'هەرێمی کوردستان بەرەو سیستمی ئەسیکۆدا دەڕوات'؛ لەگەڵ شارەکانی عێراق خاڵی گومرگی هەیە؟

 

 

 

حەسەن حەموود: بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبان. سوپاس بۆ ئەم میوانداریەتان، ئەمە دەرفەتێکە بۆ قسەکردن لەگەڵ برا و خوشکەکانمان لە هەرێمی کوردستان. دەروازە سنوورییەکان دابەشکراون لەنێوان ناوچە فیدراڵییەکان و ناوچەکانی هەرێمی کوردستان. سەبارەت بە ناوچە فیدراڵییەکان 22 ناوەندی گومرگی سنووری هەیە و چوار دەروازەی سنوورییش لە هەرێمی کوردستان هەن، کە حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان دانیان پێدا ناون.

 

 

حەسەن حەموود: ئەگەر لە شانشینی ئوردنی هاشمییەوە دەستپێبکەین، عێراق لەگەڵ شانشینەکە بە دەروازەی گومرگی تریبیل پەیوەستە، لەگەڵ شانشینی عەرەبی سعوودیە دەروازەی گومرگیی عەرعەر، لەگەڵ کۆماری ئیسلامیی ئێران شەلامچە و ئەلسەیب و زەرباتیە و مەنزەریە و مەندەلی هەن، لەگەڵ دەوڵەتی کوەیتی خوشک دەروازەی سەفوان. لەگەڵ هەموو جیهانیش بە رێگەی بەندەرەکانەوە پەیوەستین: بەندەری  ئوم قەسر و بەندەری ئەبو فلوس و بەندەری خۆر زوبێر و بە ویستی خودا لە نزیکدا بەندەری فاو. بێگومان ئەمانەی باسم کرد تەنیا لە ناوچە فیدراڵییەکانن، ئەم خاڵە گومرگیانە لە ناوچە فیدراڵییەکانن. ئەگەر بەرەو باکوور بڕۆین بۆ دەروازەکانی هەرێم، دەروازەی ئیبراهیم خەلیلمان هەیە لەگەڵ تورکیا، دەروازەی باشماخ و حاجی ئۆمەران لەگەڵ ئێران. ئەمانە دیارترین دەروازەکانی ناوچەکانی هەرێمن؛ بەڵام لە ناوچە فیدراڵییەکان وەکو پێم گوتی، جگە لەوانە هەشت فڕۆکەخانەمان هەیە: شەش فڕۆکەخانە لە ناوچە فیدراڵییەکان و دوو فڕۆکەخانە لە ناوچەکانی هەرێم.

 

 

حەسەن حەموود: 22 دەروازە سەبارەت بە ناوچە فیدراڵییەکان.

 

 

حەسەن حەموود: بەڵێ، بەڵێ، بەڵێ، ئەو دەروازانەی کە هاتووچۆیان لێوە دەکرێت، بەڵێ.

 

 

حەسەن حەموود: لە راستیدا، هەموو دەروازەکان جووڵەی کاڵا و گەشتیاریشیان تێدایە. بێگومان دەروازەکان بەپێی سنوورەکان و ئەو دەوڵەتانەی کە دەروازەکەیان لەسەرە جیاوازن. هەر دەوڵەتێک هەناردەی تایبەتی خۆی هەیە، کە لە دەروازەی بەرامبەر سنوورەکەیەوە دێتە ناوەوە، بەم پێیەش هەموو دەروازەکان جیاوازن لەڕووی قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانییەوە. دڵنیاین دەروازە دەریاییەکان، بەو پێیەی گواستنەوەی دەریایی کەمترین تێچووی هەیە لە شێوازەکانی دیکەی گواستنەوە، بۆیە گواستنەوەی دەریایی و دەروازە دەریاییەکان زۆرترین جووڵەی ئاڵوگۆڕی بازرگانییان تێدایە. جگە لە توانای گەیشتنی کاڵا لە وڵاتانی جیاوازی جیهانەوە لە رێگەی گواستنەوەی دەریاییەوە؛ بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیێنێت دەروازەکانی دیکە کار ناکەن، بێگومان جیاوازی هەیە بەپێی هەناردە و بەپێی دەوڵەتی دراوسێ و بەپێی فاکتەرەکانی دیکە کە پەیوەندییان بە تێچووی گواستنەوە و رێژەی قازانجی لایەنی هاوردەکەرەوە هەیە.

 

 

حەسەن حەموود: بەڕاستی، وەڵامدانەوەی پرسیاری لەم جۆرە پێویستی بە ئامار و زانیاریی وردە. دەستەی گشتیی گومرگ، ئەمڕۆ لە رۆژی هەشتی ساڵی نوێداین، بە ویستی خودا ساڵێکی خۆش بێت بۆ هەمووان، تاوەکو ئێستا وردبینیی ئامارەکانمان تەواو نەبووە سەبارەت بە ساڵی 2024. بۆیە بەڕاستی ژمارەم لەبەردەستدا نییە کە ئێستا باسی بکەم. بەگشتی، ئەو ژمارانەی پشت بە سیستمە ئەلیکترۆنییەکان دەبەستن، وردترن. دەستەی گشتیی گومرگ لە کۆتایی 2023 دەستی بە جێبەجێکردنی سیستمی ئەلیکترۆنی لە دەروازەکانی کرد، تاوەکو کۆتایی 2024 هەموو دەروازە وشکانییەکانی تەواو کردووە جگە لە یەکێکیان و لە دەروازە ئاسمانییەکانیش دوو دەروازەمان ماون کە ئێستا لە قۆناخی کارکردندان، هەروەها دوو دەروازەی دەریاییش لە قۆناخی کارکردندان. هەموو دەروازەکان سیستمی ئەلیکترۆنییان تەواو نەکردووە، ژمارەکان بەپێی ئەو دەروازانە دەبن کە بەئەلیکترۆنی کراون تاوەکو ژمارەکان متمانەپێکراوتر بن. ئەمە ئەوە ناگەیێنێت کە ژمارەمان لەسەر کاخەز نییە، بەڵام بێگومان ژمارەکانی سیستمە ئەلیکترۆنییەکان متمانەپێکراوترن. بۆیە لە کۆتایی ئەم مانگەی ساڵی نوێماندا دەستەی گشتیی گومرگ راپۆرتی ساڵانەی خۆی دەردەکات، کە هەموو ژمارەکانی بە وردی تێدایە.

 

 

حەسەن حەموود: نازانم، ئەمە پێویستی بە بەڵگەیە؛ بەڵام قسەی بێ بنەما دەکرێت، خەڵک دەتوانن قسە بکەن و هەرچی دەیانەوێت بیڵێن. ئەوەی من وەکو بەڕێوەبردنی گومرگ دەیزانم، کارکردن لە دەروازە سنوورییەکان 24 کاژێرە لە حەوت رۆژی هەفتەدا. ئەو لایەنانەی لە گومرگ کار دەکەن یەکێکن لەو لایەنانەی لە دەروازە سنوورییەکان کار دەکەن. بەڕاستی چەندین لایەن، لەپێشیانەوە هێزە ئەمنییەکان ئامادەن. جەنابت دەزانیت ئەمە سنوورە، بۆیە بابەتەکە تەنیا پەیوەندیی بە گومرگەوە نییە، پەیوەندیی بە ئاسایشی وڵات و ئاسایشی خەڵکەوە هەیە. بۆیە پێموانییە بابەتەکە بەم سادەییە بێت کە لایەنی دەرەوەی یاسا بەو شێوەیە دوای کاژێر چواری ئێوارە کار بکەن. باشە ئەی ئەو لایەنانەی زەوییەکە دەپارێزن لە کوێن؟ هێزە ئەمنییەکان، دەستەی دەروازە سنوورییەکان، دەزگای هەواڵگریی نیشتمانی و هەتا دوایی، چەندین دەزگا لە دەروازەکان ئامادەن. ئەم قسەیە ورد نییە.

 

 

حەسەن حەموود: سوپاست دەکەم بۆ ئەم پرسیارە. گومرگی عێراق و هەروەها گومرگی هەرێمی کوردستان بەپێی هەمان یاسا کار دەکەن. یاسای گومرگی کارپێکراو لە ئێستای عێراقدا یاسای ژمارە 23ی ساڵی 84ە و هەردووکمان پێی کار دەکەین، ئێمە وەکو گومرگی فیدراڵی و گومرگی هەرێمیش. بێگومان لە جێبەجێکردندا جیاوازیی زۆر لە جێبەجێکردندا هەبووە و ناتەباییەک لە جێبەجێکردندا هەبووە، وەکو بەڕێزتان لەبیرتانە، بووە هۆی دروستکردنی خاڵی پشکنین. ئەم خاڵانەی پشکنین لە ساڵی 2018 بوونە هۆی ناڕەزایی برایانی هەرێم و لە ئەنجامی ئەوەدا کۆبوونەوە و دانوستانی درێژخایەن کران، کە گەیشتنە بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیران ژمارە 13ی ساڵی 2019. بەپێی ئەم بڕیارە رێکارەکانی گومرگ و تەعریفەی گومرگی و تەنانەت نرخی کاڵاکان یەکخران.

 

 

حەسەن حەموود: ئەگەر رێگەم پێبدەیت وەڵامی پرسیارەکەم تەواو بکەم، لەوانەیە وێنەکە روونتر ببێت. بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی ژمارە 13ی ساڵی 2019 ئەو نەخشە رێگەیەیە کە هەردوولا پێی کار دەکەن. لە کردەوەدا پەکخستنێک هەبوو لەلایەن برایانی هەرێمی کوردستانەوە و هەندێک لە بڕگەکانی ئەم بڕیارە جێبەجێ نەکران، لەوانە رۆژنامەی کشتوکاڵی، قەدەخەکردن و سنووردار کردن، باجی زیادەی پاراستنی بەرهەم. ئەمە لە گومرگی هەرێم وەرنەگیراوە. کەلێنێکی نوێمان بۆ دروست بوو. کۆمەڵێک کۆبوونەوە کران، هەندێکیان لەنێوان گومرگی هەردوولادا و راوێژکارانی هەرێم و راوێژکارانی حکومەتی فیدراڵی ئامادەبوون، کۆبوونەوەکان بەردەوامن. بۆ نموونە دۆسیەی ترانزێت بە نزیکەیی بە تەواوی یەکلایی کراوەتەوە و لەسەر خاڵی دەستپێکردنی جێبەجێکردنی بڕگەکانی ئەسیکۆداین، ئێمە بەرەو بابەتی رێگەی گەشەپێدان دەچین کە دەبێتە هۆی جووڵەیەکی گەورەی بازرگانی. رێنوێنییەکانی ترانزێت پەسند کران. تێبینییەک دەبینم شایەنی باسکردنە، گومرگی عێراق تاوەکو ئەوەی بکرێت، هەر بڕیارێک هەوڵ دەدات برایانی گومرگی هەرێمی تێیدا بەشداری بکەن، بەڵام بەداخەوە هەمیشە وەڵام نییە. بانگهێشت دەکرێن، فەرمانی دیوانی لە سەرۆکایەتی وەزیران دەردەچێت بۆ بەشداریپێکردنی هەرێم لە دروستکردنی بڕیارەکانی پەیوەست بە کاری گومرگی، بەڵام هەمیشە کارلێکردن و وەڵامدانەوە نییە. بەڵێ، کۆبوونەوەی زۆر هەن، بەڵێ ویستێکی راستەقینە هەیە لای هەردوولا بۆ کارکردن پێکەوە، چونکە یەکخستنی رێکارەکان یەکێکە لە پێداویستییە نێودەوڵەتییەکان، پێداویستییەکانی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان. خاڵی گرنگتر، راستییەکەی ئەوەیە کە بەپێی دەستوور، مادەی 110ی دەستووری کارپێکراوی عێراق، دەسەڵاتە تایبەتەکانی دەسەڵاتی فیدراڵی دیاریکراون. سیاسەتی گومرگی یەکێکە لە دەسەڵاتە تایبەتەکانی دەسەڵاتی فیدراڵی. بەڕێوەبردنی گومرگ بەڕێوەبردنێکی هاوبەشە لەنێوان دەسەڵاتە فیدراڵییەکان و هەرێمەکان و پارێزگا نابەستراوەکان بە هەرێمەوە. بۆیە داڕشتنی سیاسەتی تەعریفە و دیاریکردنی بەها و پاراستنی بەرهەم و رۆژنامەی کشتوکاڵی و شتەکانی دیکەی پەیوەست بە داڕشتنی سیاسەتی گومرگی لە دەسەڵاتە تایبەتەکانی حکومەتی فیدراڵین. لەگەڵ ئەوەشدا، وەکو ئێستا بۆ جەنابتم روونکردەوە، چەندین جار بانگهێشتی برایانی هەرێم دەکەین و بەڕاستی داوای ئامادەبوونیان دەکەین بۆئەوەی بەشداری لە دروستکردنی بڕیار بکەن، بەڵام بەڕاستی هەمیشە وەڵامدانەوە نییە بۆ ئەو داواکارییانە.

 

 

حەسەن حەموود: راستییەکەی وەک بە بەڕێزتم گوت، ئەوە ناکۆکی نییە ئەوەندەی لەوانەیە خراپ تێگەیشتن بێت، بەڕاستی نازانم چی ناوی لێبنێم؛ بەڵام بە روونی ئێستا بۆم روونکردیتەوە بەپێی دەستوور سیاسەتی گومرگی دەسەڵاتێکی تایبەتی دەسەڵاتی فیدراڵییە. هەرێمەکان و پارێزگاکان پابەندن بە جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتە. کاتێک یاسایەک دەردەچێت بۆ قەدەخەکردنی هاوردەی هەندێک کەرەستە، پێویستە هەرێم و پارێزگاکان پابەندبن بەو قەدەخەکردنە. کاتێک بڕیاری پاراستنی بەرهەم دەردەچێت، ئەمڕۆ بەرهەمێکی عێراقی هەیە لەناو عێراق بەرهەم دەهێندرێت، دەوڵەت باجی زیادە دەسەپێنێت بەسەر هاوردەی هەمان جۆری ئەو بەرهەمە بە مەبەستی پاراستنی پیشەسازیی نیشتمانی و پاراستنی دراوی بیانی و دامەزراندنی هێزی کار و ئەو شتانە. ئەمە سیاسەتی گومرگییە، سیاسەتی داراییە، دەستووریش دەقی لەسەر ئەوە کردووە کە لە دەسەڵاتی فیدراڵییە.

 

 

حەسەن حەموود: نا، من نموونەت دەدەمێ لەسەر وەرگرتنی کەمتر نەک زیاتر. رێژەی وەرگرتنی گومرگ لە هەرێم سەبارەت بە ئێستا - باسی پاراستنی بەرهەمم کرد - واتە بۆ نموونە هەندێک بەرهەممان هەیە وەکو مریشک و پارچەکانی مریشک 50% زائیدی 25% باجی زیادەی لەسەرە کە لە هەرێم وەرناگیرێت. بۆ نموونە پاککەرەوەکان ئێستا بڕیاری پاراستنی بەرهەم بۆ پاککەرەوەکان دەرچووە ئەوەندە لەسەد، ئەوەش پابەندیی پێوە ناکرێت. بابەتی رۆژنامەی کشتوکاڵی، قەدەخەکردنی هاوردەی هەندێک بەرهەم، سەوزە و میوە لە وەرزی دیاریکراوی وەرزەکانی بەرهەمهێنان لە عێراق پابەندیی پێوە ناکرێت. بەڕاستی زۆر شتی لەم جۆرە هەن. بەداخەوە هەموو لیستەکە لەبیرم نییە، بەڵام ئەمە هەیە.

 

 

حەسەن حەموود: ئەمە بەڕاستی، راست نییە. یەکەم بەپێی یاسای گومرگ کە ئێستا باسم کرد و لە هەرێم و ناوەندیش پێی کار دەکرێت، بەپێی یاسای گومرگ بەشی لێکۆڵینەوە و بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ هەیە. بەشەکانی لێکۆڵینەوە و بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ دەسەڵاتیان لە هەموو وڵاتدا هەیە، بۆیە تەنیا لە سنوورەکان کار ناکەن، ئەمانە بەشی تایبەتمەندن بۆ بەدواداچوونی قاچاخ. ئەو خاڵە گومرگییانەی ئێستا باسی دەکەیت واتە دان نەنان بە بەڵگەنامە گومرگییەکانی دەرچوو لە دەروازەی سنووری و مامەڵە لەگەڵ کاڵاکە دەکرێت وەکو ئەوەی بۆ یەکەمجار دێتە نێو وڵاتەوە، ئەمەش بێگومان بە هیچ شێوەیەک نییە. ئەوەی ئێستا هەیە خاڵی تایبەتن بە بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ و پشکنینی بەڵگەنامەکانی لەگەڵ کاڵاکان و وردبینی لە یاساییبوونیان. ئەمڕۆ وەکو بۆ بەڕێزتم روونکردەوە، چوار دەروازە هەن کە حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم دانیان پێدا ناون. ئەمانە دەروازەی فەرمین، هەموو بەڵگەنامەکانی لەو دەروازانەوە دەردەچن جێی رێز و پێزانینی دەوڵەتی عێراقن بەو پێیەی لە دەروازەیەکی فەرمی و لایەنێکی دانپێدانراوەوە دەرچوون.

 

 

حەسەن حەموود: یەکەم تۆ پێداگری لەسەر ئەوە دەکەیت کە ئەمانە خاڵی گومرگین و من پێم گوتی ئەمە راست نییە. ئەمانە بەشێکن لە کارەکانی لێکۆڵینەوە و بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ و خاڵی گومرگی نین. ئەمانەی تۆ باسی دەکەیت لە بەسرە و واست و کەربەلا و دەروازەکانی بەغدا هەن، بەڵگەنامە هاتووەکان پشکنین دەکەن... گوێم لێبگرە، گوێم لێبگرە خۆشەویستم، گوێم لێبگرە، ئەم خاڵانە کاڵای هاتوو لە بەسرە و کاڵای هاتوو لە کوت پشکنین دەکەن، بە هەمان شێوە. زیاد لەوە، با شتێکت پێبڵێم، دەستەی گشتیی گومرگ لەگەڵ هەندێک لایەنی ئەمنی تەنانەت سەردانی بازاڕەکانیان کردووە و وردبینییان لە هەندێک کۆگای بازرگانان کردووە، ئەمە بەشێکە لە ئەرکەکانمان. بۆچی نیگەرانی لە بوونی خاڵ بۆ مەبەستی وردبینی لە بەڵگەنامەکان؟ بۆ بەڕێزتم روونکردەوە کە بەڵگەنامەی دەرچوو لە دەروازە فەرمییەکان، دەستەی گشتیی گومرگ هیچ دەسەڵاتێکی نییە جگە لە دانپێدانان بە بەڵگەنامەکە؛ بەڵام هەندێک جار وەکو چۆن وردبینی لە دەروازەکانمان لە دەروازە فیدراڵییەکان دەکەین و دەبینین لەوێ بۆ نموونە پابەندنەبوون بە جێبەجێکردنی یاسا لە شوێنی دیاریکراو هەیە، جیاوازییەکان لە لایەنی هاوردەکەر وەردەگیرێتەوە و لێپرسینەوە لەگەڵ فەرمانبەر لە ناوچەکانمان دەکرێت کاتێک گومان لە هەڵە یان شتی لەو جۆرە هەبێت. ئەگەر جیاوازی رەسمێکی دیاریکراو یان پاراستنی بەرهەمی وەرنەگرتبێت، لە لایەنی هاوردەکەر وەردەگیرێتەوە و لێپرسینەوە لەگەڵ فەرمانبەر دەکرێت، ئەمە لە دەروازە فیدراڵییەکاندا.

 

 

حەسەن حەموود: بێگومان ئەمە، ئێستا بۆم روونکردیتەوە، ئەگەر رەسمێک وەرنەگیرابێت، وەردەگیرێت، ئەمەش وەکو روونم کردەوە، لەگەڵ کاڵای هاتوو لە هەرێم و هەروەها لەگەڵ کاڵای هاتوو لە باشوور و ناوەڕاست کاری پێدەکرێت. رێکارەکە یەکە. ئەمڕۆ ئەگەر - وەکو بۆم روونکردیتەوە - دەتوانین تەنانەت بچینە بازاڕەکان و پشکنین بکەین، چووینەتە کۆگای بازرگانەکان و هەندێک بازرگانمان جیاوازیی رەسمەکەمان لێوەرگرتوونەتەوە. ئەمە رەسمی دەوڵەتە جەنابم. واتە لە ئەنجامدا ئەگەر مامەڵەکە بەهۆی گومان، ناڕوونی، هەندێک جار گەندەڵی، بەبێ وەرگرتنی هەموو رەسمەکان تێپەڕیوە، ئەم رەسمانە دەچنە خەزێنەی دەوڵەتەوە. بۆیە ئەم بەشانە - بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ، لێکۆڵینەوە و بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ پابەندن بەم رۆڵە و ئەم ئەرکە. وەرگرتنی پارەکان بە هیچ شێوەیەک لە خاڵەکان نابێت، لە خاڵەکان نابێت. ئەو کاڵایەی جیاوازی رەسمی لەسەرە دەنێردرێت بۆ بەڕێوەبەرایەتیی ناوچەکە، واتە ئەگەر لە بەنداوی موسڵ بێت دەچێتە بەڕێوەبەرایەتیی گومرگی موسڵ، رەسمەکە لەناو بینای بەڕێوەبەرایەتییەکە بەپێی رێکاری بنەڕەتی و فەرمی دەکرێت و دەدرێتە لایەنەکە بۆ پێدانی رەسمی پێویست.

 

 

حەسەن حەموود: بێگومان، بێگومان، ئەم کارە گومرگییە کێ پێی هەڵدەستێت؟ بێگومان فەرمانبەرانی گومرگ. ئەگەر پرسیار لەسەر دەستەی دەروازە سنوورییەکان دەکەیت، پرسیارەکەت دیاری بکە ئەگەر دەکرێت.

 

 

حەسەن حەموود: نا، سەبارەت بە دەروازەکانی هەرێم، بۆ بەڕێزتم روونکردەوە گومرگی هەرێم یەکێک لە پێکهاتەکانی دەستەی گشتیی گومرگ نییە. گومرگێکی سەربەخۆیە و سەر بە حکومەتی هەرێمە، بەڕێوەدەبرێت و کاری تێدا دەکرێت بەدوور لە دەستەی گومرگی فیدراڵی، ئەمەش بێگومان بە هیچ شێوەیەک رەتناکرێتەوە، بە پێچەوانەوە شتێکی قبوڵکراو و تەندروستە و بەپێی دەستوور و یاسایە. بەڵام وەک روونمکردەوە هەندێک کۆسپ هەن، ئێمە بە شێوەیەکی پیشەیی لەگەڵ گومرگی هەرێم. زۆربەی جار رێککەوتن لەسەر هەموو چوارچێوە پیشەییەکەی کار هەیە هیچ جیاوازیمان لە بابەتی چوارچێوەی پیشەیی کارکردندا نییە. بەڵێ کێشە لە جێبەجێکردندا هەیە.

 

 

حەسەن حەموود: لە راستیدا، لەگەڵ وڵاتی دراوسێ، سووریا سێ دەروازەی سنووریی هەن؛ دەروازەی رەبیعە و دەروازەی وەلید و دەروازەی قائیم. دوو دەروازە راگیرابوون، رەبیعە و وەلید، بەهۆی دۆخی رژێمی پێشوو و هەندێک ناوچە لە دەرەوەی دەسەڵاتی رژێم بوون. بۆیە ئەو دەروازانە راوەستابوون و تەنیا دەروازەی قائیم کاری دەکرد. ئێستا بە شێوەیەکی کاتی جووڵەی بازرگانی راوەستاوە، هیوادارین سووریای دراوسێ چاک ببێتەوە و کارەکان بە خواستی خودا بگەڕێنەوە دۆخی ئاسایی. دەستەی گشتیی گومرگیش ئامادەیە بۆ کردنەوەی دەروازەکانی دیکە کە ئێستا باسم کردن و کادیرەکانی دەستەی گشتیی گومرگ تاوەکو ئەم ساتە لە دەروازەی قائیم ئامادەن و کاتێک بڕیار دەربچێت بۆ دەستپێکردنەوەی جووڵەی بازرگانی، گومرگی عێراقی ئامادە دەبێت بۆ ئاسانکاری هاتووچۆی کاڵاکان.

 

 

حەسەن حەموود: ئەوە دەروازەی رەبیعەیە لە موسڵ، نازانم فیشخابوور مەبەستتە.

 

 

حەسەن حەموود: ئێمە لە ئێستادا وەک بۆ بەڕێزتم روونکردەوە دەستەی گشتیی گومرگ لایەنێکە بڕیارەکان جێبەجێ دەکات و بڕیار دروست ناکات. بۆیە هەر کاتێک بڕیاری دەوڵەت هەبوو بۆ کردنەوەی هەر دەروازەیەک، بێگومان دەستە ئامادەیە ئەرکەکانی لە هەر دەروازەیەک کە دەکرێتەوە جێبەجێ بکات.

 

 

حەسەن حەموود: سیستمی ئەسیکۆدا سیستمێکی ئەلیکترۆنییە کە مامەڵە و رێکارە گومرگییەکان بەتەواوی ئۆتۆماتیک دەکات. لە زیاتر لە سەد وڵات جێبەجێ دەکرێت، عێراق ئەمڕۆ وڵاتی ژمارە 108ـە لە جێبەجێکردنی ئەم سیستمەدا. لانیکەم وڵاتانی نزیکمان: سووریا، لیبیا، لوبنان، فەلەستین و چەندین وڵاتی دیکە سیستمی ئەسیکۆدا پەیڕەو دەکەن. بەڕاستی کاری گومرگی ئۆتۆماتیک دەکات. کاری گومرگی بە سێ قۆناخ: پێش خاوێنکردن و لە کاتی خاوێنکردن و دوای خاوێنکردن. سیستمەکە هەموو ئەم پرۆسەیە ئۆتۆماتیک دەکات بەپێی رێکاری کۆمپیوتەری و دیجیتاڵی کە لە دەرچوونی پسوولەی بارکردن و گواستنەوە و گواستنەوەکار و کۆمپانیای دڵنیایی دەستپێدەکات. هەموو ئەم شتانە لە رێگەی ئەم سیستمەوە دێنە ناوەوە، بەبێ دەستێوەردانی مرۆیی لە فەرمانبەران، بە شێوەیەکی خۆکار دەنێردرێنە سیستمەکە. سیستمەکە شیکاری دەکات بەپێی ئەلگۆریتمەکان کە لەسەر بنەمای ئەم کارە ئامادەکراون، لە کاتی خاوێنکردندا زانیارییەکان لە خاوێنکەری گومرگی یان بریکاری دەرهێنان و بازرگانەکە خۆی وەردەگرێت و بەراوردکاری دەکات و بێگومان بە سەرپەرشتی فەرمانبەرە پسپۆڕەکان. دواتر کاڵاکە خاوێن دەکرێت و رەسمەکان وەردەگیرێن و دەدرێن. هەموو ئەم پرۆسەیە بە بازنەیەکی داخراو دەکرێت. کردەییانە سیستمەکە لە عێراق جێبەجێ کراوە و بە خواستی خودا بەرەو چالاککردنی هەموو تایبەتمەندی و باشییەکانی دەڕۆین.

 

 

حەسەن حەموود: مەبەستت کام پلاتفۆرمە؟

 

 

حەسەن حەموود: ئەسیکۆدا ناوی سیستمەکەیە جەنابم، سیستمێکە ناوی ئەسیکۆدایە. ئێمە ئێستا ئەم سیستمە جێبەجێ دەکەین بە رێککەوتننامەیەک کە لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان مۆر کراوە.

 

 

حەسەن حەموود: دەستمان بە جێبەجێکردنی سیستمی ئەسیکۆدا لە عێراق کرد لە مانگی 10ی 2023. لە ساڵی 2024 تەواومان کرد، لە 01-01-2025 بە تەواوی وازمان لە کاری کاخەز هێنا. ئەمڕۆ مامەڵەی گومرگی لە دەروازە فیدراڵییەکان بەبێ کاخەز دەکرێت، رەسمەکان بەبێ کاخەز و بەبێ دەستێوەردانی فەرمانبەر دەدرێن. واتە سیستمەکە بڕی رەسمەکان ژمار دەکات و ئەم بڕە دەنێرێتە ئامێری پارەدانی ئەلیکترۆنی و بڕەکە لە رێگەی ئەم ئامێرەوە دەبڕدرێت و ئاگادارییەک دەگەڕێتەوە بۆ سیستەمەکە کە بڕەکە وەرگیراوە بە بازنەیەکی داخراو بەبێ دەستێوەردانی فەرمانبەر. ئەمە جێبەجێ کراوە و لە 1/1ی ئەم ساڵەوە، وەک بۆ بەڕێزتم روونکردەوە ئێستا، وازمان لە کاخەز هێناوە لە دەروازە ئۆتۆماتیککراوەکان و کار بەردەوامە. هیوادارین پێش کۆتایی مانگی 4 هەموو دەروازەکانمان بە خواستی خودا ئۆتۆماتیک کرابن.

 

 

حەسەن حەموود: پێویستە لە هەموو دەروازەکان کاری پێبکرێت. وەکو بۆ بەڕێزتم روونکردەوە، دوو دەروازەی ئاسمانیمان ماون تاوەکو ئێستا تەواو نەبوون، یەک دەروازەی وشکانیمان ماوە، دەروازەی قائیم ئێستا جووڵەی بازرگانی کراوەتەوە، تەواو دەبێت، دوو دەروازەی دەریاییشمان هەن کە ئەبو فلوس و خۆر زوبێرن. واتە ئەمانە پێش کۆتایی مانگی 4 تەواویان دەکەین. سەبارەت بە هەرێم، ئەو سیستمە ئەلیکترۆنییەی ئێستا باسمان کرد و سێرڤەرەکانی تایبەت بە سیستمەکە کە لە ناوەندی داتای نیشتمانیدان، ئەم ناوەندە نیشتمانییەی داتا گەنجینەی داتای دەوڵەتی عێراقە کە پاراستنی بەرزی هەیە و پارێزراوە و فایەرۆڵی هەیە و ئەم شتانە، سێرڤەرەکانی سیستمەکە لەم ناوەندەدان. بێگومان سیستمەکە توانا و لێهاتوویی هەیە دەروازەکانی هەرێم و دوو هێندەی ئەوەش لەخۆبگرێت. بۆیە دڵ و باوەشمان کراوەیە بۆ ئەوەی سیستمەکە لە دەروازەکانی هەرێم ئۆتۆماتیک بکرێت و کار بکات، ئەمەش یارمەتیمان دەدات لە یەکخستنی رێکارەکان و لە هەموو ئەم مشتومڕە رزگارمان دەکات.

 

 

حەسەن حەموود: بەخودا واتە دەکرێت ئەم پرسیارە ئاراستەی گومرگی هەرێم بکەین. من بەڕاستی ناتوانم لەجیاتی ئەوان وەڵام بدەمەوە، بەڵام لەم مینبەرەوە دەڵێم، واتە بە پێچەوانەوە ئەمە مایەی خۆشحاڵیمانە.

 

 

حەسەن حەموود: بەڕاستی گفتوگۆ لەگەڵ برایان هەیە، لانیکەم بەڕێوەبەرایەتی پێشووی گومرگ باسی ئەسیکۆدامان کردووە. ویستێکی گەورەمان هەیە کە برایان لە هەرێم ببنە بەشێک لە سیستەمەکە، لای ئەوانیش ویست هەبوو، بەڵام دەزانیت ئەمە پێویستی بە بڕیاری بەڕێوەبەرایەتییە باڵاکانیانە. لەلای ئێمەوە ئەمە بە تەواوی کۆتایی بە گفتوگۆکە دەهێنێت، خاوێنکردنی کاڵا بەپێی سیستمی ئەسیکۆدا دەبێتە هۆی یەکخستنی رێکارەکان بەتەواوی، یەکخستنی رەسمەکان بەتەواوی، هیچ خاڵێک نامێنێت کە بتوانین لەسەری جیاواز بین یان ببێتە خاڵی جیاوازی چونکە رێکارەکان یەک دەبن.

 

 

حەسەن حەموود: سیستمەکە بەڕاستی پیشەیی و مۆدێلێکە لە 108 وڵات جێبەجێ دەکرێت، لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە ئامادەکراوە، لەلایەن تیمەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڕێوە دەبرێت، نوێ دەکرێتەوە. ئەمە دوایین بەرهەمی بیری مرۆڤە سەبارەت بە کاری گومرگی، شیاوی نوێکردنەوە و زیادکردنە، پێوەرە نێودەوڵەتییەکان، پێوەرەکانی رێکخراوی بازرگانی جیهانی، پێوەرەکانی رێکخراوی گومرگی جیهانی رەچاو دەکات. بەڕاستی هەموو سیستەمەکە سوودە و هەمووی قازانجە. جگە لەوەش، حکومەتی فیدراڵی زیاتر لە 13 ملیۆن دۆلاری بۆ سیستمەکە و دامەزراندنی و راهێنانی کادیرەکان خەرج کردووە. ئەمەش واتە برایانی هەرێم دەتوانن ببنە بەشێک لە سیستمەکە بەبێ ئەوەی هیچ تێچوویەکیان هەبێت. بە پێچەوانەوە، رێکخستن زیاد دەکات، داهات زیاد دەکات، سنووردارکردنی سەرپێچییەکان زیاد دەکات، رێکخستن و یەکخستنی رێکارەکان زیاد دەکات. بە تەواوی سوودبەخشە بۆ برایان لە هەرێم و وەکو بۆ بەڕێزتم روونکردەوە ئێمە ئامادەین و پێشوازی لە جێبەجێکردنی دەکەین.

 

 

حەسەن حەموود: راستییەکەی پرسیارەکە سیاسییە و بەڕاستی لە دەرەوەی پسپۆڕی و خواستی منە بە تەواوی. من ئێستا بۆ بەڕێزتم باسی سوودەکانی سیستمەکەم کرد، باسی ئەوەم کرد کە سیستمێکی نێودەوڵەتییە و لە زیاتر لە ئەوەندە وڵات جێبەجێ دەکرێت و لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە ئامادەکراوە و بە تەواوی سوودی بۆ هەرێم هەیە. هیوادارین لە رۆژانی داهاتوودا، واتە لە هەرێم نەمبیستووە رەتیکردبێتەوە، بە پێچەوانەوە بیستوومە کە هەرێم پەیوەندیی هەیە و لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان قسە لەسەر هەمان بابەت دەکات بۆیە بە پێچەوانەوە، بابەتێکە لە راستیدا وا دەبینم کە هەرێم بەرەو ئەسیکۆدا دەڕوات.

 

 

حەسەن حەموود: لە دۆخی ئێستای دەروازە ئۆتۆماتیککراوەکانماندا، تەنیا لە رێگەی سیستمەکەوە دەکرێت. لە راستیدا رێگەیەکی دیکەت نییە جگە لەوەی بچیتە ناوەوە و هەژمارێکت لە سیستمەکەدا هەبێت، راگەیاندنی کاڵاکانت لە سیستمەکەدا بکەیت و بە زنجیرەی رێکارە دیاریکراوەکانی سیستمەکەدا تێپەڕیت. ناکرێت مامەڵەکە بەبێ سیستمەکە ئەنجام بدرێت. وەکو پێشتر باسم کرد، لە هەندێک بنکەدا هێشتا تەواو نەبووە. جیاوازیی نێوان ئەو بنکانەی سیستمەکەیان تێدا جێبەجێ دەکرێت و ئەوانی دیکە چییە؟ لەو بنکانەی سیستمەکەیان تێدا جێبەجێ دەکرێت، رێکارەکان خێراترن، وردترن و رەوانترن، بە شێوەیەکی روون تێدەپەڕن. ئێمە وەکو لایەنی حکومی چاودێرییەکی متمانەپێکراوترمان لەسەر بەڵگەنامەکان، سەرەتاییەکان، بازرگان و گواستنەوەی پارە هەیە. بە راشکاوی، هەموو ئەمانە سیستمەکە دابینی دەکات و کاری کاخەزی دابینی ناکات.

 

 

حەسەن حەموود: بێگومان بە ئاسیکودا خێراترە. بەڵام چەند کات دەخایەنێت؟ کات لە کاری گومرگیدا تەنیا پشت بە گومرگ نابەستێت، پشت بە لایەنی هاوردەکاریش دەبەستێت کە دەبێت بێت و زانیارییەکانی بخاتە ناوەوە و راگەیاندنی کاڵاکە بکات. هەروەها پشت بە لایەنە پەیوەندیدارەکانی کاری گومرگیش دەبەستێت. دەزانی کاری گومرگی لایەنی پەیوەندیداری هەیە وەک وەزارەتی تەندروستی، دەزگای ناوەندی پێوانەسازی و کۆنترۆڵی جۆری، وەزارەتی کشتوکاڵ. لایەنە پەیوەندیدارەکان، بۆ نموونە میوە و سەوزە پێویستە رەزامەندی وەزارەتی کشتوکاڵی لەسەر وەربگیرێت کە لە دەروازە سنوورییەکەدا ئامادەن. هەروەها بۆ هەندێک کەلوپەل، دەرمان و شتی دیکە دەبێت وەزارەتی تەندروستی ئامادە بێت. هەروەها بۆ ئاژەڵ دەبێت بەڕێوەبەرایەتی ڤێتێرنەری لە وەزارەتی کشتوکاڵ هەبێت. مەبەستم ئەوەیە پرۆسەکە بەو شێوەیە ناژمێردرێت، بەڵام دڵنیام بە ئاسیکودا خێراتر و وردترە.

 

 

حەسەن حەموود: بێگومان داهاتەکان باشتر دەبن، چونکە کاری دەستی و مرۆیی دەکرێت هەڵە و گومانی تێدا بێت و دەکرێت فشاری لەسەر بێت و گەندەڵیشی تێدا بێت. سیستەمی ئەلیکترۆنی ناکرێت فشاری لەسەر بێت، ناکرێت هەڕەشەی لێ بکرێت، ناکرێت بەرتیلی پێبدرێت و ناکرێت ویژدانی بکڕدرێت، بۆیە کۆتایی بە زۆرێک لە سەرپێچییەکان دێت لە رێگەی جێبەجێکردنی سیستەمەکەوە. ئەگەر ئەوە بکرێت، دڵنیام کاریگەریی ئەرێنی لەسەر داهاتەکان دەبێت، ئەمە شتێکی لۆژیکییە بە راستی.

 

 

حەسەن حەموود: زۆر سوپاس.