جێگری نوێنەری سکرتێری گشتیی یوئێن لە عێراق: 90٪ـی ئاوی دیجلە و فورات پیس بووە

 

غوڵام ئیسحاق زای، جێگری نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق بۆ کاروباری مرۆیی و پەرەپێدان لە بەرنامەی رووداوی ئەمڕۆ دا گوتی: عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی جیهان بە سەختی کاریگەریی گەرمبوونی جیهانی و گۆڕانی ئاو و هەوای لەسەرە. هەروەها دەڵێت، گۆڕانی کەشوهەوا بووەتە هۆی کۆچکردنی نزیکەی 37 هەزار کەس لە باشووری وڵاتەکە.

 

 جێگری نوێنەری سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان باس لەوە دەکات، ئاوارەکانی عێراق رووبەڕووی چەندین ئاڵنگاری بوونەتەوە، لەوانە سیاسی، ئاسایش، نیشتەجێبوون، قەرەبوونەکردنەوە و نەبوونی بەڵگەنامە، کە بووەتە هۆی بێبەشبوونیان لە خزمەتگوزارییەکان.

 

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: سەرەتا دەمەوێت پیرۆزبایی لە سەرۆکوەزیران محەممەد شیاع سوودانی و محەممەد تەمیمی جێگری و وەزیری پلاندانان بکەم بۆ گەشەپێدان و راگەیاندنی پلانی گەشەپێدانی نیشتمانی، هەروەها شانازی دەکەم کە نەتەوە یەکگرتووەکان لە رێگەی هاوکاریی تەکنیکییەوە پشتیوان بوو لە رێگەی UNDPـیەوە بۆ گەشەپێدانی پلانەکە.  

 

راستییەکەی، پلانەکە زۆر مەبەستدار و گشتگیرە، هەوڵێکی دیکەیە بۆ بە دەستهێنانی دیدگەی 2030ـی عێراق، پلانەکە زۆر هاوتای ئەو رێککەوتنە نێودەوڵەتییانەیە کە عێراق پابەند یان تێیاندا بەشدارە، بۆ نموونە ئامانجە بەردەوامەکانی گەشەپێدان، رێککەوتنی ئاو و هەوا لە پاریس و کاریگەرییەکانی کۆچ و زۆر پابەندێتیی دیکە، هەروەها پلانەکە پێنج بەرنامەی تێدایە و ئەم بەرنامانە بۆ بەرەوپێشبردن و بەهێزکردنی وەبەرهێنانن لە توانا و بەهرەی مرۆیی و چاکسازیی ئابووریی و هەمەچەشنکردنی ئابووری و گواستنەوە بەرەو وزەی پاک و وەبەرهێنان لە ژێرخانی وڵات و بواری پاراستنی کۆمەڵایەتی و زۆر بواری دیکە، پێموایە یەکێک لەو شتانەی لە پلانەکەدا بە دڵمە ئەوەیە کە ئامانجەکانی زۆر دیار و تایبەتن تاوەکو لە 2028 یان 2030ـدا بەدەستبهێنرێن، بۆ نموونە دانراوە کە 15٪ هەژاری کەمبکاتەوە، 30٪ی بێکاری کەمبکاتەوە هەروەها دەیەوێت گەشەی دانیشتووان جێگیر بکات بە رێژەی 2.5٪، وەک دەزانن ژمارەی دانیشتووانی عێراق گەشە دەکات کە لە درێژماوەدا جێگیر نابێت. هەروەها پلان دانراوە کە گەشەی تێکڕای بەرهەمی ناوخۆیی بگاتە 4.24٪، بەڵام ئەوەش پشت بە نرخی نەوت دەبەستێت. 

 

گرنگترین شت ئەوەیە کە باسی نرخی نەوتمان کردووە، چونکە عێراق ئابوورییەکەی زۆر پشت بە نەوت دەبەستێت، پلانەکە هەوڵێکە بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری و گەشەدان بە کەرتی نانەوتی، بە تایبەتی وەبەرهێنان و پشتیوانیکردنی بەرهەمهێنە عێراقییەکان لە کەرتی نانەوتیدا تاوەکو توانای رکابەریی عێراق باشتر بکات. هەروەها ئاسانکاریی بۆ هاوردەکردن دەکات، ئاسانکاریی دەکات تاوەکو عێراق لە بازاڕی ناوچەکە و جیهان زیاتر توانای رکابەریی هەبێت.  

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: من بە جۆرێکی دیکەی دەیبینم ئەویش ئەوەیە کە پلانەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان چۆن هاوتەریبی پلانی گەشەپێدانی نیشتمانیی عێراق دەڕوات، چونکە سیاسەتی ئێمە وەکو نەتەوە یەکگرتووەکان و هەموو وڵاتانی دنیا ئەوەیە کە پلانەکانمان هاوتەریبی پلان و کارە لەپێشینە نیشتمانییەکان بن، رۆڵی ئێمە وەکو نەتەوە یەکگرتووەکان پشتیوانیی پلانی حکومەتە نەک پلانی خۆمان، بەدڵنیاییشەوە لە زۆر لایەنەوە پلانی ئێمە و حکومەت زۆر هاوکاتن، چونکە ئەگەر حکومەتی عێراق سەرنجی لەسەر ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوامە، ئەوا ئەوە بۆ ئێمە بە راستی لایەنێکی گرنگە، کاری من چوارچێوەی هاوکاریکردن یان رێککەوتنی هاوکاریکردن بۆ ناوی کارەکەمان بەکاردەهێنم، چونکە ناوەکەی زۆر درێژە کە بریتییە لە چوارچێوەی هاوکاریکردنی گەشەپێدانی بەردەوام، من هەر دەڵێم چوارچێوەی هاوکاریی نەتەوە یەکگرتووەکان کە ئەوەی ئێستایان تەواو بووە و خەریکین گەشە بە دانەیەکی نوێ دەدەین کە لە 2025ـدا دەستپێدەکات و پێنج ساڵ دەخایێنێت و تاوەکو 2029 دەڕوات، پلانە نوێیەکەمان زۆر هاوتەریب و یارمەتیدەری پلانی گەشەپێدانی نیشتمانییە.

 

ئێمە گەشەپێدانی پلانەکەی خۆمانمان راگرت یان دواخست و چاوەڕێی دەرچوونی پلانی گەشەپێدانی نیشتمانی بووین تاوەکو دڵنیا بین لەوەی هاوتەریبن، بۆ نموونە لە پلانە نوێیەکەمان کە ئێستا حکومەت پێیدا دەچێتەوە و هیوادارین تاوەکو کۆتایی ئەم ساڵ بڵاوی بکاتەوە و هیوادارین رووداویش کارێکی تایبەتی لەسەر بکات، چونکە بۆ هەموو عێراقە بە هەرێمی کوردستانیشەوە، ئەگەر سەیری پلانەکەمان بکەیت نەخشەمان تێدا کێشاوە کە چۆن هەندێک لەو چوار بوارەی ئێمە پشتیوانییان دەکەین پشتیوانی لە هەندێک لەو بەرنامە نیشتمانییانە دەکەن کە حکومەتی عێراقی دەیەوێت جێبەجێیان بکات بەتایبەتی سەرنجی لەسەر کەمکردنەوەی هەژاری و بێکاری و گۆڕانی ئاو و هەوا و پاراستنی کۆمەڵایەتییە و رێساکانی یاسا و حکومەتداری، ئەوەش شتێکە کە بۆ ئێمە بوارێکی گرنگە.  

 

هەروەها ویستم ئاماژە بەوە بدەم، کە ئێمە لە چوارچێوەی هاوکاریی نەتەوە یەکگرتووەکان چوار پایەمان هەن، پایەی یەکەم سەرنجی لەسەر خزمەتگوزاریی پاراستنی کۆمەڵایەتییە، کە ئەویش تەندروستی، پەروەردە، ئاو و پاکوخاوێنییە، هەروەها پاراستنی کۆمەڵایەتی لە لایەنی پشتیوانیی حکومەتەوە بۆ خەڵکانی هەژار و لاواز، بە تایبەتی ئاوارە نێوخۆییەکان و نڤیشکان، عێراق ژمارەیەکی زۆر نڤیشکانی هەیە بۆیە ئێمە هەوڵدەدەین یارمەتیی لایەنە پەیوەندیدارەکان بدەین، کە چۆن کوالێتیی و دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکان بۆ دانیشتووان باشتر بکەین. عێراق لەلایەن ژمارەیەکی زۆر نیشاندەرەوە چاودێریی دەکرێت، کار لەسەر ئەوە دەکەین چۆن مردنی دایکان و منداڵان کەم بکەینەوە؟ چۆن رێژەی وازهێنان لە خوێندن کەم بکەینەوە بە تایبەتی لەنێو کچان و گەنجاندا. چۆن لە پەروەردەی پێشوەختەدا وەبەرهێنان بکەین؟ چونکە پەروەردە بناخەی داهاتووی عێراقە، هەروەها کار لەسەر ئەوە بکەین کە چۆن خزمەتگوزارییە پەروەردەییەکان فراوان بکەین، چونکە ئێستا لە ژێرخانی وڵاتدا لە زۆربەی قوتابخانەکانی عێراق خوێندکاری زۆر هەن، هەروەها لە بواری تەندروستیشدا پێمانخۆشە یارمەتیی عێراق بدەین دەستڕاگەیشتنی جیهانی بە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان بۆ هەموو هاووڵاتییەکانی دابین بکات، کار لەسەر ئەوە دەکەین چۆن کوالیتیی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان باشتر بکەین تاوەکو عێراقییەکان پێویستیان بە چوونە دەرەوە نەبێت و پارە بۆ خزمەتگوزاریی تەندروستی خەرج نەکەن، بۆیە رۆڵی ئێمە تەواو تەکنیکییە و بە هەمانشێوە لە بواری هەمەچەشنکردنی ئابووریش خوازیارین زیاتر وەبەرهێنان بکەین و پشتیوانیی عێراق بکەین و لە رێگەی بەرنامەی مەشقی پیشەیی تەکنیکییەوە ئاستی بەهرەکان بەرز بکەینەوە. 

 

راستییەکەی، دوای ئەم هەڤپەیڤینە لە هەرێمی کوردستان دەچم بۆ پرۆژەیەک کە یونسکۆ و یەکێتیی ئەورووپا جێبەجێی دەکەن و پارەکەی یەکێتیی ئەورووپا دابینی دەکات، بە دڵنیاییەوە ئەمە بۆ ئەوەیە کە چۆن مەشقی پیشەیی لە کەرتی کشتوکاڵ باشتر بکەین. دەیڵێمەوە لە بواری هەمەچەشنکردنی ئابووری سەرنجی ئێمە لەسەر کۆمپانیا بچووک  و ناوەندەکانە، وزەی گەشە و هەمەچەشنیی ئابووری لە کۆمپانیا بچووک و ناوەندەکانەوە بەدەست دەهێنرێت، کۆمپانیا گەورەکانیش رۆڵی خۆیان هەیە، بەڵام ئەگەر پێویست بێت کار دروستبکەین، پێویستە کۆمپانیا بچووک و ناوەندییەکان دروستبکەین و وەبەرهێنانیان تێدا بکەین و دەستڕاگەیشتنیان بە دارایی ئاسان بکەین، لە لایەنی رۆشنبیریی داراییەوە هاوکارییان بکەین و یارمەتییان بدەین، چۆن پلانی سەرەتایی بازرگانی ئامادە بکەن، ئێمە کار لەسەر زۆر لەم شێوازانە دەکەین و من پێیدەڵێم شێوازدانان و پایەکان، بەو هیوایەین حکومەتی عێراق ئاستیان بەرزبکاتەوە، لەبەر ئەوەی دەبێت بیکات و ئێمە سەرچاوەمان نییە، هەروەها زنجیرەی گەشە بەرز دەنرخێنین و کاردەکەین لەسەر ئەوەی چۆن ئەم بەرهەمانە بخەینە بازاڕە نێوخۆییەکان و بازاڕە نێودەوڵەتییەکانەوە و وا بکەین ئابووریی نافەرمی زیاتر بە فەرمی بکەین، چونکە ئەو شێوازە داهات بەرهەم دەهێنێت، ئەوەیش لە رێگەی باجەوە بۆ گەنجینەی حکومەتی عێراق. 

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: لەو لایەنەی کە عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی جیهان بە قورسی کاریگەریی گەرمبوونی جیهانی و گۆڕانی کەشوهەوایان لەسەرە، هەروەها لە لایەنی پشتبەستنی عێراق بە دوو رووباری دیجلە و فورات، کەمبوونەوەی ئاوی ئەم رووبارانە کاریگەرییەکی زۆر گەورەی لەسەری هەبووە، هەروەها لە رابردووشدا لە 20 تاوەکو 30 ساڵی رابردوو رێژەی کەمی بارانبارین کاریگەرییەکی زۆر نەرێنیی لەسەر جووتیاران و دانیشتووان هەبووە، ئامارێکمان هەیە کە ئێستا نزیکەی 37 هەزار کەس لە باشوور کۆچیان کردووە و جێیان گۆڕیوە بەهۆی کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەواوە، بە دڵنیاییەوە ئەمەش کاریگەریی لەسەر خۆڵبارین و وشکەساڵی و بەبیابانبوون هەیە، چونکە کاریگەرییەکە زۆر هەڕەمییانەیە، عێراق ناتوانێت بەرامبەر کاریگەرییەکانی کەشوهەوا بێباک بێت، بۆیە ئەوە بۆ عێراق گرنگە کە هەموو خۆپارێزییەک لە بودجە و هەموو یاسایەکی وەبەرهێنان لە چاویلکەی گۆڕانی کەشوهەواوە ببینێت، ئەوە هەر زۆر گرنگە کە چۆن وەبەرهێنان لە کشتوکاڵی زیرەکدا بکەین، چۆن ئاو بپارێزین، وەک دەزانن 90٪ی ئاوی ئەم دوو رووبارە ئاوی پیسبووی سەرزەوییە، ئەوە بەگوێرەی ئامارەکانی وەزارەتی ئاو ئاوێکی زۆر دزە دەکات، بۆیە بەڕێوەبردن و بەکارهێنانی چالاکانەی ئاو زۆر گرنگە، پێویستە بزانین چۆن وەبەرهێنان لە کشتوکاڵی زیرەکدا دەکەین، چۆن وەبەرهێنان لە سیستم و تەکنیکی ئاودێریی هاوچەرخ دەکەین، چۆن ئەو تۆوانە بهێنین کە بەرگەی وشکەساڵی دەگرن و ئەگەری ئەوە کەمبکەینەوە کە ئاو یان وەبەرهێنان لەو بەرهەمانەدا خەرج نەکەین کە ئاوی زۆریان دەوێت، بۆیە دەبێت گۆڕانکارییەکی مەزن لە سیاسەتی کشتوکاڵ و بەڕێوەبردنی ئاو و مامەڵەی خەڵکدا بکرێت، حکومەت دەتوانێت کاری زۆر بکات ئێمەیش وەک نەتەوە یەکگرتووەکان دوو مانگ لەمەوبەر لەگەڵ وەزارەتی ئاودا هەڵمەتی ئاومان دەستپێکردووە، من خۆم کەناڵەکەتانم بانگهێشت کرد تاوەکو خەڵکی لە بەکارهێنانی ئاو هۆشیار بکاتەوە کە تەنانەت لە ئاستی کەسیشدا بزانین چۆن ئاو بەکاربهێنین، بۆیە پێموایە بۆ ئێمە وەک نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمە یەکێکە لەو پایانەی لە پێنج ساڵی داهاتوودا سەرنجمان لەسەریەتی و زیاتر دەچمە وردەکارییەوە و دەڵێم لە دوو ئاستدا یارمەتیی ئەجێندای گۆڕانی کەشوهەوا دەدەین، چونکە عێراق پابەندێتیی نێودەوڵەتی و رێککەوتننامەی پاریس و چەند رێککەوتنێکی دیکەی هەیە، هەروەها پەیماننامەی هەمەجۆریی زیندەوەران و پەیماننامەی ئاوی هەیە، ئێمە یارمەتیی عێراق دەدەین تاوەکو بگاتە دانانی پلانێکی خۆگونجاندن یان پلانێکی کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان، هەروەها یارمەتیی زۆر کاری پەرلەمان و نووسینگەی وەزیر و شوێنی دیکەمان داوە تاوەکو چاکسازیی لە یاسای وزەی نوێبووەوەدا بکەن، ئێستا بەشداریی عێراق لە وزەی نوێبووەوەدا لە کارەبادا 5٪ـە و بە چڕی پشتی بە وزەی نیشتەنی بەستووە، چونکە پێویستە عێراق بەشی خۆی لە دەردانی کاربۆن کەمبکاتەوە، لەبەر ئەوەی یەکێکە لە چڕترین کاربۆنەکانی هەیە لە جیهاندا، ئەوەش مانای وایە دەردانی کاربۆنی عێراق بۆ تێکڕای بەرهەمی ناوخۆیی لە هی هەر وڵاتێکی دیکە زیاترە بەهۆی سووتاندنی گازەوە لە هەوادا.

 

پێویستە بزانین کە چۆن سووتاندنی گاز کۆنترۆڵ دەکەین، خۆشحاڵم کە حکومەتی ئێستا و سەرۆکوەزیران سوودانی زۆر لە کۆنترۆڵکردنی گازی سووتێنراوی نەوتی بەرهەمهاتوو وەبەرهێنان دەکەن تاوەکو بیکەنەوە وزەی پاک. ئێستا ئێمە لە دوو بواری دیکەی گرنگدا یارمەتیی عێراق دەدەین، یەکێکیان ئەوەیە چۆن عێراق بتوانێت چالاکانە لە کۆنفرانسی جۆراوجۆردا بەشداریی بکات، دەیڵێمەوە دەزگاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان پشتیوانیی عێراق دەکەن، ئێمە توانای دانوستاندنیان بونیاد دەنێین تاوەکو چالاکانە دانوستاندن بکەن و لە کۆپ 28 و کۆپ 29 و کۆنفرانسە نێودەوڵەتییەکانی دیکەدا بەشداریی بکەن، بۆچی ئەمە گرنگە؟ چونکە عێراق پێویستی بەوەیە کەیسی خۆی بۆ جیهان دروست بکات و پیشانی بدات کە زۆرترین کاریگەرییان لەسەرە، عێراق پێویستی بەوەیە دەستی بە دارایی نێودەوڵەتی بگات ئەوەش لەو سۆنگەیەوە کە هەڵەی عێراق خۆی نییە کە ئەو کاریگەرییەی لەسەرە و خەڵکەکە باجی گۆڕانی کەشوهەوا دەدەن، بۆیە ئێمە یارمەتیی عێراق دەدەین تاوەکو چالاکانە بەشداریی بکات.  

 

بەمدواییانە، ئێمە خەریکین یارمەتیی عێراق دەدەین تاوەکو پێداچوونەوە بکات بەو شتەدا کە ئێمە پێی دەڵێین بەشداریی پێداگرانەی نیشتمانی کە ئامانجی عێراقە لەژێر کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا، بۆیە ئێمە یارمەتیی عێراق دەدەین چاکسازیی لە ئامانجی بەشداریی پێداگرانەی نیشتمانی لە گۆڕانی کەشوهەوا بکات، چونکە ئامانجەکەی ئێستا زۆر نزمە، ئەوەیش لەبەر ئەوەی عێراق لە ناوچەکەدا لە لایەنی وەڵامدانەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا ببێتە رابەرێکی چالاک. خۆشحاڵم بڵێم کە لە بواری ئاودا لە نەتەوە یەکگرتووەکان بە سەرکردایەتیی من هێزێکی تایبەت بە ئاومان دروستکردووە تاوەکو بتوانین لەبارەی بابەتەکانی بەڕێوەبردنی تەواوکارانەی ئاوی گونجاوەوە سیاسەت و راوێژی تەکنیکی بۆ حکومەت دابین بکەین، هەروەها لە باشوور و هەرێمی کوردستانیش پرۆژەی زۆرمان هەن لەبارەی نەمام چاندن و دارستانسازی و چارەسەری ئاو و چارەسەری ئاوی پیس و چۆنیەتیی ژیاندنەوە و پاراستنی زۆنگاوەکانی باشوور کە لە شوێنەواری کەلەپووریی یونسکۆدان، هەروەها زۆر دانیشتووی رەسەنمان هەن کە چەندین سەدەیە بنەماڵەکانیان لەو ناوچانە ژیاون، بۆیە بە لای ئێمەوە گۆڕانی کەشوهەوا کاری لەپێشینەیە و ئێمە خۆشحاڵین کە لەمەدا پشتیوانیی عێراق دەکەین.  

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: ئەمە بۆ عێراق زۆر گرنگە، چونکە لە ئاستی جیهاندا ئێمە لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی جێگیردا باش نین و عێراق لەمەدا ئەنجامی تێکەڵی هەیە بۆ نموونە تاوەکو ئێستا عێراق شەش ئامانجی لە 17 ئامانج بەدەستهێناوە و لەسەر رێگەی ئەوەیە لە کۆتایی 2030 پێنج ئامانجی دیکە بەدەستبهێنێت و ئەوکاتە کەم دەبێتەوە بۆ سێ ئامانج، جا وەک دەتوانیت ببینیت ئەوە تەنیا شەش ساڵمان ماوە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی گەشەسەندنی جێگیر، ئەم ئامانجانە ئامانجی عێراقن، نەک نەتەوە یەکگرتووەکان، بەڵام ئێمە لەمەدا پشتیوانیی عێراق دەکەین، پێموایە بەشێک لە گرفتەکە ئەوەیە کە لە لایەنی پێگەی جیهانییەوە نمرەی ئامانجی گەشەسەندنی جێگیری عێراق 64ـە، ئەوەش پلەی 108ـە لە 196 وڵات، بۆیە پێموایە عێراق پێویستی بەوەیە کار زۆرتر بکات تاوەکو ئامانجی گەشەسەندنی جێگیر بەدەستبهێنێت، هەروەها 42٪ی لە ئامانجەکانی ئامانجی گەشەسەندنی جێگیر بەدەستهێناوە، بۆیە کاری زۆر هەن کە دەبێت ئەنجامیان بدەین، پێموایە ئەگەر پلانی گەشەسەندنی نیشتمانیی عێراق جێبەجێ بکرێت و ئەگەر سەرچاوە و دارایی لە پشتیەوە هەبن، دەبێتە مایەی بەرەپێشچوونێکی زۆر و هەنگاوێکی مەزن دەبێت بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکانی گەشەسەندنی جێگیر، ئێمە وەکو نەتەوە یەکگرتووەکان هاوکارییەکەمان لە چوارچێوەی کاردا تەواو هاوتەریبە و بەو جۆرە دیزاین کراوە کە یارمەتیی عێراق بدات ئامانجەکانی گەشەسەندنی جێگیر بەدەستبهێنێت.  

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: بە دڵنیاییەوە ئامارێکی دیکەی مەترسیدار ئەوەیە کە تاوەکو 2050 عێراق 20٪ی دیکە ئاوی سەرزەوی و بارانی کەمدەبێتەوە، ئەوەش مانای وایە پێویستە کارێک بکەین و 2050 زۆر دوور نییە، تەنیا 25 ساڵە، جا وەکو گوتت پێموایە بە سەیرکردنی بەرهەمە جێگرەوەکانی وەک ئەو بەرهەمانەی بەرامبەر وشکەساڵی خۆڕاگرن، هێزی تەکنەلۆژیا هەر زۆر گرنگە بۆ نموونە عێراق بڕێکی زۆر برنج بەرهەم دەهێنێت، برنج بەرهەمێکی زۆر ئاوکێشە، ئێستا زۆر وڵات و تەنانەت لە ئەمریکا تەکنەلۆژیای 'درۆن' بۆ ئاودێریی بەکاردەهێنن، پێویستە ئێوەیش درۆن پەیوەست بکەن بە بۆرییە ئاوییەکانەوە و ئاو تەنیا بۆ ئەو شوێنانە بچێت کە پێویستیان بە ئاودێرییە، بۆیە پێموایە پێویستە عێراق وەبەرهێنان لە تەکنیکی هاوچەرخی ئاودێری بکات، بەڵام هەر لە کشتوکاڵدا نا کە پشکی سەرەکیی بەردەکەوێت، بەڵکو لە پیشەسازیشدا کە بڕێکی زۆر ئاو بۆ بەرهەمهێنانی نەوت دەڕوات، بۆیە دەبێت بزانین چۆن رێگەیەکی جێگرەوە بدۆزینەوە بۆ ئەو ئاوەی ریسایکڵ نابێتەوە یان ئەو ئاوە پیسەی پاک ناکرێتەوە، هەروەها گرنگترینیان ئەوەیە عێراق بڕێکی زۆر بارانی لێ نابارێت و دەبێت بزانین چۆن سوود لەم بارانە وەردەگرین، سوود وەرگرتن لە باراناو تەکنیکێکە جا ئەمانە ئەو بوارانەن کە ئێمە خۆشحاڵین تێیاندا پشتیوانیی عێراق بکەین. 

 

 

غوڵام ئیسحاق زای: بە لای ئێمەوە ئەمە فایلێکی زۆر گرنگە، سەرەتا با بڵێم عێراق دوای تێکشکاندنی داعش زۆر بە باشی پێنج ملیۆن ئاوارەی نێوخۆیی گەڕاندەوە، بۆیە ئەوەی ئێستا مامەڵەی لەگەڵ دەکەین نزیکەی 1.1 ملیۆن ئاوارەی نێوخۆییە کە لە کەمپە فەرمییەکاندان و زۆرینەیان لە هەرێمی کوردستانن، ژمارەیەکی زۆریشیان لە نشینگەی نافەرمیدان، ئەوە ئێمە وای پێدەڵێین بۆچی نافەرمییە، چونکە هەندێک لەم خەڵکە هەرچەندە ساڵانی 2020 و 2021 کەمپەکانیان لەلایەن حکومەتی فیدراڵییەوە داخران، بەڵام نەیانتوانیوە بگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان جا من لێرەوە وەڵامی پرسیارەکەت دەدەمەوە، هەر بۆیە بۆ گەڕانەوەی ئاوارە نێوخۆییەکان چەند ئاڵنگارییەک هەن.

 

یەکەمیان سیاسی و تەناهییە، هەندێک لە ئاوارەکان ناتوانن بگەڕێنەوە، چونکە گرفتی سیاسی هەیە، هەیانە ناتوانن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، دووەمیان ئەوەیە گرفتێکی گەورەی خانوو دروستکردن هەیە، خانووەکانیان رووخاون و پێویستیان بە بونیاتنانەوەی خانووەکانیان هەیە یان دەبێت خانووی تازەیان بدرێتێ یان بە باشی رێکبخرێن. سێیەمیان ئەوەیە زۆرینەی ئەم خەڵکە ئاوارەیە هێشتا قەرەبوو نەکراونەتەوە، قەرەبووکردنەوە زۆر گرنگە ئەگەر ئەم قەرەبووکردنەوەیە بە دروستی دابین بکرێت، ئەوان دەتوانن خۆیان خانووەکانیان بونیاد بنێنەوە. 

 

چوارەمیان ئەوەیە کە هەندێک لەو ناوچانەی کاولکراون یان ئاسایشیان نییە خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی و پەروەردە و ئاو و کارەبا و ئاوەڕۆیان نییە، هەروەها گرفتی زۆربوونی خێزانەکانیان هەیە ئەگەر پێشتر یەک خێزان بووبن ئێستا چوارن، بۆیە ئەوەش جارێکی دیکە پێویستی بە خانوو دروستکردن و خزمەتگوزاریی زیاترە، هەروەها هەندێک لە ئاوارەکان تەنانەت بەڵگەنامەی شارستانی یان ناسنامەیان نییە تاوەکو رێگەیان بدرێت سوود لە خزمەتگوزارییەکان وەربگرن. 

 

با سەرنج بخەمە سەر دۆخی ئەو ئاوارە نێوخۆییانەی لە هەرێمی کوردستانن و لە کەمپی فەرمیدان، هێشتا نزیکەی 250 هەزار ئاوارەمان هەن، کە لە زیاتر لە 21 کەمپدان لە هەولێر و دهۆک و زۆرینەیان ئێزدین، ئێمە دەزانین ئەم خەڵکانە لە سەردەمی داعش بە ئەزموونێکی تۆقێنەردا تێپەڕین و لە شنگالەوە هاتوون، جا دۆخی شنگال زۆر گرفتاوییە، چ لە رووی ئاسایشی سیاسییەوە چ لە رووی ژێرخانەوە، ئەگەر بچیتە شارەکە، هەندێک پرۆژەی ژێرخان دروستکراون، بەڵام ئەگەر سەیری دەوروبەر بکەیت، هێشتا پێویست بەوە دەکات کە دۆخی ئاوارە نێوخۆییەکان ئاسایی بکرێتەوە تاوەکو بگەڕێنەوە.  

 

ئێستا نەتەوەیەکگرتووەکان لە کوێی ئەمەدایە؟ ئێمە وەک نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق و وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان کارمان کردووە تا بگەیەنە نەخشەڕێیەکی چارەسەری بەردەوام، ئەوەیش پلانێکی 18 مانگییە تاوەکو بە تەواوەتی کۆتایی بە ئاوارەی نێوخۆیی بهێنێت و چارەسەی کۆتایی بکات. نەخشەڕێیەکە هەموو شتێکی تێدا لەبەرچاو گیراوە کە من بەمجۆرە ریزیان دەکەم: ئاڵنگارییەکان، قەرەبووکردنەوە، خزمەتگوزاریی خانوو دروستکردن، ژێرخان، ئیتر ئێمە چاوەڕێی هەردوو حکومەتین تاوەکو ئەم نەخشەڕێی چارەسەر بەردەوامە وەربگرن، ئەوە بە تەواوەتی کۆتایی بە ئاوارەی نێوخۆیی دەهێنێت، ئێمە هێشتا لە هەندێک ئاست لە کەمپەکان و دەرەوەی کەمپەکان پشتیوانیی ئاوارەکان دەکەین، بڕە پارەیەکی دیاریکراویان دەدەینێ، هەروەها ئەوانەی خۆویستانە دەیانەوێت بگەڕێنەوە ئێمە لە رێگەی بەرنامەی رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچەوە ئاسانکارییان بۆ دەکەین و هەندێک پشتیوانییان بۆ دابین دەکەین، کاتێک دەگەڕێنەوە بۆ کۆمەڵگەکانی خۆیان، ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئەمانە عێراقین و خەڵكی وڵاتی دیکە نین چارەسەرەکەیان ئەوەیە کە دەبێت تێکەڵ بە کۆمەڵگەی عێراقی بکرێنەوە و خزمەتگوزاریی حکومییان بۆ دابین بکرێت، بۆ نموونە پێویستیان بەوەیە لە بەرنامەی پاراستنی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیدا رێکبخرێنەوە تاوەکو پشتیوانی بکرێن و لەلایەن سیستمی دابەشکردنی خۆراکەوە ناونووس بکرێن، پیویستیان بەوەیە هەموو ئەمانەیان بۆ بکرێت، ئەوە بە تەواوەتی چارەسەرە تاوەکو لە دۆخی مرۆییەوە بچنە دۆخی گەشەسەندووی بەردەوام.