گوتەبێژی حکومەتی عێراق: هیچ شتێک ناتوانێت ببێتە بەربەست لەبەردەم لێکتێگەیشتنی بەغدا و هەولێر

 

فواد رەحیم، پێشکێشکاری تۆڕی میدیایی رووداو هەڤپەیڤینێکی لەبارەی واژۆکردنی رێککەوتن لەنێوان هەولێر و بەغدا لەسەر هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ باسم عەوادی، گوتەبێژی حکومەتی عێراق کرد، کە ئەمڕۆ چوارشەممە، 05-04-2023، لە کۆڕۆژ پەخشکرا.

 

باسم عەوادی پێیوایە، ئەم رێککەوتنە لە ساڵی 1991ـەوە واتە لەو رۆژەوە کە سەدام حوسێن دامودەزگاکانی لە کوردستان کشاندەوە هەتا ئەمڕۆ، گرنگترین خاڵی نێوان ئەم دوو حکومەتەیە و سەلماندوویەتی کە هیچ شتێک لەبەردەم لێکتێگەیشتندا ناتوانێت ببێتە بەربەست. 

 

گوتەبێژی حکومەتی عێراق دەڵێت، رێککەوتنەکە هەتا ئەوکاتەیە کە یاسای نەوت و گاز دەردەچێت، چونکە ئەو یاسایە هەموو کێشەکان چارەسەر دەکات. دەشڵێت، ''یاسایەکمان دەبێت کە پەرلەمان پەسەندی دەکات هەموو وردەکارییەکانی پەیوەست بە سامانە سروشتییەکان لەنێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان رێکدەخاتەوە.''

 

باسم عەوادی گوتیشی، بەپێی رێککەوتنەکە هەرێمی کوردستان رەزامەندی داوە کە رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی حکومەتی فیدراڵی بکات، ''کەواتە پابەندبوون بە رێککەوتنەکەی نێوان هەولێر و بەغداش لەسەر حکومەتی فیدراڵی ئەرکە و ئیدی هیچ داخوازییەکی دیکەی نەماوە.''

 

 

 

باسم عەوادی: بەناوی خوای گەورە، ئێوارەتان باش و سڵاو لە ئێوە و لە بینەرانی کەناڵەکەتان. بێگومان ئەو رێککەوتنە زۆر شت دەگۆڕێ. ئێمە هەتا پێش ئەمڕۆ باسی ئەوەمان دەکرد کە هەرێم داهاتی نەوتی تایبەت بە خۆی هەیە، یان لەڕێی ئەو چوار کۆمپانیایەی کە گرێبەستی لەگەڵ کردوون، نەوت بەشێوەیەکی سەربەخۆ هەناردە دەکات و ئەم بابەتەش هەمیشە لێرە لە بەغدا و لای حکومەتی ناوەندی ناکۆکی و مشتومڕی دەنایەوە و ئێوەش لە هەرێم ناچار دەبوون و کابینەکانی حکومەت لە عێراق هەر چوار ساڵ جارێک ناچار دەبوون سەرلەنوێ لەبارەی ئەو بابەتە رێککەوتن واژۆ بکەنەوە. 

 

هەندێ لەو رێککەوتنانە جێبەجێ دەکران و هەندێکیشیان هیچ لایەک پێوەی پابەند نەدەبوون و دیسان لەگەڵ بەغدا دەکەوتنەوە ناکۆکی و بەغدا جارێکی دیکە بایکۆتی دەکردنەوە، هەربۆیە ئەم دۆسیە ببووە دۆسیەیەکی هەستیار بەلای ئێوەوە، بەڵام پاش بڕیاری دادگەی نێوبژیوانی لە پاریس کە تورکیا بەگوێرەی حوکمی ئەو دادگەیە هەناردەکردنی نەوتی لە کوردستانەوە راگرت، بێگومان ئەمەش کێشەیەکی گەورە بوو. ئێمە وەکو حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا، بێگومان نامانەوێ هەرێمی کوردستان بەوجۆرە زەرەرمەند ببێ، چونکە دواجار هەرێمی کوردستان بەشێکی رەسەنی عێراقە و هاونیشتمانییانی ئێوە هاونیشتمانیی عێراقین، هیچ جیاوازییەکیان لەگەڵ خەڵکی ناوەڕاست و باشوور نییە، بەڵام نامانەوێ ئێمەش زەرەرمەند بین، چونکە ئەمە بەشێکە لە داهاتی عێراق و ئەو نەوتەی لە کوردستان هەیە نەوتی عێراقیشە.

 

ئەگەر هەناردەکردنی نەوت بۆ ماوەیەکی درێژ رابوەستێ، ئێوە زەرەرمەند دەبن و ئێمەش لە بەغدا زەرەرمەند دەبین و هەموو خەڵکی عێراق بەگشتی لێی زەرەرمەند دەبن، بۆیە پێموایە ئەمە رووداوێکی گرنگە. رۆژێکی جومگەییە لە مێژووی پەیوەندیی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی بەغدا. لە ساڵی 1991ـەوە واتە لەو رۆژەوە کە سەدام حسێن دامودەزگاکانی لە کوردستان کشاندەوە هەتا ئەمڕۆ، ئەم رێککەوتنە خاڵێکی گرنگ و زۆر بەرچاوە و سەلماندی کە هیچ شتێک لەبەردەم لێکتێگەیشتندا ناتوانێ ببێتە بەربەست. هیچ شتێکی هێندە سەخت لە رێماندا نییە کە نەتوانین لەسەری رێکبکەوین.

 

 

باسم عەوادی: بێگومان هەتا ئەوکاتەیە کە یاسای نەوت و غاز دەردەچێ، چونکە ئەو یاسایە هەموو کێشەکان چارەسەر دەکات. یاسایەکمان دەبێ کە پەرلەمان پەسەندی کردووە و هەموو وردەکارییەکانی ئەوەی کە پەیوەندییان بە سامانە سروشتییەکانەوە هەیە و بەتایبەتیش نەوت و غاز یان هەر سامانێکی دیکە کە هەبێ، لەنێوان حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا و حکومەتی هەرێم هەمووی رێکدەخاتەوە، بۆیە بەڵێ رێککەوتنێکە هەتا ئەوکاتەی کە یاسای نەوت و غاز دەردەچێ. ئینجا ئەو یاسایە کەی دەردەچێ؟ پاش شەش مانگی دیکەیە، پاش ساڵێکە یان پاش زیاتر لە ساڵێکە، ئەوە دەوەستێتە سەر سرووشتی پەیوەندییەکە. من پێموایە ئەم رێککەوتنە زەمینەیەکی باش دەخولقێنێ بۆ متمانەی نێوان هەردوولا و دەکرێ لەسەر بنەمای ئەم رێککەوتنە، پشتیوان بە خوا دەرگەیەکی نوێ و رێگەیەکی نوێ بکەینەوە کە متمانەی زیاتر بسازێنێ و بتوانین بەهۆیەوە هەموو شتە نێگەتیڤەکانی رابردوو تێپەڕێنین و هەموو رێککەوتنەکانی رابردوو کە واژۆ دەکران و ئیلتیزامیان پێوە دەکرا یان نەدەکرا، هەموو ئەوانە تێپەڕێنین.

 

 

باسم عەوادی: ئەو بابەتە، بە بڕوای خۆم دەڵێم، نازانم قەناعەتی هەرێمی کوردستانیش وایە یان نا، بە بڕوای من بەڵێ یەکێک بوو لە ئاڵۆزترین بابەتەکان. ئێستا ئیدی لە دوای مەسەلەی نەوت و غاز دەتوانین باسی بۆ نموونە ئەوە بکەین کە پێی دەڵێن ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان، یان بۆ نموونە باسی چارەنووسی هەندێ ناوچەی کەرکووک بکەین، باسی ماددەی 140ـی دەستوور بکەین، بەو مانایەی کە ئەمانە هەموو بابەتی لاوەکی بوون، کە رێککەوتن لەسەر ئەم دۆسیەیە بکرێ وەکو ئەوەی کە کرا، ئەگەر لەسەری بەردەوام بین کە ئێمە کار بۆ ئەوە دەکەین لەسەر رێچکە دروستەکەی بەردەوام بین، من پێموایە دەتوانێ زیاتر لە 60٪ هەتا 70٪ـی کێشەکانمان چارەسەر بکات. راستییەکەی من کە دەڵێم کێشە زۆر لەم وشەیە ناڕەحەت دەبم، چونکە تەمەنا دەکەم هیچ کێشەیەک لەنێوان خەڵکی خۆمان لە هەرێم و حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا لە ئارادا نەبێ. بەگشتی باوەڕم وایە کە 60-70٪ـی کێشەکانمان چارەسەر دەکات و ئەو کێشانەشی دەمێننەوە، بە دڵنیاییەوە یەک لە دوای یەک و بەشێوەیەکی ئاسانتر چارەسەر دەبن.

 

 

باسم عەوادی: گەرەنتییەکە ئەوەیە کە ئێوە لە هەرێمی کوردستان پابەندی رێککەوتنەکە بن و بەغداش پابەند دەبێ. بڕوام پێ بکە. رەنگە حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بەباشی ئەوە بزانن کە حکومەتەکانی بەغدا....

 

 

باسم عەوادی: هەموو ئەوەی بەغدا دەیەوێ ئەوەیە کە نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێی وەزارەتی نەوتی عێراقەوە هەناردە بکرێ، ئەوەش بەگوێرەی دەستووری عێراق کە دەڵێ نەوت سامان و موڵکی گەلی عێراقە. هەموو گەلی عێراق لەوسەری هەرێمی کوردستانەوە هەتا بەسرە، بۆیە مادام سامانی هەموو گەلی عێراقە، دەستوور ئەم دەسەڵاتەی تەنیا بە حکومەتی فیدراڵی و وەزارەتی نەوت داوە کە سەرپەرشتی ئەم سامانە بکات. ئێستا هەرێمی کوردستان رەزامەندی لەسەر ئەمە داوە و رازی بووە کە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی حکومەتی فیدراڵی بکات، کەواتە لەسەر حکومەتی بەغداش ئەرکە، ئیدی هیچ داخوازییەکی دیکەی نەماوە، ئەرکە لەسەری کە پابەند بێ، چونکە ناکۆکییەکە لەسەر ئەوە بوو کە هیچ بڕە نەوتێک ناگاتە دەستی وەزارەتی نەوت. نەوتی هەرێم ناگاتە دەستی وەزارەتی نەوتی عێراق و داهاتەکەی ناگاتەوە دەستی حکومەتی فیدراڵی، ئێستا ئیدی ئەوە بەدی هاتووە. حکومەتی بەغدا، پشتیوان بە خوا دوای ئەوەی نەوتەکەی هەرێمی کوردستانی بەدەست گەیشت، ئیدی هیچ کێشەیەکی دیکەی لەگەڵ هەرێم نامێنێ و دەبێتە ئەرکی سەرشانی چ بە شەرع و چ بە یاسا و چ لەڕووی ئەخلاقی و ئەرکی نیشتیمانی کە پابەندی رێککەوتنەکە بێ، لە بەرامبەریشدا بێگومان دەبێ هەرێمی کوردستان بەردەوام بێ لەسەر رەوانەکردنی نەوت بەشێوەیەکی دروست بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق بەگوێرەی ئەو یاداشتی لێکتێگەیشتنەی کە واژۆی لەسەر کراوە.

 

 

باسم عەوادی: پێشبینی دەکەم لەماوەی چەند رۆژی داهاتوو. ئەمڕۆ دوای دیدارەکە و دوای ئەوەی رێککەوتنەکە واژۆ کرا و پرێس کۆنفرانس بەسترا لەنێوان هەردوو بەڕێزان سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی حکومەتی عێراق، بەڕێز محەممەد شیاع سوودانی؛ راستەوخۆ بەڕێکەوت بەرەو کۆبوونەوەی چواردەیەمی ئەنجوومەنی وەزیران لە بەغدا و بێگومان لەوێ پوختەیەکی لەبارەی دیدارەکەی لەگەڵ بەڕێز مەسرور بارزانی پێشکێشی وەزیرەکان کرد و یاداشتی رێککەوتنەکەی لەگەڵ بەڕێز مەسرور بارزانی خستەڕوو، بەوجۆرە وەزیرەکان لە وردەکاریی شتەکان ئاگادار کرانەوە و بەڕێز وەزیری نەوتیشی راسپارد و گوتی هیوادارم هەتا سبەی یان دووسبەی یان لە ماوەی چەند رۆژێکی کەمی داهاتوو هەواڵم بدەیتێ کە دەستتان بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان کردووە. ئەمە فەرمانێکی راستەوخۆ بوو لە بەڕێز محەممەد شیاع سوودانییەوە و پشتیوان بە خوا پێشبینی دەکەم لەم چەند رۆژەی داهاتوو، ناتوانم بە دیاریکراوی بڵێم فڵان رۆژ، بەڵام فەرمان دراوە و رێککەوتن واژۆ کراوە، بۆیە دەتوانم بڵێم لەم چەند رۆژەی داهاتوو دەبێت.

 

 

باسم عەوادی: بەڵێ بە دڵنیاییەوە، ئەو خاڵە بەڕێز سەرۆکوەزیرانی عێراقیش جەختی لەسەر کردەوە. گوتی ئەم رێککەوتنە گرنگە، ئەگەر پشتیوان بەخوا پێوەی پابەند بین و بەشێویەکی سرووشتی بڕواتە پێشەوە کە هیواش دەخوازین بەشێوەیەکی سرووشتی بڕوات، ئەمە زەمینەیەکی گرنگ بۆ متمانە دەخولقێنێ لەنێوان هەردوولا. پەیوەندیی باش و لێکتێگەیشتن لەنێوان هەرێم و بەغدا بەشێوەیەکی نوێ دێنێتە ئاراوە، چونکە هەرێمی کوردستان پێشتر بەمجۆرە کاری نەدەکرد. ئێستا ئەگەر هەرێمی کوردستان دڵنیا بووەوە لە داهاتەکان و چۆنێتیی مامەڵەکردن لەگەڵی و مەسەلەی داهات و خەرجی، کەواتە ئێمە وەکو گوتم لەسەر رێگەیەکی نوێین پشتیوان بەخوا، رێگەیەکی بەرین و رێگەیەکی نوێی لێکتێگەیشتن دەکرێ بەشێوەیەکی خێراتر بمانگەیێنێتە رێککەوتن لەسەر پەسەندکردنی یاسای نەوت و غازیش. 

 

پێشتر، پێش ئەم رێککەوتنە، وەکو خەون و هیوایەک باسی یاسای نەوت و گازمان دەکرد، وەکو خەونێک، چونکە هەموومان دەمانزانی ئەم بابەتە ئاڵۆزی و ئاستەنگی زۆری لەبەردەمە، بەڵام ئەم رێککەوتنە نوێیە، زەمینەیەکی تەواوە، بنەما و بنچینەی یاسای نەوت و غازە، پشت بەخوا ئەگەر بەردەوام بێ، لانیکەم هەتا شەش مانگ یان هەتا کۆتایی ئەمساڵ، ئەوە ئیدی زۆربەی ئاستەنگەکانی بەردەم یاسای نەوت و غاز چارەسەر دەکات.

 

 

باسم عەوادی: بەڕاستی ماوەکەی بە تەنیا لەسەر حکومەتی بەغدا ناوەەستێ، لەسەر ئێوەش دەوەستێ. چەندە هەرێمی کوردستان دەستوبرد بکات لە مەسەلەی لێکگەیشتن لەگەڵ بەغدا و سەردانی بەردەوام و خستنەڕووی کێشەکان لەگەڵ بەغدا، ئەوە بەغداش دەستوبرد دەکات. ئێوە بۆ نموونە ئەگەر پشت بکەنە بەغدا، بێگومان بەغداش کێشەی خۆی هەیە و قەیرانی خۆی هەیە، چاوەڕوانیمان ئەوەیە کە ئێوەش بەشیوەیەکی دروست بەدوایدا بچن، وەکو گوتم ئێستا ئەمە وەکو تاقیکردنەوەیەک وایە، وەکو تاقیگەیەکە. 

 

ئەم تاقیگەیە کە ئەمڕۆ بنیاتنرا و ئەم رێککەوتنە ئاستی پابەندبوونی بەغدا و ئاستی پابەندبوونی هەرێمی کوردستانیشمان بۆ دەردەخات لەسەر ئەو خاڵانەی رێککەوتنیان لەسەر کراوە. ئایا هەر لایەک بەشێوەیەکی دروست پێوەی پابەند دەبن؟ ئایا هەردوولا بەتەواوی رازین لە رێککەوتنەکە؟ ئایا هەرلایەک ئامادەیە لە بەرامبەرەکەی تێبگات؟ ئامادەیە تەنازول بۆ بەرامبەرەکەی بکات؟ ئەگەر گەیشتبینە ئەو قەناعەتە، پێموایە هیچ کێشەیەک بۆ یاسای نەوت و غاز پێشنایەت و رەنگە لە ماوەی شەش مانگی داهاتوودا زەمینەکە بسازێنێ، من ئێستا نامەوێ هیچ وادەیەک دیاری بکەم، چونکە خۆتان دەزانن دیاریکردنی وادە مەسەلەیەکی تەکنیکییە و پەیوەستە بە وەزارەتی نەوت و حکومەتی عێراقەوە، کاری منیش نییە خۆم لە بابەتی تەکنیکی هەڵقورتێنم. بەگشتی، دیسان دەڵێمەوە، نامەوێ زۆر ئەمە دووبارە بکەمەوە، دەڵێم بەدواداچوونی ئێوە بۆ مەسەلەی یاسای نەوت و غاز، شتێکی زۆر گرنگ و میحوەریە.