر دەبێت و بەرهەمی نەوت زیاد دەبێت، ئەو گوشارە لە رێگەی ئەو غازەوە بەردەوام دەبێت کە گوشار دەکاتە سەر ئەو ئاوەی لەژێر نەوتەکەیە، بۆیە سوودێکی یەکجار زۆر گەورەی تێدایە.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: باجی قورس دەخرێتە سەر ئەو کۆمپانیایانە، لە هەموو شوێنێک سووتاندنی ئەو جۆرە غازە قەدەخەیە ئەگەر سەنت مەتری سێجاش بێت.

 

 

د.کەمال ئەترووشی: بێگومان ئەزیەتێکی زۆر ناخۆشبوو، زۆرم پێ ناخۆش بوو، بە قسەی خۆش لەگەڵ شارەزاکانی خۆمان زۆر قسەمان لەگەڵ کۆمپانیاکان کرد، بەڵام نەیاندەویست ئەو کارە بکەن، هۆکارەکەشی ئەوەبوو کە ئەو پرۆسەیە تێچووی هەبوو، بەڵام ئەوان نەیاندەویست پارە خەرج بکەن. بۆیە بە هیچ شێوەیەک رێگە نادەین غازی کوردستان ئەوەی پەیوەستە بە نەوەتەوە بسووتێندرێت.

 

شتێکی دیکە کە قەدەخەمان کرد، ئەو بڕە نەوتەی لە سەرەتای پرۆسەی دەرهێنانی نەوتدا لە ماوەی پشکنینی نەوتەکە کە 10-15 هەزار بەرمیل بوو، ئاسایی بوو ئەو نەوتە بسووتێندرێت، ئەگەر ئەو 10 بۆ 15 هەزار بەرمیلە جارانی 70 دۆلار بکەی زۆر دەکات، بۆیە ئەوەشمان قەدەخەکرد، نابێت یەک دڵۆپی نەوتی پشکنراو بسووتێندرێت.