سەرۆکی کۆنفراسی ئاسایشی میونشن بۆ رووداو: ئەگەر دژی دووژمنکارییەکان یەکگرتووبین دەتوانین رێ لە جەنگی جیهانیی سێیەم بگرین

 

د. کریستۆف هیوسگن رۆژی 10ـی شوبات لە شاری بەرلین قسەی بۆ ئاڵا شاڵی، پەیامنێری رووداو کرد و رایگەیاند، "نزیکەی 150 سەرۆکی دەوڵەت و بەرپرسانی حکومەت" لە کۆنفرانسی ئەمساڵ دا بەشدار دەبن، کە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان یەکێک دەبێت لەو سەرۆکانە. کۆنفرانسەکە لە 18ـی ئەم مانگە لە شاری میونشن دەستپێدەکات. هەروەها گوتی، بۆ ئەوەی کۆنفرانسەکە وەک 2020 زۆر قەرەباڵخ نەبێت "بۆیە بەداخەوە ناچاربووین بڵێین نەخێر" بۆ زۆر بەرپرس و رۆژنامەڤان و رێکخراو. هەروەها گوتی ئەمساڵ ئێرانیش بانگهێشت نەکراوە "بەهۆی ئەو پێشێلکارییە بەرفراوانانەی مافی مرۆڤ و ئەو مامەڵە قبوڵنەکراوەی لەگەڵ ژنان لە ئێران دەکرێت". هەروەها ئەمساڵ گەورەترین شاند لە ئەمریکاوە بەشدار دەبێت. 

 

سەرۆکی نوێی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن رایگەیاند، ئەمساڵ باسی دۆخی ئێران، سووریا و رۆژهەڵاتی ئێران دەکەن. هەروەها ژمارەیەک ئێزدی بانگهێشتکراون "چونکە دەمانەوێت وەبیری خەڵکی بهێنینەوە کە دەبێت نەهامەتییەکانی مرۆڤایەتی لەبیر نەکرێن". مژاری سەرەکیی کۆنفرانسی میونشنی ئەمساڵ هێرشی رووسیا دەبێت بۆ سەر ئۆکراینا "ئامانجی یەکەم ئەوەیە کە چۆن ئاشتی بەرقەرار بکەین و چۆن کۆتایی بەم شەڕە بهێنین".

 

 

 

د. هیوسگن: کۆنفرانسی ئەمساڵ لەکاتێکدا دەستپێدەکات کە نزیکە لە ساڵیادی لەشکرکێشیی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا. ئەم کۆنفراسی ئاسایشە بێگومان دەبێتە دەستپێکێک بۆ ئەوەی هەڵسەنگاندنێک بکەین تاوەکو بزانین ئێمە لە کوێدا وەستاوین، سەبارەت بەوەی کە من پێی دەڵێم پێشێلکردنی شارستانی کە لەلایەن ڤلادیمێر پووتینەوە کراوە. لە کوێدا وەستاوین لە بەرگریکردن لە جاڕنامەی نەتەوەیەکگرتووەکان و لە پاراستنی یاسای نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای رێساکان. ئێمە لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە کۆبوونەوەی گشتیدا بە تێکڕای 143 دەنگ دەنگماندا بە شەرمەزارکردنی هێرشی رووسیا. دەمانەوێت بزانین کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کاردانەوەی چ دەبێت سەبارەت بە کردەوەی زیاتر. ئەوەی ئەمساڵ لە کۆنفرانسی میونشن ئێمە گرنگی زیاتری پێدەدەین لەوەی لە ساڵانی رابردوودا کردوومانە ئەوەیە کە زیاتر ئەم کۆنفرانسەمان لەڕووی جوگرافییەوە کردووەتەوە، میوان و نوێنەرمان زۆر دەبن، ئەوەی من هەمیشە پێیدەڵێم لە باشووری گۆی زەوییەوە. لە هەمان کاتدا کەمێک دەگەڕێینەوە بۆ رەگی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن وەک ئەو کۆنفرانسەی بە پلەی یەکەم لە ترانس ئەتلانتیکەوە دەستیپێکرد. ئەوەش لەوەدا رەنگدەداتەوە کە ئەمساڵ گەورەترین شاندمان دەبێت لە ئەمریکاوە کە لە کۆنگرێسەوە دێن. 

 

هەروەها کۆنفرانسەکە دەکرێتەوە بەڕووی باشووری گۆی زەوی دا. هەروەها بەردەوام دەبین لە ترێندێک لەم کۆنفرانسەدا کە بۆ ئێمە گرنگە، ئەویش کە لەلایەکەوە ژمارەی کەسانی ئاستبەرز لە نزیکەی هەمان ئاستی ساڵی رابردوودا دەهێڵینەوە، بەڵام زۆر کەمتر لەوەی 2020، چونکە قەرەباڵخییەکی یەکجار زۆر دروست دەبێت، بۆیە بەداخەوە ناچاربووین بڵێین نەخێر بە زۆر لە سیاسەتمەداران، رێکخراوە حکومییەکان، رۆژنامەڤانان کە هەموو حەزدەکەن بەشداری لە کۆنفرانسەکەدا بکەن. زۆرجار تەنیا بۆ خۆشی دەڵێم، بازنەی ناسیاو و هاوڕێیەکانم ئێستا بچووک دەبێتەوە. خاڵی دووەمیش ئەوەیە: ئێمە دەمانەوێت زۆر بەردەوام بین لەو ترێندەی کە ئێمە وەک کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن گەنجتر دەبینەوە و زیاتر ژن بەشداربن. ئەمەش لە ژمارەی بەشداربوواندا دیارە. لەڕووی بابەتەوە پێشتر گوتم کە بۆ ئێمە گرنگە جارێکی دیکە هەڵسەنگاندن بکەین کە: لە کوێ وەستاوین؟

 

سەبارەت بە شەڕانگێزیی رووسیا، ئێمە بێگومان دەمانەوێت دیدگەکەمان فراوانتر بکەین. هەروەها رۆژی شەممە سەرنج دەخەینە سەر دۆخی باشووری گۆی زەوی. هەروەها باسی زۆر پێکدادان دەکەین کە ئێستا هەن. هەروەک گوتم، ئێمە لەگەڵ نوێنەرانی هەموو کیشوەرەکان باس لە پرسی ئاسایش وەک بنەمای هەموو دۆخەکان دەکەین. باس لە ئاسایش، گۆڕانی کەشوهەوا، تەندروستی، هەڕەشەی ئەلیکترۆنی و زۆر بابەتی دیکە دەکەین. لە رۆژی هەینیدا مەیلی ئەوەمان هەیە کە پرسە جیهانییەکان تاوتوێ بکەین، قەیرانە ناوچەییەکان بخەینەڕوو، رۆژی یەکشەممە زیاتر سەیری وەڵامە ئەڵمانی و ئەوروپییەکان دەکەین بۆ ئاڵنگارییە جۆراوجۆرەکان. 

 

سەبارەت بە بەشداربووان، ئێمە ئێستا نزیکەی 150 سەرۆکی دەوڵەت و بەرپرسانی حکومەتمان هەیە، لەنێویاندا زیاتر لە 40 سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت، لەوانەش جێگری سەرۆکی ئەمریکا، سەرۆکی فەرەنسا، سەرۆکی پۆڵەندا، هەروەها سکرتێری گشتی و بەرپرسە پلە باڵاکانی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، سکرتێری گشتیی ناتۆ، یەکێتیی ئەوروپا و IWF. هەروەها وەزیری ناوخۆ و دەرەوەی وڵاتە جیاوازەکان بانگهێشت کراون. هەروەها دەتوانم بڵێم نیوەی کابینەی حکومەتی ئەڵمانیا ئامادەن و لە کەسایەتییە گرنگەکانی دیکە وەک بیل گەیتس، جۆرج سۆرۆس سەرەڕای تەمەنی زۆری بەشداری لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن دا دەکەن. 

 

 

د. هیوسگن: دەبێت هەموو شتێک بکەین بۆ رێگریکردن لەمە. زۆریش گرنگە جیهان یەکگرتووبێت بۆ ئەوەی بەرگریی لە سەقامگیری بکەین لەسەر بنچینەی یاساکان و بەڕوونی بڵێین کە زیادبوونی گرژییەکان، هەروەک چۆن لەلایەن رووسیاوە بینیومانە، جێگەی قبووڵکردن نییە و دەبێت یەکگرتووبین بۆ ئەوەی پەیامەکە بگەیێنینە ڤیلادیمیر پووتین و پێی بڵێین کە ئەوەی دەیکات لە پێشێلکردنی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان و رێزنەگرتن لە شارستانی، قبووڵکراو نییە. لەبەرئەوە دەبێت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهێزبێت، ئەگەر لە شەڕی دژی تاوانە دووژمنکارییەکان و تاوانی جەنگ دا یەکگرتووبین، ئەوکاتە پێموایە دەتوانین رێگری لە جەنگی جیهانیی سێیەم بکەین. 

 

 

د. هیوسگن: ئامانجی یەکەم ئەوەیە کە چۆن ئاشتی بەرقەرار بکەین و چۆن کۆتایی بەم شەڕە بهێنین. ئەمە بابەتی سەرەکی دەبێت و، هەموو شتێکی دیکە ئامرازن کە دەمانەوێت لە رێگەی سوودوەرگرتن لێیان بگەینە ئەو ئامانجە. 

 

 

د. هیوسگن: دۆخەکە دراماتیکە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، بەتایبەتی ئەگەر تەماشای فەلەستین و ئیسرائیل بکەین. لە دوای سەرۆک ئۆباماوە بینیمان کە ئەمریکا وازی لە پابەندبوونی سیاسی زیاتری خۆی هێناوە بە چارەسەری دوو دەوڵەتی، هەر لەبەرئەوەش جەمسەرگیریی بەهێزتربووە، لەوەتەی بنیاتنانی کۆمەڵگەکانی نیشتەجێکردن بەردەوامن، ململانێیەکان دژوارتربوون، ئێمە لەلایەک حکومەتێکی ئیسرائیلیمان هەیە کە ئێستا تۆمەتبار دەکرێت بەوەی چیتر لەسەر بنەما بنەڕتییەکانی دیموکراسی کار ناکات، دەبێت دەنگ لەسەر هەموارکردنەوەی دەستوور بدرێت کە دواتر دەبێت دادگە بڕیاری لەسەر بدات، یان دەسەڵاتی جێبەجێکردن یاخود بە زۆرینەی دەنگ لە پەرلەمان. ئەمەش بەو مانایەیە کە جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان نامێنێت. ئەوە پێشهاتێکی زۆر خراپە. ئەوەی  تێبینی دەکەین ئێستا هیچ دەستپێشخەرییەکی سیاسی گەورە نییە بۆ وەستاندنی ئەم دۆخە. من پێشتر وەڵامم دایەوە کە بۆ ئێمە هەمیشە کێشەکانی رۆژهەلاتی نێوەڕاست گرنگ بوونە. پێکدادانەکان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە ئەجێندای کۆنفرانسی ئاسایشی میونشندا بوون و ئەم جارەش پێکدادانەکانی ئەو ناوچەیە پێکەوە وەک یەک بابەت باس دەکرێن، چونکە پێمان وایە وازهێنان و گوێنەدان بە کێشەکان جێگرەوە نییە و، تەنیا دەبێتە هۆی جەمسەرگیری و گرژیی زیاتر و دواتر دەبێتە هۆی بەهێزکردن و زیاترکردنی ململانێییەکان.

 

 

د. هیوسگن: ئێمە ئەمساڵ دووبارە سەرنج دەخەینە سەر رۆژهەڵاتی نێوەڕاست. من لەگەڵ تۆدام؛ دۆخی سووریا زۆر خراپە، چونکە ئەوەی لە سووریا دەگوزەرێت بەڕاستی کارەساتە. هێشتا دۆخێکمان هەیە کە دیکتاتۆرێک لە دەسەڵاتدایە کە مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکات. هەروەها یەکەم دادگاییکردنمان لە دادگەکانی ئەڵمانیا دژی ئەشکەنجەدەرانی ئەسەد بەڕێوەبرد. رژێمی ئەسەد، رژێمێکی ترسناک و تۆقێنەرە و ئەو هێشتا لەوێ لە دەسەڵاتدایە. هەروەها بەڕاستی لەڕووی سیاسییەوە هیچ گۆڕانکارییەک روونادات. بۆ نموونە ئەو بەڵێنانەی کە سەبارەت بەو ئەنجوومەنە دران کە بڕیاربوو پێکبهێنرێت، لەلایەن سووریا و رووسیا پووچەڵکرایەوە، بەڵام ئەوە نابێ ببێتە رێگر لەوەی کە سووریا بخەینەوە بەرنامەی ئێمەدا، بۆیە بێگومان سووریاش بابەتێک دەبێت لە بەرنامەی کۆنفراسی ئەمساڵ دا و لە چوارچێوەیەکی گەورەتریشدا. 

 

 

د. هیوسگن: لە کۆنفرانسەکەدا مامەڵە لەگەڵ ئێرانیش دەکەین. لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشندا تێبینیمان کردووە کە دانوستاندنەکان سەبارەت بە بووژاندنەوە یان رێککەوتنێکی نوێی ئەتۆمی پێشناکەون، هیچ  جموجوڵێکی دیپلۆماسی لەوبارەوە نییە، ئەمەش لەلایەن ئەو حکومەتانەی کە دەستمان پێیان گەیشتووە بۆ ئێمە پشتڕاستکراوەتەوە. پاشان رووبەڕووی ئەو پرسیارە بووینەوە، ئەگەر هیچ ئەگەرێکی هەنووکەیی بۆ رێککەوتن لەسەر چەکی ئەتۆمی هەڕەشەداری ئێران نییە، ئەگەر دانوستاندن نەکرێ، ئایا پێویست دەکات نوێنەرانی ئەم رژێمە ئێرانییە بانگهێشت بکەین؟ لە کۆتاییدا گەیشتینە ئەو ئەنجامەی بەهۆی ئەو پێشێلکارییە بەرفراوانانەی مافی مرۆڤ و ئەو مامەڵە قبوڵنەکراوەی لەگەڵ ژنان لە ئێران دەکرێت، بڕیاربدەین هیچ نوێنەرێکی حکومەتی ئێران بانگهێشت نەکەین، بەڵام بڕیارماندا نوێنەرانی کۆمەڵگەی مەدەنی ئێران بانگهێشت بکەین، بێگومان بۆ ئەوەی ئەم بابەتەش لە کارنامەی کارەکانی کۆنفرانسەکەدا بێت.

 

 

د. هیوسگن: بەڵێ، زۆر گرنگە کە ئەو لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن دا بەشدار دەبێت. ئێمە لەو کۆنفرانسەدا باس لە شەڕی ئۆکراینا دەکەین کە دەتوانم بڵێم باڵی بەسەر هەموو شتێکدا کێشاوە. ئەو شەڕە لەبیرناکەین کە هێشتا بەردەوامە. لە ماوەی چەندین ساڵی رابردوودا لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن باسمان لە شەڕ و پێکدادانەکان کردووە و دەمانەوێت نەوەک تەنیا ئەم نەریتە بهێڵینەوە، بەڵکو مەبەستمانە ئەو ئاماژەیە بنێرین کە ئەوەی لە ناوچەکەدا روودەدات شتێکە جێگەی نیگەرانی ئێمەیە. 

 

 

د. هیوسگن: بەڵێ ماوە، بەڵام وەک پێشتر نییە. جێگەی خۆشحاڵیمانە کە بەوجۆرە نەماوە؛ لە هەمان کاتیشدا خۆشحاڵین کە بەشێک لە ئەنجامدەرانی ئەو تاوانە قێزەونانە دادگایی کراون. ئێمە ئێزدییەکانیشمان لە میونشن لەگەڵ دەبن، چونکە دەمانەوێت وەبیری خەڵکی بهێنینەوە کە دەبێت نەهامەتییەکانی مرۆڤایەتی لەبیر نەکرێن. دەبێت بیر لەوەش بکەینەوە کە چۆن ئەنجامدەرانی ئەم تووندوتیژییە ببەینە دادگە.