عەلی عەللاق بۆ رووداو: بەجێکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی نایاب بەڕێوەدەچێت

 

 

عەلی عەللاق، پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراق لە بەرنامەی رووداوی ئەمڕۆ گوتی، "هاوئاهەنگیی راستەوخۆمان هەیە لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بابەتی رێکخستنی پرۆسەی بەجێکردن لە رێگەی بانکە حکومییەکانەوە بێت یان بانکە ئەهلییەکان، هاوئاهەنگی و دیداری هاوبەشمان هەیە بەتایبەت لەڕووی هونەرییەوە، وەکو سەرۆکی بانکی بازرگانیی عێراق (تی بی ئای) پێی گوتووم: گەیشتوونەتە کۆتایی لە واژۆکردنی بابەتەکانی پەیوەست بە بەجێکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان."

 

لەدوای دامەزراندنی لقی بانکی ناوەندی لە هەولێر ئەو لقە کارە پێویستەکان ئەنجام دەدات بۆ پێشکێشکردنی خزمەتگوزاری لە هەرێمی کوردستان، ئەوەش جگە لە رۆڵی چاودێری و رێکخستن و وەرگرتنی پارەی بانکەکان، لەبارەی بانکە حکومییەکانیش (تی بی ئای) پارێزگاری بانکی ناوەندی گوتی، "لەڕاستیدا کارەکانی بەرفراوان دەکات لە هەرێمی کوردستان، بانکەکانی رافیدەین و رەشیدیش رەنگە گەیشتبنە کۆتایی پرۆسەی کردنەوەی لقەکانیان لە هەرێمی کوردستان."

 

 

 

عەلی عەللاق: لەڕاستیدا لەو سەرنجە تێدەگەین لەسەر ئەم بابەتە هەیە، بەڵام وەکو بانکی ناوەندی پێمانوایە پێویستە سەرنجەکە هاوشان بێت لەگەڵ توانای بانکی ناوەندی بۆ جێبەجێکردن و دابینکردنی تەواوی حەواڵە دەرەکییەکان بە مەبەستی بازرگانی یان شێوازی دیکە، ئەوەش بە شێوەیەکی رۆژانە روودەدات و دەبینن رێژەی فرۆشی دۆلار رۆژانە رێژەیەکی بەرز و تەواوە بۆ هەموو پێداویستییەکانی بازرگانان و خاوەنکاران و تەنانەت هاووڵاتییان، هەربۆیە ئێمە دەڕوانین بۆ نرخ لە رێگەی ئەو بڕەی کە دەفرۆشرێت و بانکی ناوەندی رۆژانە ئاشکرای دەکات بە نرخی فەرمی، وەکو بانکی ناوەندیش سەرنجمان لەسەر نیشاندەرێکی دیکەیە، ئەویش رێژەی هەڵاوسانە لە بازاڕ، ئێمە دەبینین ئێستا سەقامگیرییەکی زۆر هەیە لە نرخەکان و رێژەی هەڵاوسان دابەزیوە، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە بازرگانیی دەرەکی بە نرخی فەرمی کۆنترۆڵکراوە، کە 132 هەزار دینارە، بەڵام ئەوەی ئاڵوگۆڕی پێدەکرێت بە نرخی بازاڕ لەڕاستیدا نرخێکی دەگمەنە بەراورد بە نرخی راستەقینە و بەو نرخە دەگوترێت نرخی ناجێگیر، کە بازاڕەکە ناجێگیرە لە راستیدا و سەرچاوەکانی بەدەستخستنی دۆلاریان لە دەرەوەی بانکی ناوەندییە، ئەوەی لە بازاڕ هەیە پاشماوەی فرۆشتنە بە شێوەی کاش، کە بانکی ناوەندی پێی هەڵدەستێت و هەندێک کەس هەوڵ دەدەن، جا ئەو بازرگانانە بن کە بە رێگەی دروست کار ناکەن بۆ هاوردەکردن یان ئامانجێکی نادروستیان هەیە بۆ بەدەستخستنی دۆلار بە رێگەی ناشەرعی، بۆیە داوا لە هاووڵاتییان دەکەین سەرنجی نرخی راستەقینە بدەن، کە ئەو نرخەیە بانکی ناوەندی دۆلاری پێدەفرۆشێت بە بازرگانان و ئاشکرایە لە کەرتەکانی کارکردن بۆ هاووڵاتییان و، ئەو نرخە نییە کە کەسانی زیانمەند دەستنیشانی دەکەن و بڕێکی لاوەکییە لە بازاڕەکان، فرۆشی بانکی ناوەندی رۆژانە زیاتر لە 95%ی بۆ حەواڵەی دەرەکییە لەڕاستیدا، ئەم ناردنە دەرەوەش نوێنەرایەتیی راستەقینەی جووڵەی بازرگانی دەکات، کە بە نرخی فەرمی دەستنیشان دەکرێت.

 

 

عەلی عەللاق: بە دڵنیایی، دەپرسین بۆچی هەندێک کەس پەنا دەبەن بۆ کڕینی دۆلار لە بازاڕی رەش؟ بۆچی؟ ئەگەر ئەو داواکارییەکی یاسایی هەبێت بۆ دەستکەوتنی دۆلار، ئەگەر گەشت بکات یان هاووڵاتییەک کاڵایەک بکڕێت لە دەرەوە یان بازرگانێک کاڵا هاوردە بکات یان کەسێک پارە بنێرێتە دەرەوە بۆ خوێندن، یان بۆ کڕینی دەرمان و بۆ هەموو پێداویستییەکان، تەنانەت بۆ کڕینی پێداویستی لە دەرەوە یان خانوبەرە و ئەوانی دیکە، ئێمە بۆی دابین دەکەین، کەواتە کێ دەچێتە بازاڕ بۆ کڕینی دۆلار پێویستە نیشانەی پرسیاری لەسەر دابنرێت لەوبارەیەوە، ئێمە تێدەگەین ژمارەیەک لە بازرگانان هێشتا بە هۆکاری تایبەی بە خۆیان رێگەی یاسایی و ئاسایی بەکارناهێنن و ئەو بڕە حەواڵە ناکەن کە پێویستێتی بە نرخی فەرمی، بەڵام ژمارەی ئەو کەسانە بە تێپەڕبوونی کات کەم دەبنەوە، لە سەرەتاوە ژمارەیەکی کەمی بازرگانان سەکۆی ئەلیکترۆنییان بەکاردەهێنا بۆ حەواڵەی دەرەکی، بەڵام ئێستا ژمارەکەیان زۆرە و لە زیادبوونی بەردەوامدایە، کاتێک دەگەینە ئەو خاڵەی هەمووان پەنا دەبەن بۆ بەکارهێنانی کەناڵە فەرمی و یاساییەکان بۆ پرۆسەی هەناردەکردن، ئەوکات دەرفەتێک نامێنێت بۆئەوەی دوو نرخ هەبێت بۆ دۆلار.

 

 

عەلی عەللاق: بە دڵنیاییەوە بانکی ناوەندی هەوڵ دەدات هەموو ئەو دەروازانە بکاتەوە بەپێی توانا، بۆئەوەی هەر هاووڵاتییەک بتوانێت دۆلاری دەستبکەوێت، چونکە بانکی ناوەندی گرفتی نییە لە دانراوی بانکی و دراوی بیانی، وەکو گوتوومانە، رێژەیەکی بەرزمان هەیە لە دانراوی بانکی کە وادەکات بانکی ناوەندی لە توانایدا بێت وەڵامی داواکارییەکان بداتەوە، چونکە بەبێ وەڵامدانەوەی تەواوی داواکارییەکان بە دڵنیاییەوە جیاوازیی نرخ دروست دەبێت و دەرفەت دەڕەخسێت بۆ بەریەککەوتن، هەر بۆیە ئێمە بەدوای خواست و داواکاریدا دەگەڕێین، بەڵام پێویستە ئەو داواکارییە بەپێی یاسا و رێساکان بێت و بۆ پێداویستیی رێگەپێدراو بەکاربهێندرێت و سەرنەکێشێت بۆ سپیکردنەوەی پارە و پارەدارکردنی تیرۆر، وەکو ئاماژەت پێکرد لە سەرەتاوە، زۆر ئاڵنگاریمان رووبەڕوو بووەوە لە بابەتی گرتنەبەری رێکاری نوێ بۆ گواستنەوە لە رێگەی سەکۆی ئەلیکترۆنی و رێگە نوێیەکان، بە ئەندازەیەک کە رێژەی رەتکردنەوەی لە سەرەتاوە گەیشتە 80% بۆ گواستنەوەی دەرەکی بەهۆی تازەیی ئەو بەرنامەیە بەلای ئەو کەسانەی پارە دەگوازنەوە، لەڕاستیدا ئاسایی بوو کاتێک بخایەنێت بۆ تێگەیشتن لە هەموو ئەم پرۆسانە، بەتایبەت کە بانکە نێوەندگیرەکان تووشی شۆک بوون بەو قەبارە گەورەیەی بازرگانان لە عێراق و رێژەی حەواڵەکانیان، ماوەیەکیان پێچوو بۆ تێگەیشتن لە هەموو ئەو کارانە تاوەکو وردبینییان تێدا کرا و دڵنیابوون لەوەی بە شێوەیەکی دروست بەڕێوەدەچێت. وەکو دەزانن ئێستا لە عێراق چالاکیی سەرەکی و گەورەترین و بەرفراوانترین چالاکی، بازرگانییە؛ جا بازرگانیی کۆ بێت یان تاک و وەکو دەبینین ئێستا عێراق بووەتە سەنتەری بازرگانی و بازاڕ بۆ هەموو جۆرەکان، ئەم ژمارە زۆرە کە مەزەندە دەکرێت بە دەیان هەزار بازرگان، لەڕاستیدا بە دڵنیایی کاتی پێویست بوو بۆ رێکخستنی ئەو پرۆسەیە و تێگەیشتن، بەڵام ئێستا رێژەی رەتکردنەوە دابەزیوە بۆ رێژەیەکی زۆر لاوەکی و بە ئاسانی دەتوانرێت بەدواداچوونی بۆ بکرێت و هۆکارەکانی بزانرێت، هەر بۆیە کارمان کردووە لەسەر کردنەوەی دەروازەی گواستنەوەی پارە بە دراوەکانی دیکە و دەستکراوە بە گواستنەوە بۆ تورکیا و هیندستان و چین بە دراوی دیکەی جگە لە دۆلار، هاوکات ئەو دەروازانەی پەیوەندیدارن بە بەکارهێنانی کارتە بانکییە ئەلیکترۆنییەکان ڤیزاکارت و ماستەرکارت.

 

 

عەلی عەللاق: نا، لەڕاستیدا ئەوە نابێتە جێگرەوەی دۆلار، چونکە ئێمە سەرچاوەی سەرەکیمان بۆ دەوڵەت لەڕووی دراوەوە، دۆلارە. وەکو دەزانن فرۆشتنی نەوت بە دۆلارە، بۆیە داهاتەکانمان داهاتی دۆلارە بە پلەی یەکەم، کاتێک دەڵێین دراوی دیکە، لە ئەنجامدا کڕینی ئەو دراوانەش بە دۆلارن، بەڵام پڕۆسەی گواستنەوەی ئاسانترە و رێگەیەکی دووری ناوێت، بەڵکو راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ ئەو وڵاتانە دەکەین کە کاڵایان لێوە هاوردە دەکەین بە دراوی خۆیان و بانکی ناوەندی تەنیا رۆڵی رێکخستنیان دەبینێت.

 

 

عەلی عەللاق: بە دڵنیاییەوە ئەم بابەتە زۆر گرنگە، ئێمە وەکو وڵاتێک کە زۆر جیاوازیمان هەبوو بۆ تەشەنەکردن و بەکارهێنانی پێداویستییەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی و بەکارهێنانی خزمەتگوزارییە داراییەکان لەلایەن هاووڵاتییانەوە، لەڕاستیدا پێش ساڵانێک کاتێک دەستمان پێکرد، ئەو ژمارەیە زۆر هەژارانە بوو، کە شیاوی وەبیرهێنانەوە نییە و تەنانەت هەر نەبوو، ئێستا ژمارەی بەکارهێنەرانی خزمەتگوزاریی دارایی لە عێراق 20 ملیۆن کەسی تێپەڕاندووە، بە هەموو جۆرەکانی کارت و هەژماری بانکی و هەموو ئەو پێداویستییانەی هاووڵاتییان بەکاریان هێناوە، ئەمە بازدانێکی زۆر گەورەیە. پێویستە کار بکەین بۆ زیادکردنی ئەو رێژەیە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە رێگەی دەستەبەرکردنی پێداویستییەوە، لە راستیدا لە ساڵانێکی کەم توانیمان ژمارەیەک کۆمپانیای پارەدانی ئەلیکترۆنی و جزدانی ئەلیکترۆنی دروست بکەین. ئەو هەنگاوەش زۆر گرنگ دەبێت بۆ دامەزراندنی بانکی ئەلیکترۆنی، تاوەکو سودمەند بین لە تەکنیکە داراییە نوێیەکان و بەکارهێنانیان و بەکارهێنانی مۆبایل وەکو سەنتەری ئیدارەدانی کاروبارەکان لەلایەن هاووڵاتییانەوە، پێمانوایە گواستنەوەمان بۆ بەکارهێنانی خزمەتگوزارییەکان لەڕێگەی مۆبایلەوە بابەتێکە ئێستا جێگەی گرنگییە و گونجاوە، زۆر هاریکار دەبێت و رێگەکانی گەیشتنی هاووڵاتییان بە خزمەتگوزارییەکان و جووڵەی نێو هەژمارەکان و وەرگرتنی شایستەکانیان زۆر ئاسان دەکات، ئێستا سەرنجێکی زۆرمان لەسەر بەکارهێنانی ئەپلیکەیشنێکە کە داببەزێندرێتە سەر مۆبایل و دەبێتە بازدانێکی گەورە لە پرۆسەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی، بەدەنگەوەهاتن و گرنگیپێدانێکی زۆر هەیە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بۆ ئەم بابەتە، کە بەرێز سەرۆکوەزیران خۆی سەرۆکایەتیی لیژنەی باڵای گواستنەوەی ئەلیکترۆنی دەکات لە عێراق هەروەها لە هەرێمی کوردستان، ئێمە ژمارەیەک کۆبوونەوەمان هەبوو لەگەڵ جەنابی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان کاک مەسرور، گفتوگۆمان کرد لەبارەی وردەکاریی تایبەت بە بەجێکردنی مووچە لە هەرێمی کوردستان و چالاککردنی ئامرازەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی، پێموایە لە هەرێمی کوردستانیش بە رێنوێنی و سەرپەرشتیی راستەوخۆی سەرۆکی حکومەت پێشکەوتن و گەشەکردنێکی زۆر خێرا هەیە بۆ بەکارهێنانی ئەو پێداویستییانە و کاری لەپێشینەیە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە.

 

 

عەلی عەللاق: ئێمە هاوئاهەنگیی راستەوخۆمان هەیە لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بابەتی رێکخستنی پرۆسەی بەجێکردن لە رێگەی بانکە حکومییەکانەوە بێت یان بانکە ئەهلییەکان، هاوئاهەنگی و دیداری هاوبەشمان هەیە بەتایبەت لەڕووی هونەرییەوە، پێموایە بۆ نموونە وەکو ئەوەی سەرۆکی بانکی بازرگانیی عێراق (تی بی ئای) پێی گوتووم، گەیشتوونەتە کۆتایی لە واژۆکردنی بابەتەکانی پەیوەست بە بەجێکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان، هەروەها لەگەڵ هەرێمی کوردستان وردەکارییەکانی دیکە بەڕێوەدەبەین لەوبارەیەوە، پێموایە پرۆسەکە بە شێوەیەکی نایاب بەڕێوەدەچێت، لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بە وردی بەدواداچوونی بۆ دەکرێت، پێموایە ئەنجامەکان بەرهەمدار دەبن بەمنزیکانە.

 

 

عەلی عەللاق: نا، بە دڵنیایی، ئێمە ئەم قسانە دەبیستین بەبێ ئەوەی وردەکاری و روونکردنەوە لەبارەیانەوە بدرێت، ئامانج چییە لەمە؟ ئێمە لەسەر ئاستی بانکی ناوەندی کێشەمان نییە لە نەختینە، ئەگەر لەسەر ئاستی حکومەتیش باسی بکەین، بە دڵنیایی حکومەت بودجەی داناوە و پابەندە بە جێبەجێکردنی ئەو بودجەیەوە، بودجە جێبەجێ دەکرێت بەپێی ئەو پلانەی بۆی دانراوە، ئەگەر هەندێک کورتهێنانیش هەبێت لە کاتێکی دیاریکراودا بە هەمان شێوە چەند دەروازەیەکی هەیە کە ئەو کورتهێنانە پڕبکاتەوە، هەربۆیە ئەو قسانە لەڕاستیدا دروست نین، روونیش نییە ئامانج لێیان چییە؛ ئەگەر ئامانجەکە کورتهێنان بێت، ئەوە کورتهێنان روونە لە بودجەی گشتیی وڵاتدا و بوونی هەیە، بەڵام لە بەرامبەر ئەو کورتهێنانە چەندین دەرگا هەن بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانە.

 

 

عەلی عەللاق: لەبارەی یەدەگی بیانی لای بانکی ناوەندی، یەدەگێکە لە ئاستی پێویست و بەرزتر لە ئاستی پێویست بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی بەکارهێنانی یەدەگ، عێراق بە سەرکەوتوو دادەنرێت لەو بوارەدا و رەنگە زیاتر بێت لە 140%، هەربۆیە وەکو رامانگەیاند، بانکی ناوەندی دەتوانێت داکۆکی بکات لە نرخی دراو بەهۆی بەردەستیی ئەو یەدەگەی دەتوانێت پێداویستیی دراوی بیانی پڕبکاتەوە، پەیوەندیی بانکیمان لەگەڵ هەرێمی کوردستان پەیوەندییەکی پڕ وردەکاری و بەردەوام و هاوئاهەنگییە، بەتایبەت لەدوای دامەزراندنی لقی بانکی ناوەندی لە هەولێر، ئەو لقە کارە پێویستەکان ئەنجام دەدات بۆ پێشکێشکردنی خزمەتگوزاری لە هەرێمی کوردستان، ئەوەش جگە لە رۆڵی چاودێری و رێکخستن و وەرگرتنی پارەی بانکەکان و ئەوانی دیکە، لەبارەی بانکە حکومییەکان (تی بی ئای)، لەڕاستیدا کارەکانی بەرفراوان دەکات لە هەرێمی کوردستان، لەبارەی رافیدەین و رەشید، بەهۆی بوونی پەیکەرەی ئەو بانکانە رەنگە گەیشتبنە کۆتایی بۆ ئەو پرۆسەیە.