د. فوئاد حوسێن بۆ رووداو: لە دوو سێ رۆژی داهاتوودا 400 ملیار دینارەکە دەگاتە هەرێمی کوردستان
رووداو دیجیتاڵ
وەزیری دەرەوەی عێراق رایدەگەیێنێت، هەولێر و بەغدا دەگەنە رێککەوتن، پێیوایە بەغدا ناتوانێت نەگاتە رێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان و بە پێچەوانەشەوە. لەبارەی ناردنی 400 ملیار دینارەکەش بۆ هەرێمی کوردستان، ئەو دەڵێت، "لە دوو بۆ سێ رۆژی داهاتوو دەینێرێت."
د. فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ سەنگەر عەبدولڕەحمان، پێشکێشکاری رووداو باسی چەندین پرسی پەیوەست بە هەرێمی کوردستان و عێراق کرد. لەبارەی ململانێکانی نێوان پارتی و یەکێتی گوتی، ململانێکان "لەسەر هەموو شتێک کاریگەریی هەیە، لە بەغدا و هەرێمی کوردستان و لە دەرەوە و لە هەموو روویەکەوە کاریگەریی دەبێت."
بە گوتەی وەزیری دەرەوەی عێراق، بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە وەزارەتی پلاندانان دیاریکراوە، دەشڵێت، "باوەڕناکەم [شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان] باسی 17%یان کردبێت، بابەتی 14% باسکراوە."
د. فوئاد حوسێن پێیوایە دۆخی ئابووریی عێراق "خراپ نییە و ئابووریی عێراق باشە،" ئاماژەی بەوەش کرد "کە نرخی نەوت بەم شێوەیە مایەوە، واتای ئەوەیە دۆخی ئابووریی عێراق زۆر باش دەبێت."
رووداو: لە بودجەی ساڵی 2023ی عێراق پشکی 14% بۆ هەرێمی کوردستان دیاریدەکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: ئەو باسە کراوە و ئێستا لە پرۆسەی گەنگەشەکردنداین. من کە باسی بودجە لە پێگەیەکی دیکەوە دەکەم، وەکو جێگری سەرۆکوەزیران و بەرپرسی ئەنجوومەنی وەزاری بۆ کاروباری ئابووری باسی دەکەم، چونکە وەکو وەزیری دەرەوە پەیوەندیی نییە بە منەوە. ئێمە لە کۆبوونەوەی ئەم ئەنجوومەنە کە وەزیری دارایی و پلاندانان، پیشەسازی، ئابووری، وەبەرهێنان و سەرۆکی بانکی مەرکەزی تێدا ئەندامن، هەفتەی جارێک کۆدەبینەوە و یەکێک لەو بابەتانەی هەفتەی پێشوو باسمان کرد بابەتی بودجە بوو، هەفتەی پێشووش چونکە شاندی هەرێمی کوردستان لە بەغدا بوو، بانگهێشتمان کردن و ئەوانیش کاژێر یەک بەشداری کۆبوونەوەکە بوون. جارێ بودجەی عێراق لە قۆناخی ئامادەکردنە و یەکێک لەو بڕگانەی کە باسکراوە و بەردەوامین لە باسکردنی، پەیوەندیی بە پشکی هەرێمی کوردستانەوە هەیە. ئەو رێژەیەی باستکرد خراوەتەڕوو، چونکە لە وەزارەتی پلاندانان چەسپێندراوە.
رووداو: لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان 14%ەکە دیاریکراوە؟
د. فوئاد حوسێن: لەسەر ئەو بنەمایە لە وەزارەتی پلاندانان دیاریکراوە.
رووداو: هەرێمی کوردستان داوای 17% دەکات، ئەوە زەحمەتە؟
د. فوئاد حوسێن: باوەڕ ناکەم باسی 17%یان کردبێت، بابەتی 14% باسکراوە.
رووداو: ئەگەر چەسپێندرا ئەو رێژەیە چۆن دەدرێت بە هەرێمی کوردستان؟
د. فوئاد حوسێن: ئێستا ناتوانین باسی ئەمە بکەین، چونکە لە دوو قۆناخین، یەکەم قۆناخی داڕشتنەوەی ئەو تێکستەی دەچێتە ناو بودجە و پەیوەندیی بە پشکی هەرێمی کوردستانەوە هەیە، چونکە ئەو تێکستە پەیوەندیی بە فرۆشتنی نەوت و داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و پەیوەندیی بە زۆر پرسی دیکەوە هەیە، ئێستا خەریکی ئەو تێکستەین. هەم شاندی هەرێم و هەم ئێمە لە بەغدا خەریکین بزانین چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو تێکستە بکەین و تێکستەکە تەرجومە دەبێتەوە سەر ژمارە، لە کوێ دەبێتە ژمارە؟ پرسگەلی سیادە و قەزایی زۆر هەیە لە خەرجییەکانی دەرهێنانی نەوت و ناردنی نەوت کە هەموو ئەمانەی تێدایە، ئێستا لە پرۆسەی دانوستاندنین.
رووداو: ئەم پرسیارەم بۆیە کرد، چونکە هەرێمی کوردستان داوا دەکات ئەمجارە بە شێوەی ئینفاقی فیعلی نەبێت، ئەوەی کە لە سەردەمی حەیدەر عەبادی بەرامبەر هەرێمی کوردستان جێبەجێ کرا؟
د. فوئاد حوسێن: ئینفاقی فیعلی لە کۆتاییدا دەزانرێت، چونکە هەمووی مەزەندە کردنە، هەر بودجە کە دایدەنێی مەزەندەکردنە، لە بابەتی نەوت چەند بەرمیل دەردەهێنیت و بە چەندی دەفرۆشی هەمووی مەزەندەکردنە، بودجە هەمیشە مەزەندەکردنە، بۆیە هەمیشە لە کۆتایی ساڵ ئینفاقی فیعلی دەردەکەوێت.
رووداو: بەڵام حەیدەر عەبادی لەسەر ئەو بنەمایە بودجەی دەنارد، بۆ نموونە عێراق چەند خەرج بکات، لەسەر ئەو بنەمایە دەینارد، بەڵام هەرێمی کوردستان داوادەکات ئەمجارەیان بەو شێوەیە نەبێت و لە مەزەندەکردنەکە بێت؟
د. فوئاد حوسێن: بەڵێ بەڵام ئێستا لە گفتوگۆدایە.
رووداو: باسی داهاتی ناوخۆ و نەوتت کرد، وەزیری دارایی و سەرۆکوەزیرانیش لە کۆبوونەوەیان لەگەڵ هەندێک ناوەندی لێکۆڵینەوە گوتوویانە هەرێمی کوردستان وەکو بەسرە دەبێت داهاتی ناوخۆ و نەوت بداتە حکومەتی فیدراڵی و ئینجا بودجە دەنێرین، ئەوە راستە؟
د. فوئاد حوسێن: کۆمەڵێک رێنوێنی هەن، بۆ نموونە گومرگ پەیوەندیی بە پارێزگاوە هەیە، کاتی خۆی کە من وەزیری دارایی بووم ئەو رێنوێنییەم داناوە کە 50%ی داهاتەکەی بچێت بۆ پارێزگاکە، خۆ ئەمە داهاتی ناوخۆیە، بەڵام چۆن دەچێت بۆ پارێزگاکە، سەرەتا داهاتەکە دێتە وەزارەتی دارایی و دواتر دەینێرنەوە. داهاتی ناوخۆ کۆمەڵێک رێنوێنیی هەیە و پەیوەندیی بە دەستوور و یاسای زەریبەوە هەیە، هەموو ئەوانە ئێستا پێویستە لە یاسای بودجەدا گەنگەشە بکرێت بۆئەوەی بزانین چۆن مامەڵەی لەگەڵدا بکەین.
رووداو: ئەی پرسی نەوت؟
د. فوئاد حوسێن: بابەتی نەوتیش دەبێتە بەشێک لە گفتوگۆکان، چۆن مامەڵە لەگەڵ نەوت دەکرێت؟ بە بەرمیلی نەوت رادەستی دەکەیت و ئەگەریش رادەستی دەکەیت، ئەو رادەستکردنە لە کوێ دەبێت و ئینجا خەرجییەکانی گواستنەوە و دەرهێنانی کێ دەیدات؟ ئایا بە پارە رادەستی دەکەیت و پارەکە وەردەگریت یان بە ژمارە کە هەموو ئەمانە گفتوگۆیان لەسەرە و پێویستە لە یاسای بودجەدا روون بێت، یاسای بودجەش کە پەسند کرا، بۆ یەک ساڵە. ئەم ماوەیە هەوڵدەدرێت بەشێک لە رێککەوتنی نێو هێزە سیاسییەکان کە حکومەتیان پێکهێناوە، پێویستە لە ماوەی شەش مانگدا یاسای نەوت و غاز جێگیر بکرێت، کە یاساکە جێگیرکرا بۆ ساڵی داهاتوو بۆ بودجە ئاسانتر دەبێت و لەسەر رۆشنایی ئەم یاسایە دادەنرێت، بەڵام ئێستا چونکە کێشە هەیە لەسەر راڤەی ئەو مادەیە، حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵی دەمانەوێت رێککەوتن بکەین لەسەر سیغەیەک بۆ پرسی نەوت و لە قانوونی بودجە دایبنێین.
رووداو: هەرێمی کوردستان سێ پێشنیازی کردووە بۆ بودجەی ساڵی 2023، یەکەمیان 250 هەزار بەرمیل نەوت بە نرخی سۆمۆ بفرۆشێت و ئەوی دیکەی بۆ خەرجیی کۆمپانیاکان و ئیدارەدانی ناوخۆیی، دوومیان 250 هەزار بەرمیل لە بەندەری جیهان رادەستی سۆمۆ بکات، یان هەموو دۆسیەی نەوت رادەستی عێراق بکات، لێرە کامیان پەسندترە؟
د. فوئاد حوسێن: راستە ئەمە باس کراوە، لەو کۆبوونەوەیەی ئەنجوومەنی ئابووری کە باسم کرد، شاندی هەرێمی کوردستان باسی ئەو بابەتەی کرد، بەڵام جارێ نەگەیشتووینەتە ئەنجام و هەر لە گفتوگۆدایە، دەبێت پێشنیازەکە کردەیی بێت هەم بۆ حکومەتی فیدراڵی و هەم بۆ هەرێمی کوردستانیش، کامیان ئاسانتر و کردەییترە.
رووداو: کامیان کردەییترە بەڕای ئێوە؟
د. فوئاد حوسێن: من ناتوانم هیچ بڵێم، چونکە ئەگەر ئێستا قسەی لەسەر بکەم، دوور نییە کاریگەریی لەسەر پرۆسەی دانوستانەکە بکات، جێی دەهێڵم بۆ دانوستاندنی نێوان هەردوولا، بەڵام لە ئەنجامدا دەگەینە رێککەوتن و حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵ دەگەنە رێککەوتن لەسەر شێوازێک کە هەردوولا کۆکبن لەسەری و هەردوولاش پێی بڵێن رێککەوتنێکی کردەییە.
رووداو: هەرێمی کوردستان ئامادەیە لە بابەتی نەوتدا لەگەڵ عێراق رێکبکەوێت، چونکە لە دوا کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران وەزیری نەوت باسی ئەوەی کردووە کە شاندی هەرێمی کوردستان باسی ئەوەیان کردووە کە دۆسیەی نەوت رادەست ناکەین، ئەوە راستە؟
د. فوئاد حوسێن: من نازانم، چونکە لەو کۆبوونەوەیە نەبووم، بەڵام لەدوای کۆبوونەوەکە وەزیری نەوتی عێراقی لەگەڵ من قسەیکرد و کۆبوونەوەکەی بە باش دەزانی و منیش نەچوومە ناو وردەکارییەکە، من ئەوە نازانم، بەڵام لە گفتوگۆدا هەموو شتێک باس دەکرێت، بەڵام کە جێگیر دەکرێت و دەبێتە بەشێک لە یاسای بودجە، ئەوکات دەتوانین باسی بکەین کە کامەی راستە و کلامەیان نا، جێگیرکردن گرنگە، ئەگینا لە گفتوگۆکردندا هەموو شتێک باس دەکرێت، ئێمە لە پرۆسەی گفتوگۆ و دانوستاندنین.
رووداو: هەولێر و بەغدا لەسەر بابەتەکان دەگەنە رێککەوتن؟
د. فوئاد حوسێن: بەڵێ.
رووداو: نزیکن لە یەکدی؟
د. فوئاد حوسێن: دەگەنە رێککەوتن، هەردوولا پێویستیان بە یەکدیە. نە بەغدا دەتوانێت نەگاتە رێککەوتن و هەرێمیش ناتوانێت بەبێ رێککەوتن لەگەڵ بەغدا کاری خۆی بەردەوام بکات.
رووداو: کێشەکە رێککەوتن نییە، لە یاسای بودجەی 2021یش پشکی هەرێمی کوردستان دیاریکرا و لە بودجەکانی پێشووش دیاریکراوە و رێککەوتوون، بەڵام کە دێتە سەر جێبەجێکردن؟
د. فوئاد حوسێن: ئەوکات بودجەی 2019 و 2021 من دامناوە، بەڵام بۆ جێبەجێ نەبووە، ئەوەیان نازانم.
رووداو: ئەوە لە 2023 دووبارە نابێتەوە؟
د. فوئاد حوسێن: نەخێر دووبارە نابێتەوە.
رووداو: چۆن دووبارە نابێتەوە؟
د. فوئاد حوسێن: ئێستا رێککەوتنێکی سیاسیمان هەیە و رێککەوتنێکی وردمان هەیە. ئەم رێککەوتنە سیاسییە چووەتە ناو بەرنامەی حکومی و هەم هەرێمیش ئێستا ئامادەیە بگاتە رێککەوتن لەگەڵ بەغدا، ئەو رێککەوتنەی دەیکەن، لە بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستانیش دەبێت و لە بەرژەوەندیی بەغداش دەبێت. تۆ کە رێککەوتنێک واژۆ بکەیت، پێویستە پابەندبیت پێیەوە، لەبەرئەوەی لە بەرژەوەندیی هەردوولایە. بە بۆچوونی من بودجەی داهاتوو کە رێککەوتنی لەسەر دەکرێت، هەردوولا پابەند دەبن پێوەی.
رووداو: واتە ساڵی داهاتوو ساڵێکی باش دەبێت؟
د. فوئاد حوسێن: دۆخی ئابووریش خراپ نییە و ئابووریی عێراق باشە، جاران بە بیانووی ئەوەی نەختینە نییە یان کێشە هەیە، ئەو گرفتانە روویاندەدا، بەڵام ئێستا دۆخی ئابووریی عێراق باشە و دوور نییە تاوەکو شەش مانگی دیکەش نرخی نەوت هەروا بمێنێتەوە، کە نرخی نەوت بەم شێوەیە مایەوە، واتای ئەوەیە دۆخی ئابووریی عێراق زۆر باش دەبێت.
رووداو: لە رێککەوتنی سیاسیشدا هەیە ئەو 400 ملیار دینارەی ئێستا بڕیاری لێدراوە بنێردرێت بۆ هەرێمی کوردستان؟
د. فوئاد حوسێن: 400 ملیار دینارەکەی تێدا نەبووە.
رووداو: بەڵام ئەو دەستنووسەی محەممەد شیاع سوودانی کە بڵاوبوویەوە، دەڵێت لە بەرنامەی وەزاری و ئەو رێککەوتنە سیاسییەی لەسەری رێککەوتووین؟
د. فوئاد حوسێن: بەرنامەی وەزاری دەڵێت پێویستە کێشەکان چارەسەر بکرێن و بگەنە رێککەوتن، بەڵام باسی 400 ملیارەکە نەکراوە و دەستنووسی سوودانییش نەبوو.
رووداو: ئەی ئەوە چی بوو بڵاوبوویەوە، راست نەبوو؟
د. فوئاد حوسێن: راستە، تێکستەکە کە بڕیاری لەسەردرا 400 ملیار دینار بچێت بۆ هەرێمی کوردستان، لەنێوان من و سەرۆکوەزیراندا ئاڵوگۆڕ لە تێکستەکەدا کرا و لە کۆتاییدا ئاماژەمان بە رێککەوتنی سیاسی کرد، چونکە کەسانێک هەبوون دەیانویست ئاماژە بە بڕیاری دادگەی فیدراڵی بکەین، ئێمە گەڕاینەوە بۆ رێککەوتنی سیاسی.
رووداو: ئێستا بڕیاردراوە بۆ مانگی 11 و 12 هەر مانگەو 200 ملیار دینار بنێردرێت؟
د. فوئاد حوسێن: بەڵی وایە.
رووداو: کەی پارەکە دەنێرن؟
د. فوئاد حوسێن: دێت، ئێستا خەریکن دەینێرن.
رووداو: لە دوو بۆ سێ رۆژی داهاتوودا دەینێرن؟
د. فوئاد حوسێن: بەڵێ، ئەوە کۆمەڵێک بابەتی کردارییە، چونکە پارە هەیە، جاران یەک لەو پرسانەی کە باست کرد، بڕیارت دەدا، بەڵام نەختینە نەبوو، واتا تەرخانکردن هەبوو، بەڵام نەختینە نەبوو. ئێستا پارە هەیە و دەینێرن.
رووداو: ئەوەندەی من زانیاریم هەبێت، بۆ ناردنی ئەو 400 ملیار دینارە ئێوە وەکو جێگری سەرۆکوەزیران بۆ کاروباری ئابووری، لە ئامادەکردنی رەشنووسەکە و بڕیارەکە و رەزامەندی و گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی سیاسی رۆڵت هەبووە، بەڵام تیمی وەزاریی پارتی و تیمی وەزاریی یەکێتیش دەڵێن ئێمە کردمان، بەڕاستی کێ ئەوەی کرد؟
د. فوئاد حوسێن: خۆی کۆمەڵێک رێنوێنی هەیە، رێنوێنیی ئەم بابەتە پەیوەندیی بە حکومەتی پێشوو هەیە، حکومەتی پێشوو لەگەڵ عەلی عەلاوی کە وەزیری دارایی بوو رێککەوتنێکمان هەبوو کە لە دەرەوەی حکومەت بوو، لەبەرئەوەی عەلی عەلاوی کێشەی یاسای هەبوو بۆ ئەو بابەتە و دەیگوت بەپێی یاسا ناکرێت و بەگوێرەی یاسای بودجە نییە و ناتوانم بیکەم، سکاڵاشی لەسەر هەبوو بەوەی پارە بنێرێت بۆ هەرێمی کوردستان. رێککەوتنەکە وابوو کە هەموو مانگێک بابەتەکە بهێنین بۆ ئەنجوومەنی وەزیران و لەوێ دەنگی لەسەر بدەین. رێککەوتنێکی رانەگەیێندراویش هەبوو کە ئەو واژۆی نەکات یان ئەو تێبینی لەسەر هەبێت دەبێتە کێشە، ئەوە لە ئەنجوومەنی وەزیران خراوەتەڕوو. جا لە ئەنجوومەنی وەزیران کێ باسی دەکات، من ئێستا لەوێ بەرپرسم و دەستدەکرێت بە گفتوگۆ، بەڵام ئەو وەزیرانەی لەوێبوون هەموویان دەنگیان لەسەردا و واژۆشیان کرد.
رووداو: شەش وەزیر دەنگی بە ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان نەداوە، بەپێی زانیارییەکانی من وەزیرەکانی دەوڵەتی یاسا دەنگیان نەداوە، وەزیری عەسایب ئەهلی حەق دەنگی نەداوە، وەزیری داراییش دەنگی نەداوە؟
د. فوئاد حوسێن: وەزیری دارایی بۆ ئەو تێبینییەی کە باسم کرد دەنگی نەداوە.
رووداو: ئەوانی دیکە بۆ دەنگیان نەدا، پەشیمان بوونەتەوە لە رێککەوتنە سیاسییەکە؟
د. فوئاد حوسێن: کە بابەتەکەمان لە ئەنجوومەنی وەزیران خستەڕوو، ئەوان باسی دادگەی فیدراڵییان دەکرد و دەیانگوت چی لە بڕیاری دادگەی فیدراڵی بکەین. من تێدەگەم ئەوانیش رەچاوی یاسا دەکەن، بەڵام لە ئەنجامدا بڕیارەکە گەرەنتی کراوە، کە ئەنجوومەنی وەزیران بڕیاریدا ئیدی تەواوە. جا یەکێک دەنگ نەدا یان چەند کەس، هەموو ئەنجوومەنی وەزیران لێی بەرپرسە و بە زۆرینەی دەنگ بڕیاری دا.
رووداو: واتا ئەوانە بە پەشیمانبوونەوە لە رێککەوتنی سیاسی وەرنەگرین؟
د. فوئاد حوسێن: من وای نابینم. من پێموایە لەو کاتە ئەو وەزیرانە لێکدانەوەی خۆیان هەبوو و خەڵکیش مافی خۆیەتی دەنگ بدات یان نا.
رووداو: ئێستا ئەو دوو مانگە دێت، بۆ سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەگەر بودجە پەسند نەکرا چی دەبێت؟
د. فوئاد حوسێن: من ناتوانم ئێستا خوێندنەوە بۆ دۆخی مانگی یەک و دوو بکەم، بەڵام ئەگەر بەم شێوەیە نەختینە هەبێت و ئەم بڕیارە هەبێت، هەر بۆ ئاگاداریت حکومەتی پێشووش لەدوای بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵی دوو مانگی ناردبوو. حکومەتی پێشوو مانگی 1ی نارد کە هی مانگی 12ی ساڵی پێشووتر بوو، بەڵام لەدوای بڕیاری دادگەی فیدراڵیی حکومەتی مستەفا کازمی دوو مانگی نارد و ئێستا ئەو حکومەتەش دوو مانگی ناردووە. واتە رێنوێنیی هەیە و ئەگەر دەنگدان بە بودجە مانگێک دوابکەوێت کە پێموانییە مانگی دوو یان سێ دەنگی لەسەر دەدرێت، لەسەر رێنوێنییەکە بەردەوام دەبین.
رووداو: واتە مانگی یەک و دووش ئەگەر بودجە نەبوو، 200 ملیار دینار رەوانەی هەرێمی کوردستان دەکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: ئەم بنەمایە بەردەوام دەبێت بۆ داهاتوو.
رووداو: ئەو کێشانەی لەبارەی نەوت و غاز هەن لەنێوان هەرێمی کوردستان و عێراق کە هەموو ساڵێک دووبارە دەبێتەوە، بەتایبەت لە کاتی ئامادەکردنی بودجە، هی ئەوەیە کە عێراق یاسای نەوت و غازی نییە؟
د. فوئاد حوسێن: یاسای هەیە و پشت بە یاسای سەردەمی سەدام حوسێن دەکات. ئەو یاسایەش لەگەڵ دەستوور ناگونجێت.
رووداو: ئەو پرۆژەیاسایەی کە ساڵی 2007 ئامادە کرا و تائێستاش مشتومڕی لەسەرە، بەپێی رێککەوتنی سیاسیش بێت، دەبێت لە ماوەی شەش مانگ لە پەرلەمان پەسند بکرێت، ئێستا لە چ قۆناخێکی ئامادەکردنی ئەو پرۆژەیەن؟
د. فوئاد حوسێن: خۆی دوو بۆ سێ رەشنووس هەیە، من هەموو ئەوانەم کۆکردووەتەوە و دەستمکردووە بە دیراسەکردنی و هەرێمی کوردستانیش لیژنەیەکی دروستکردووە و لە بەغداش لیژنەیەک هەیە، بە بۆچوونی من لە سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەو لیژنانە بەیەکەوە دادەنیشن و ئەنجوومەنی ئابوورییش دەوری تێدا دەبینێت جگە لە ئەنجوومەنی وزە کە ئەمانە هەمووی رۆڵ دەبینن لە ئامادەکردنی ئەو پرۆژەیاسایە بۆ پەرلەمانی عێراق.
رووداو: لە ماوەی ئەو شەش مانگە تەواو دەبێت؟
د. فوئاد حوسێن: پێویستە، چونکە ئەمە پابەندبوونە، پابەندبوونێکی قانوونییە چونکە پەرلەمان دەنگی لەسەر داوە و لەناو بەرنامەی حکومەتدایە.
رووداو: بەڵام فریا دەکەوێت لەو ماوەیەدا؟
د. فوئاد حوسێن: ئەگەر نیاز هەبێت قورس نییە.
رووداو: ئاخر قورسییەکە لەوەدایە چەند ساڵە نەتوانراوە ئەو یاسایە پەسند بکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: چەند ساڵە نەکراوە، چونکە نیازیان نەبووە، ئینجا لای کێوە ئەو نیازە نەبووە ئەوە شتێکی دیکەیە.
رووداو: ئێستا هەردوولا نیازیان هەیە؟
د. فوئاد حوسێن: بە بۆچوونی من بەڵێ. چارەسەری دیکە نییە، ئەگەر یاسامان نەبێت، هەموو جارێک ئەم کێشەیە دروستدەبێت، ئایا 200 ملیار بنێرن یان لەناو بودجەدا دەچەسپێت یان نا، ئەمە هەر کێشە دروستدەکات. چارەی دیکەمان نییە جگە لە هەبوونی یاسایەک کە ئەم پەیوەندییەی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا رێکبخات.
رووداو: لەم کاتەدا بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵی چی لێدێت؟
د. فوئاد حوسێن: کە یاسا هەبێت، ئەوکات رێککەوتن دەکرێت و ئەوە نابێتە کێشە. خۆ بڕیاری دادگەی فیدراڵی بەو مانایە نییە ئیدی ژیان رابوەستێت، بە پێچەوانەوە. لەگەڵ کاربەدەستانی دادگە قسەم کردووە، ئەوانیش گوتیان خۆ ئێمە راناوەستین وڵات بودجەی نەبێت و کێشە دروست ببێت، بودجە یاسایە و یاسای نەوت و گازیش یاسا دەبێت و ئەمە چارەسەری کێشەکان دەکات، واتە هەم بودجە بە شێوەی کاتی چارەسەری دەکات و یاسای نەوتیش بۆ هەمیشە چارەسەری دەکات.
رووداو: لە کابینەی پێشوو، بەتایبەتی وەزیری نەوت زۆر دژی پرۆسەی نەوتی هەرێمی کوردستان بوو لە لێدوانەکانی و لە کۆبوونەوەکانیش لەگەڵ شاندی هەرێمی کوردستان دەمانبینی، ئێستا دۆخەکە باشتر بووە؟
د. فوئاد حوسێن: لە دانیشتنەکان زۆر باش بوو، چونکە من خۆم بردوومەتە هەرێمی کوردستان و لەگەڵی دانیشتووم، وەکو کەس ناتوانم بڵێم تێبینیمان هەیە، بەڵام هەڵوێستی هەبووە لەبارەی پرسی نەوت و تێگەیشتن و لێکدانەوەی ئەو بۆ بڕیاری دادگەی فیدراڵی تێگەیشتنێکی جیاواز بوو لە تێگەیشتنی ئێمە. بابەتەکە کەسی نییە.
رووداو: بەڵام کەسەکانیش رۆڵیان هەیە.
د. فوئاد حوسێن: راستە، بەڵام ئێستا رێککەوتنێکی سیاسی هەیە و هەموو سەرکردەی حیزبەکانی تێدایە و رێککەوتنێکیش بە نووسین هەیە کە ئەوکات نەبوو.
رووداو: زۆربەی ئەوانەی لە هەرێمی کوردستانەوە دەچن بۆ بەغدا و لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی کۆدەبنەوە گەشبینن خۆی و کابینەکەی بۆ چارەسەری کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، حەزدەکەم بۆچوونی ئێوەش لەسەر ئەم کابینەیە بزانم؟
د. فوئاد حوسێن: ئەم حکومەتە جیاوازییەکەی ئەوەیە بەرنامەیەکی هەیە کە هەم حکومەتەکە دەزانێت لەسەر چ بنەمایەک رەفتاری سیاسی بکات و چۆن جێبەجێی بکات، هەم حیزبە سیاسییەکانیش کە بەشدارن لە حکومەت و وەزیریان هەیە لەو حکومەتە، دەزانن سنووریان کوێیە و دۆخیان چۆنە کە ئەمە گرنگە تۆ دیدگا و پلانێکت هەبێت، دەزانی چۆن کاروبارەکە بەڕێوەببەیت. ئەم سەرۆکوەزیرانە پلانی هەیە کە پلانی هەموو حیزبەکانە، بەرنامەیەکی هەیە کە هی هەموو حکومەتەکەیە و تائێستاش ئەوەی دەیبینم، پابەندە بە بەرنامەکەی و پلان بە پلان دەچێتە پێشەوە. منیش دەبینم کە کارکردن لەگەڵ ئەم حکومەتە ئاسانترە کە من بەشداریی سێ حکومەت بووم و لە هەرسێکیان وەزیر بووم و لە پێگەی جودا جودا هەڵسەنگاندن بۆ حکومەتەکە دەکەم، تائێستا ئەم حکومەتە پلانی کردەیی داناوە.
رووداو: لایەنە سیاسییەکانیش پابەندن بەم رێککەوتنە سیاسییەی هەیە؟
د. فوئاد حوسێن: تاوەکو ئێستا بەڵێ. پابەندن لەبەر ئەوەی خۆیان واژۆیان کردووە. تۆ کە واژۆی بەڵێننامەیەک دەکەیت، خۆ دەبێت پابەندی بیت، ئەوە بەو مانایە نییە کە بەڵێننامەکە 100% هی تۆیە، بەڵام بیروڕای تۆشی تێدایە، ئەوەی تۆ دەتەوێت و خواستی لەپێشینەی تۆیە تێیدایە، هی هەموو لایەنەکانی تێدایە، بۆیە هەموو لایەک بەیەکەوە دەتوانین جێبەجێی بکەین.
رووداو: ئەو بەیاننامەیەت پێ دروستبوو کە لەنێوان تیمی وەزاریی پارتی و یەکێتیدا هەبوو؟
د. فوئاد حوسێن: نازانم، لەبەرئەوەی نەچوومە ناو وردەکاریی بەیاننامەکان، بەڵام پێم ناخۆشە. ئەمە دەستکەوتێکە بۆ هەرێمی کوردستان و بۆ حکومەتی فیدراڵییش، واتە حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بەیەکەوە کاریان کردووە تاوەکو ئەو پارەیە رەوانە بکرێت، بەڵام ئەمە ناکرێت هەر شتێک لێرە بکرێت لەوێ ببێتە شەڕ، لەجیاتی خەڵک لەوێ دڵخۆشی بکات، ببێتە شەڕە قسە. بەڕاستی پێم ناخۆشە و ئەم شتانە ناچێتە عەقڵم.
رووداو: ئەو ململانێیەی لە کوردستان لەنێوان پارتی و یەکێتیدا هەیە لە بەغدا کاریگەریی هەیە لەسەر پێگەی کورد؟
د. فوئاد حوسێن: لەسەر هەموو شتێک کاریگەریی هەیە، لە بەغدا و هەرێمی کوردستان و لە دەرەوە و لە هەموو روویەکەوە کاریگەریی دەبێت. ئێستا کێشە هەیە و کەس حاشای لێ ناکات، بۆ لە بەغدا کێشە نییە؟ لە هەموو شوێنێک کێشە هەیە، بەڵام چارەسەری کێشەکان بە دانیشتن و گفتوگۆ دەکرێت، رێزم بۆ میدیا هەیە، بەڵام چارەسەرەکە بە میدیا ناکرێت. بەڵام ئەگەر ئێمە چارەسەری کێشەکانمان بە فەیسبووک و میدیا بکەین، ئەی قوڕ بەسەر ئەو میلـلەتە.
رووداو: ئێستا پارتی و یەکێتی لە میدیاوە دەیکەن؟
د. فوئاد حوسێن: تۆ دەیزانیت، هەموو لای ئێوەیە. ئێوەش بەنزین بەسەر ئاگردا نەکەن بۆئەوەی زیاتر خەڵک سەیری تەلەڤیزیۆن بکات.
رووداو: ئێمە هەمیشە هەوڵمانداوە هۆکاری خێر بین نەک شەڕ، بەڵام پارتی و یەکێتی بۆ رێکناکەون؟
د. فوئاد حوسێن: بڕۆ لەوان بپرسە.
رووداو: ئاخر ئێستا ئێوە ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتین و ماوەیەکیش سەرۆکی شاندی دانوستاندنکاری پارتی بووی و بەتایبەتی چەند جارێک لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی کۆبوویتەوە، کێشەی گەورەی بەردەم پارتی و یەکێتی چییە؟
د. فوئاد حوسێن: من کێشەی گەورە نابینم، بەڵام ئەو مافە بە خۆم نادەم بڵێم کێشەکان چین، چونکە راستە من لەنێوانیان بووم، زەمینەیەکی باشمان ئامادە کرد، بەڵام تێکچوو، چی لێبکەم.
رووداو: بۆچی تێکچوو؟
د. فوئاد حوسێن: ئینجا نازانم.
رووداو: کەی پارتی و یەکێتی کۆدەبنەوە؟
د. فوئاد حوسێن: چوار بۆ پێنج رۆژ لەمەوبەر هەوڵێک هەبوو، بەڵام من نازانم لەسەر ئەم بابەتی 400 ملیارە دەبینم بووە بە شەڕە قسە، حکومەتی عێراق بڕیاریداوە، دوو رۆژ پێش بڕیاردان لەسەر ئەم پارەیە، هەوڵێکی باش هەبوو بۆ ئەوەی هەردوو مەکتەبی سیاسی کۆببنەوە، بە یەکجاری تێکچوو؛ بەڵام لەگەڵ ئەمەش من دەڵێم، رێگەی دیکە نییە بۆ پارتی و یەکێتی جگە لە دانیشتن و گەیشتن بە رێککەوتن، جا هەم لەسەر ئاستی کوردستان و هەمیش لەسەر ئاستی بەغدا.
رووداو: کێشەیەکی دیکەی هەولێر و بەغدا جێبەجێکردنی مادەی 140 و ئەو ناوچانەیە کە لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستانن، بۆچی تائێستا کەسێک بۆ سەرۆکایەتیکردنی مادەی 140 دەستنیشان نەکراوە؟
د. فوئاد حوسێن: دەکرێت، ئەویش خاڵێکە لە رێککەوتنی سیاسی بۆ بەرنامەی حکومی، لە ئایندەی نزیکدا لیژنەکە کارا دەکرێت و کارەکانی دەستپێدەکات.
رووداو: کێ دەبێتە سەرۆکی لیژنەکە؟
د. فوئاد حوسێن: نازانم.
رووداو: باسی هادی عامری دەکرێت.
د. فوئاد حوسێن: هادی عامری پێشتر سەرۆکی لیژنەکە بوو، ئینجا نازانم بەردەوام دەبێت یان نا.
رووداو: ئێستاش ناوی ئەو دەهێنرێت، پێتوایە عامری دەبێتەوە سەرۆکی لیژنەکە؟
د. فوئاد حوسێن: باسی دەکەن، بەڵام نازانم.
رووداو: لە ماوەی نزیکی داهاتوودا لیژنەکە و سەرۆکەکەی دیاریدەکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: بە دڵنیاییەوە، لە سەرەتای ساڵی داهاتوو دەست بەم کارە دەکەین.
رووداو: پێتوایە ئەمجارە مادەی 140 جێبەجێ بکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: من ناتوانم بڵێم ئەمجارە جێبەجێ دەکرێت، بەڵام رێککەوتنێک هەیە و کار لەسەر ئەو رێککەوتنە دەکرێت. جارێ دەبێت دۆخی ئەو ناوچانە ئامادە بکەین. ئێمە مادەیەکمان لە بەرنامەی رێککەوتنی سیاسی دانا، ئەو مادەیە پەیوەندی بە گەڕانەوەی هەموو هێزە سیاسییەکانەوە هەیە بۆ بارەگاکانی خۆیان، واتە ئەوەی بارەگای نییە دەتوانێت بارەگای هەبێت، ئەوەش کە کەسێکی دیکە بارەگاکەی بردووە، دەبێت بیداتەوە. واتە پێویستە هێزە سیاسییەکان بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچانە، کە هەڵبژاردنی پارێزگاکانیش کرا پێویستە لەو هەڵبژاردنەدا بەشداربن. ژینگەی هەڵبژاردن و ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردنەکان و دیموکراسی و جێگیرکردنی دیموکراسی لەو ناوچانە نەفەسێکی دیکە دروستدەکات کە جیاوازە لەمەی ئێستا هەیە، ئەو مادەیە خاڵێکە لە رێککەوتنی سیاسی.
رووداو: ترست هەیە لەوەی ژینگەکە وا دروست ببێت ئاساییبوونەوەی ئەستەم بێت؟
د. فوئاد حوسێن: من ترسم نییە بەڵام پێویستە هەموو حیساباتێک بکەیت، بەڵام رێککەوتنە سیاسییەکە رێگە دروستدەکات، دەرگایەک دەکاتەوە بۆئەوەی ژینگەکە نۆرماڵتر بێت.
رووداو: کەواتە بەپێی ئەم رێککەوتنە سیاسییە کەی بارودۆخی کەرکووک و شنگال و مەخموور و ئەو ناوچانە ئاسایی دەبنەوە؟
د. فوئاد حوسێن: ئاسایی بە واتە دەستوورییەکەیت مەبەستە. وەکو باسم کرد، پلانی یەکەم ئەوەیە حیزبەکان بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان و چالاکی سیاسیی خۆیان بکەن، لەبەرئەوەی مەعقول نییە پارتی لە بەغدا هەیە و لە کەرکووک و موسڵ نەبێت، یان هەندێک حیزبی دیکەی کوردستانی لە هەموو شوێنێک هەیە، بەڵام لە کەرکووک نییە. پێویستە هەموو ئەوانە بگەڕێنەوە، چونکە بەگوێرەی دەستوور ئازادن خۆیان رێکبخەن جا بیروڕایان هەرچۆنێک بێت. جگە لە هاتنەوەی ئەم حیزبانە ئامادەکارییە بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاکان کە ئەویش بەشێکە لە بەرنامەی حکومەت و دەبێت لە ماوەی ساڵێک ئەو هەڵبژاردنە بکرێت. ئەمانە هەمووی پلانن بۆ ئەوەی دۆخەکە نەرمتر بێت.
رووداو: ئەی بۆ گەڕانەوەی خەڵک چی؟ ئێستا بەعەرەبکردنێکی رێکخراو لە ناوچەی خانەقین هەیە، لە کەرکووک بە هەمان شێوە، چی دەکەن بۆ راگرتنی ئەم تەعریبە رێکخراوە؟
د. فوئاد حوسێن: پێویستە لەدوای ئەوەی کاروباری بودجە تەواو بوو لە هەرێمی کوردستان وەفدێک دروستبکەین بۆ ئەم بابەتانە، واتە ئەو وەفدەش بە ژمارە و بەڵگە بێنە پێشەوە، چونکە ئەمە ماڵی کەسێکە و ناکرێت یەکێکی دیکە بچێت و لێی داگیربکات، من خۆم دەزانم چەندە ئازاری هەیە، هەم لەڕووی رەمزییەوە و هەم لەڕووی شعوریشەوە. هەموو کەسێک ئازادە لە عێراق بۆ هەر شوێنێک بچێت و لێی بژی، بەڵام لە شوێنێک ژیان شتێکە و بچێت و وەریبگرێت شتێکی دیکەیە. کورد دەتوانێت لە بەغدا بژی و بچێت لە بەسرە بژی یان بەسراوی دەتوانێت لە کوردستان بژی، ئەمە مافێکی دەستوورییە، بەڵام چەمکی تەعریب شتێکی دیکەیە. من نابینم ئەم حکومەتە و حکومەتی پێشووش لە کرداردا خەریکی سیاسەتی تەعریب بووبن. ئەگەر سیاسەتی تەعریب باس دەکەین، سەردەمی سەدام حوسێن جیاوازە و ئەوکات بڕیاری ناوەندی هەبوو و جێبەجێ دەکرا، ئەگەر ئێستا لە شوێنێک تەعریب دەکرێت، من بە سیاسەتی حکومەت نایبینم، دوور نییە بەرپرسێکی دیاریکراو لەوێ ئەم کارانە دەکات.
رووداو: بەڵام حکومەت بۆ رێگری لێناکات؟
د. فوئاد حوسێن: ئاخر بۆ ئەوە دەڵێم پێویستە دانوستاندن بکرێت و زانیاری بخرێتەڕوو، ئەوانە پرسگەلێکی گرنگن.
رووداو: رۆژانە جووتیاری کورد لە کەرکووک و خانەقین و ناوچەکانی دیکە لەڕێگەی رووداوەوە هاوار دەکەن.
د. فوئاد حوسێن: من تێدەگەم، بەڵام دەڵێم ئێمە بۆ نەیکەین بە بەرنامە و دانوستاندنی لەسەر نەکەین. وەکو چۆن ئێستا باسی بودجە دەکرێت، با باسی ئەم بابەتەش بکرێت.
رووداو: دەگوترێت عەرەبەکان بە پاڵپشتی بەرپرسی سوپا دەچنە سەر زەویی جووتیارانی کورد؟
د. فوئاد حوسێن: من ئەمە بە بڕیارێک نابینم کە لە بەغداوە دەرچووبێت، ئەگەر بڕیارێکی لۆکاڵییە، ناکرێت و دژی دەستوورە، ئێمە پێویستە بەگوێرەی دەستوور رەفتار بکەین، هەموو بەرپرسێک لەم وڵاتە پێویستە پابەندی دەستوور بێت، دواتر ئەم سیاسەتەی کە سەدام کردی، خۆ نابێت ئێستا بکرێتەوە و قبووڵیش نییە. بەڵام پێویستیشە زانیارییەکان دروستبن، چونکە زانیارییەکان جیاوازن، پێویستە بە فەرمی ئەو زانیارییانە کۆبکرێنەوە، کە گەیشتینە ئەم قۆناخەی شاندێکی هەرێمی کوردستان بە زانیارییەوە بێن، ئەوکات باسی دەکەین.
رووداو: ئێستا ئێوە ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستانن، ئەوە کارئاسانی بۆ کردوویت لە کارکردن لە بەغدا؟
د. فوئاد حوسێن: من ئیشەکانم کردووە جا ئەندامی مەکتەبی سیاسی بم یان نا، ئیشەکانم هەر بەردەوام بووە و رانەوەستاوە.
رووداو: سیاسییەکان دیوێکی دیکەی ژیانیان هەیە و هەمیشە هەر خەریکی سیاسەت نین، پێم خۆشە دیوێکی دیکەی د. فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق ببینین، جگە لە کاروباری فەرمی کاتەکانی دیکە بە چییەوە سەرقاڵی؟
د. فوئاد حوسێن: وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە ئەستەمە، چونکە وەک بڵێی من کاتم هەیە بۆ شتی دیکە، راستییەکەی هەموو رۆژێک بە ئیشوکاری وەزارەتەوە سەرقاڵم، جا لە دەرەوە بم یان لە عێراق، جگە لەمە ئێستا بەرپرسیارێتییەکی دیکەشم هەیە کە جێگری سەرۆکوەزیرانم بۆ کاروباری ئابووری کە ئەویش کاتم لێ دەبات، لەبەرئەوەی بەرپرسی ئەنجوومەنێکم کە وەزیری دارایی، پلاندانان، پیشەسازی، بازرگانی، کشتوکاڵ، وەبەرهێنان و سەرۆکی بانکی ناوەندی تێیدا ئەندامن، لەبەرئەوەی پرسە ئابوورییەکانی عێراق هەمووی لەو ئەنجوومەنە باسدەکرێت. ئینجا لەڕووی سیاسیشەوە پەیوەندی لەگەڵ حیزبەکان و هەندێکجار میدیا و...
رووداو: بەو هەموو سەرقاڵییەوە دەبێت ببووری ئێمەش لە کاتمان گرتیت؟
د. فوئاد حوسێن: نا بە پێچەوانەوە، ئێوەش مافی خۆتانە، بەڵام من زۆرجار کە وەڵام دەدەمەوە دەڵێم ناتوانم، راستییەکەی لەبەر ئەوەیە کاتم نییە، کێشەی کاتم هەیە، هەموو رۆژێک دوور نییە 12 بۆ 13 هەتا 14 کاژێر کار بکەم. لەبەرئەوەی کار لە وەزارەت هەیە، لە ئەنجوومەنی ئابووری هەیە، کاری سیاسی هەیە، کۆبوونەوەم زۆرە، ئێواران و ئینجا بەریدم هەیە، دواتر وەڵامی ئیمێڵ بدەوە و ئینجا تەلەفۆن وەڵام بدەوە. هەندێک جار ناتوانم وەڵامی تەلەفۆنیش بدەمەوە.
رووداو: ئەمجارەیان بە فەرمی پارتی؟
د. فوئاد حوسێن [پێدەکەنێت]
رووداو: بەتەمان مەکتەبێکی رێکخستن لە بەغدا دروستبکەن و ئێوە دەبن بە بەرپرسی مەکتەبی رێکخستنی پارتی لە بەغدا، دەستتان پێکردووە؟
د. فوئاد حوسێن: بڕیارەکە دەرچووە، بەڵام جارێ ئەندامانی مەکتەبەکە چۆن دەبێت، ئەمەیان بە دەستی جەنابی سەرۆکە و من دوێنێ قسەم لەگەڵیان کرد و گوتی جارێ خەریکین، وابزانم لە هەفتەکانی داهاتوو بڕیار دەدەن کێ ببێتە ئەندامی مەکتەب و بۆ بابەتی شوێن و ئەم شتانەش هەر خەریکن.
رووداو: پارتی بارەگاشی لە بەغدا نەماوە؟
د. فوئاد حوسێن: نا، ئێمە شوێنێکی باشمان هەیە و هەر ئەو شوێنە بەکاردەهێنین بۆ مەکتەبی رێکخستنی بەغدا کە شوێنی مەکتەبی جەنابی سەرۆکە.
رووداو: پارتی بۆ بڕیاریدا مەکتەبی رێکخستنی لە بەغدا هەبێت؟
د. فوئاد حوسێن: هەڵە بوو ئەگەر مەکتەبی رێکخستن لە بەغدا نەبوو، بەغدا گرنگترین شوێنە بۆ کوردستان، هەر هەموو سەرکردەکانی کورد بە هەموو هێزە سیاسییەکانەوە دەڵێن، قوڵایی ستراتیژیی ئێمە بەغدایە. کێشەمان هەبێت لێرە چارەسەر دەبێت، بەغدا پایتەختی عێراقە و ئێمەش بەشێکین لە عێراق. لە حەفتاکانی سەتەی رابردوو لەبیرمە کادیر بووم لە بەغدا بووم، چونکە بەغدا گرنگ بوو و ئەوکات چوار بۆ پێنج وەزیر لە بەغدا بوون کە هەموویان ئەندامی مەکتەبی سیاسی بوون. سوقلی پارتی جاران لە بەغدا بوو.
رووداو: بە دروستکردنی ئەم مەکتەبی رێکخستنە، ئەو سوقلە دێتەوە؟
د. فوئاد حوسێن: سوقلی جەماوەریی جاران لە بەغدا بوو، چونکە ئەوکات یەک ملیۆن و نیو کورد لە بەغدا بوون، سوقلی جەماوەریی پارتی لە بەغدا بوو، سوقلی سیاسیش لە بەغدا بوو، ئەوکات سوقلی سیاسیی پارتی لە دوو شوێن بوو، لە شاخ کە جەنابی مەلا مستەفا لە شاخ بوو و ئەو گرنگ بوو، لە بەغداش ریشەی داکوتابوو کە سەرکردایەتی و ئەندامانی مەکتەبی سیاسی وەزیر بوون لە حکومەت. هەڵە بووە کە تائێستا گرنگی بە بەغدا نەدراوە و مەکتەب لەوێ نەبووە. من لەگەڵ ئەو بۆچوونە بووم کە باشترین کادیری پارتی پێویستە لە پەرلەمانی عێراق و رێکخستنی بەغدا بن، لەبەر ئەوەی لە ئەنجامدا تۆ لەگەڵ بەغدا مامەڵە دەکەیت.
رووداو: فریای کاروبارەکانی دەکەویت؟
د. فوئاد حوسێن: ئینجا خوا یارمەتی داوم و من رۆژ هەیە 14 کاژێر کار دەکەم و رۆژ هەیە 13 و رۆژیش هەیە 12 کاژێر کار دەکەم، هەفتانەش حەوت رۆژەکەی کار دەکەم. شکور بۆ خودا کە هێزی پێداوم. ئێمە فێری کار بووین، هەم کاری رێکخستن و سیاسی و هەم کاری ئیداری.
رووداو: رۆژی 20-12-2022 کۆنگرەی عێراق لە ئوردن دەبەسترێت.
د. فوئاد حوسێن: کۆنگرەی بەغدای دوو.
رووداو: ببورە کۆنگرەی بەغدای دوو، لەو کۆنگرەیە باسی چی دەکەن؟
د. فوئاد حوسێن: هەر ناوەکەی کە کاتی خۆی ئێمە ناوەکەیمان چەسپاند، گوتمان ئەم کۆنگرەیە لە هەر کوێ دابنیشێت، پێی دەڵێن بەغدا، چونکە بۆ پاڵپشتی و هاوکاریی عێراقە، ئینجا بۆ ئێستا پێی دەڵێن کۆنگرەی بەغدای دوو لە عەممان، واتە کۆنگرەیەکی دیکە هەبێت دەبێتە کۆنگرەی بەغدای سێ لە شوێنێکی دیکە، کۆنگرەکە بۆ پشتگیرییە لە عێراق، لە دۆخی عێراق و ئابووری و سەروەریی عێراق. بنەمای ئەو کۆنگرەیە باسکردنە لە عێراق و دەوروبەرەکەی، بەڵام دەوروبەرەکەی کوێیە، بیرمە من ئەو مشتومڕییەم لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی پێشوو دەکرد. گەیشتینە ئەو باوەڕەی کە دەوروبەرەکەی دەوڵەتانی خەلیجن، چونکە سعودیە و کوەیت دراوسێن، بەڵام دەوڵەتەکانی خەلیجیش پەیوەستن بە ئەنجوومەنی هاوکاریی خەلیجی، بۆیە داماننا ئەمانە هەمووی بێت. پەیوەندیی سێقۆڵیمان لەگەڵ ئەم وڵاتە هەیە و ئەویشمان بانگهێشت کرد. ئێران و تورکیاش دێن و سووریا دۆخی تایبەتە و ناتوانێت بەشدار بێت، بەڵام لەم دۆخەدا بۆچی فەرەنسا؟ ئەوکات سەرۆک ماکرۆن پەیوەندیی بە سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆمارەوە کرد و بوو بە بەشێک لەم کۆنگرەیە.
رووداو: فەرەنساش رۆژی 20ی ئەم مانگە لە کۆنگرەکە بەشدار دەبێت؟
د. فوئاد حوسێن: بەڵێ بەشداری دەکات.
رووداو: ئەم کۆنگرەیە لەسەر خواستی عێراقە یان لەسەر داوای فەرەنسا؟
د. فوئاد حوسێن: پەیوەندی بە عێراقەوە هەیە، بەڵام کاتەکەی بە رێککەوتنە.
رووداو: مەبەستی من کۆنگرەکە خۆی بوو؟
د. فوئاد حوسێن: کۆنگرەکە لە بنەڕەتەوە عێراقییە و بەرهەمی عێراقە و ئەگەر زۆریش بڕۆم باسی دەکەم ها. ئەمە هەندێک کەس دەڵێن، ئێمە کردمان و فەرەنسا بوو، بەڵام بنەمای بیرۆکەکە عێراقی بوو و بەرهەمی عێراقە.
رووداو: فەرەنسا بۆچی بەشدارە؟
د. فوئاد حوسێن: باسم کرد، ئەوکات کە بیرۆکەکە خرایەڕوو، برادەران لەگەڵ سەرۆکی فەرەنسا باسیان کرد و ئەویش حەزیکرد و هات بەشدار بوو. فەرەنسا لە ناوچەکە رۆڵی هەیە و هاتە پێشەوە و پاڵپشتیی عێراقی دەکرد و دەیەوێت رۆڵێکی هەبێت لە ناوچەکە و ئەوکاتی قبووڵکرا و ئێستاش بووە بە بەشێک لەم پلاتفۆرمە. ئینجا ئێمە لە کۆبوونەوەی عەمان دوور نییە ئەم مشتومڕییە بکەین، چونکە دەوڵەتانی دیکە داوایان کردووە و من نایشارمەوە کە کاتی خۆی ئەمریکا گوتی ئێمە بۆ بەشدار نەبین؟ لەدوای ئەم کۆنگرەیە چووم بۆ مۆسکۆ و رووسییەکان گوتیان ئێمە بۆ بەشدار نین؟ بەریتانییەکان دەڵێن، ئێمە بۆ نا؟ ئیتاڵییەکان بە هەمان شێوە.
رووداو: ئەوانە داوایانکردووە بەشداریی کۆنگرەکە بکەن؟
د. فوئاد حوسێن: یەکێتیی ئەوروپا دێن و بەشداریی تێدا دەکەن، نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان بەشداری دەکات و کۆمەڵگەی عەرەبی دێن، ئەمانە هەموو نوێنەریان هەیە بە شێوەی دیکە، باڵیۆزی 20 دەوڵەت کە زلهێزی ئابوورین ئامادە دەبن. باڵیۆزی پێنج دەوڵەت کە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەندامن ئامادە دەبن. باڵیۆزی هەموو دەوڵەتە عەرەبییەکان لە ئوردن و باڵیۆزی دەوڵەتە ئیسلامییەکان ئامادە دەبن.
رووداو: بۆ لە ئوردن کۆنگرەکە دەبەسترێت؟
د. فوئاد حوسێن: یەکەمجار کە لە بەغدا کردمان، پێشنیازمان کرد لە عەمان بێت، چونکە ناکرێت هەمووی لە بەغدا بێت. ئینجا لە عەمانیش بڕیار دەدەین کۆنگرەی داهاتوو لە کام وڵاتی دراوسێ بێت. ساڵانە ئەم کۆنگرەیە بەڕێوەدەچێت بۆ پشتگیری لە عێراق و پرۆسەی بنیاتنانی عێراق و پرۆسەی ئابووریی عێراق.
رووداو: بۆ وەستاندنی هێرشەکانی ئێران بۆسەر هەرێمی کوردستان هیچ رێککەوتنێکتان لەگەڵ ئێران کردووە، یان هیچ گفتوگۆیەک هەیە؟
د. فوئاد حوسێن: گفتوگۆ بەردەوامە. شاندێکی گەورە پیکهاتووە و بەر لەوەی سەرۆکوەزیران بچێتە تاران من چووم، دواتر لەگەڵ سەرۆکوەزیران چووین و دواتر شاندی ئەمنی و سیاسیی ئەوان هات، ئێستا وەزیری دەرەوەی ئێران دێتە کۆنگرەی بەغدا لە ئوردن، لەوێ دەیبینم و دانوستاندن بەردەوامە و هەوڵدەدەین بگەینە رێککەوتنێک کە ئەو هێرشانە نەمێنێت. بەڵام ئێمە پابەندین بە دەستووری عێراق. ناکرێت هێرش لە خاکی عێراقەوە بکرێتە سەر ئێران.
رووداو: داواکاری ئێران بۆ ئەم بابەتە چییە؟
د. فوئاد حوسێن: ئێران بە شێوەیەکی فەرمی داواکارییەکانی راگەیاند و گوتیان کە قبووڵ ناکەن ئەم هێزە سیاسییانەی کە لە کوردستانی عێراقن چەکداربن و هێرش بکەنە سەر خاکی ئێران و لە سنوورەوە بڕۆنە ژوورەوە. ئێستا لیژنەیەکی باڵا هەیە کە هەرێمی کوردستانیشی تێدایە، لیژنەکە ئەمنییە و دانوستاندن هەیە لەنێوان هەردوولا.
رووداو: ئێران داوایکردووە حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەرێمی کوردستان چەک بکرێن و لە کەمپ دابنیشن؟
د. فوئاد حوسێن: بە فەرمی رایانگەیاند و گوتیان ئەو هێزانەی کە لەوێن، پێویستە چەک بکرێن.
رووداو: عێراق ئەوە جێبەجێ دەکات؟
د. فوئاد حوسێن: لایەنی ئەمنی لە دانوستاندندان لەگەڵ ئێرانییەکان.
رووداو: تورکیا بە قوڵایی چەندین کیلۆمەتر لەناو خاکی هەرێمی کوردستان بنکەی داناوە و ئێستاش بەردەوامە لە دانانی بنکە، بەتایبەتی لە پارێزگای دهۆک، ئەمە لە بەغدا جێگەی هەڵوەستە لەسەرکردن نییە؟
د. فوئاد حوسێن: ئەمە باسێکی گەورەیە لە عێراق و باسێکی هەستیارە و تورکەکانیش دەزانن ئەم باسە هەستیارە و ئێمە ئێستا بزانین کێ بە نوێنەرایەتی تورکیا دێت بۆ کۆنگرەی بەغدا لە ئوردن، سەرۆککۆمار بانگهێشت کراوە. ئەم بابەتەش روونە و تورکیاش بە ئاشکرا دەڵێت، پەکەکە لەو سنوورانەیە و چەکدارە و هێرش دەکاتە سەرمان و لە شنگال هەیە و دێتە ژوورەوە و ئێوە ناتوانن کۆنترۆڵیان بکەن و ئێمە دێین کۆنترۆڵیان دەکەین. ئێمە لە کێشەیەکی گەورەداین کە دوو لایەنە، یەکەمیان دەستووری عێراق رێگە بە هیچ هێزێک نادات وەکو چۆن باسی ئەوەی ئێرانم کرد، بۆ تورکیاش هەمان شتە، واتە ناکرێت هێزێکی چەکدار هاتووە لای تۆ میوانە و دەچێتە ئەمبەر و تەقە دەکات، ئەمە ناکرێت. ئەمە ئەرکی عێراقە بەرامبەر تورکیا و لەگەڵ ئەوەش تورکیا ئەرکیەتی نەیەتە ناو خاکی عێراقەوە. ئەم کێشانە پێویستە بە گفتوگۆ چارەسەر بکرێت، ئێران و تورکیا دراوسێی زۆر گرنگن بۆ عێراق، لەڕووی جوگرافی و کۆمەڵایەتی و ئابووری هەم بەرژەوەندیی ئەوان لە عێراق هەیە و هەم بەرژەوەندیی عێراقیش لای ئەوان هەیە. عێراق دەوڵەتی دوو رووبارە کە دیجلە و فوراتە، هەموو کەسیش دەزانێت سەرچاوەی ئەم دوو رووبارە لە تورکیایە. واتە لەگەڵ ئەم وڵاتانە لەڕووی جوگرافییەوە تێکەڵاوین، دین و مەزهەب و هەموو شتێکمان تێکەڵاوە. ناکرێت کێشەکانی نێوان ئەم دەوڵەتانە بە مووشەک چارەسەر بکرێت، بەتایبەتی عێراق دەرگای کراوەیە بۆ گفتوگۆ، دەڵێین وەرن دابنیشین و بەیەکەوە ئەوەی دەتوانین بیکەین، دەیکەین و ئەوەش کە نەتوانین بیکەین، پێتان دەڵێین لە توانامان نییە؛ بەڵام ئێمە رازی نین لەسەر رەفتاری هێزێکی چەکدار کە یان میوانە یان هاتووە هێزی خۆی چەکدار کردووە و دەچێت زەبر لە دەوڵەتێکی دیکە دەدات. ئێمە لەوە رازی نین و ئەمە سیاسەتی روونی عێراقە. هەندێکجار ئەم کێشانە دروستدەبێت و بزانین چۆن چارەسەری دەکەین. ئێمە ئێستا ئیدارەی قەیرانەکە دەدەین و هەنگاو بە هەنگاو پێویستە هێوری بکەینەوە و لەگەڵ تورکەکان جارێکی دیکە دەست بکەین بە گفتوگۆ.
رووداو: وەزیری دەرەوەی تورکیا دەڵێت لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عێراق گفتوگۆمان لەبارەی چارەسەرکردنی کێشەی پەکەکە کردووە، هیچ داوایەکیان کردووە؟
د. فوئاد حوسێن: ماوەیەکی دوور و درێژە یەکدیمان نەبینیوە.
رووداو: بە تەلەفۆنیش قسەتان نەکردووە؟
د. فوئاد حوسێن: نەخێر.
رووداو: لە سەرۆکوەزیرانی عێراق یان باڵیۆزی عێراق داوایان نەکردووە؟
د. فوئاد حوسێن: نازانم، لە رێگەی باڵیۆزخانەوە جیاوازە.
رووداو: دەڵێت لەگەڵ عێراق گفتوگۆمان کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی پەکەکە، هیچ داواکارییەکیان هەبووە؟
د. فوئاد حوسێن: ئەمە کۆنە و بەردەوام ئەم باسە کراوە، پێویستە ئێمە رووڕاست بین و دابنیشین و بزانین پەکەکە کێشەیەکە پەیوەندی تەنیا بە کوردستانی عێراقەوە هەیە یان بە شوێنەکانی دیکەوە، پەیوەندیی تەنیا بە عێراقەوە هەیە یان دەوڵەتەکانی دیکەش رۆڵیان هەیە لە پرسی پەکەکە، با بەیەکەوە دابنیشین. چارەسەر ئەوەیە ئێران و عێراق و تورکیا بە هەرێمی کوردستانەوە دانیشتنێکیان هەبێت و ئەم باسە بکەن. باسێکی راشکاوانە بخەینە سەر مێز. ئەمە لە کۆتاییدا زیانی بۆ هەرێمی کوردستان هەیە و هێزە کوردستانییەکان کە هاتوون و لە هەرێمی کوردستان دانیشتوون، دەبێت لەمە تێبگەن کە ئەو رەفتارە چەکدارییانەی دەیکەن لە ئەنجامدا زیان بە هەرێمی کوردستان دەگەیەنن.
رووداو: بەڵام حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەڵێن ئێمە چالاکیی چەکدارانە ناکەین؟
د. فوئاد حوسێن: نازانم و ناشتوانم وردەکارییەکان باس بکەم، بەڵام ئێستا لیژنەیەک دروستبووە و ئەم لیژنەیە لێکۆڵینەوە لە هەموو ئەو بابەتانە دەکات و لەگەڵ ئێرانییەکان دادەنیشین، لە ئاییندەشدا دەبێت لەگەڵ تورکەکانیش دابنیشین.
رووداو: لە دوایین سەردانتان بۆ تاران، ئێران بەڵێنی دا کە ئەم تۆپبارانانە رابگرێت؟
د. فوئاد حوسێن: لەو رۆژەوە کە ئێمە چووین بۆ تاران، تائێستا هیچ نەبووە و پێموایە ئەوانیش چاوەڕوانی ئەوە دەکەن بزانن لیژنەکە چی دەکات و گرنگ ئەوەیە گفتوگۆکان بەردەوامە.
رووداو: لە کۆنگرەی بەغدا لە ئوردن باس دەکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: لەنێو کۆنگرەکەدا باوەڕ ناکەم، بەڵام لە پەراوێزی کۆنگرەکە بە دڵنیاییەوە.
رووداو: بابەتی سەروەریی عێراق باس ناکرێت؟
د. فوئاد حوسێن: سەروەریی عێراق بە دڵنیاییەوە باس دەکرێت، بەڵام هەرکەس واتای سەروەری چۆن تێدەگات، ئەمە شتێکی دیکەیە، پێویستە ئێمە ئەگەر سەرۆککۆماری تورکیا یان وەزیری دەرەوەی ئەم وڵاتە هاتە کۆنگرە، لەگەڵیان باس بکەین. وەزیری دەرەوەی ئێران هەواڵی ناردووە کە بەشدار دەبێت، بە دڵنیاییەوە لەگەڵی باس دەکەین.