"شنگال، هایێ ل من" چیرۆكی ئەسحابولكەهفی ئێزیدخانێ

یەكێك لەو چیرۆكانەی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بەناوبانگە، چیرۆكی یارانی ئەشكەوتە كە لە ئایینی ئیسلامدا بە (ئەسحابولكەهف) بەناوبانگە و لە قورئانیشدا باسی كراوە، لە ئایینی مەسیحیشدا (حەوت خەوتووەكەی ئەفسووس)ی پێدەڵێن، لەوێوەش پەڕیوەتەوە ناو هەندێ ئایین و ئەفسانەی گەلانی دیكە و بڵاوبووەتەوە.

 

پوختە و بیرۆكەی چیرۆكەكە ئەوەیە: یارانی ئەشكەوت بەهۆی ئەوەی بیروڕای جیاوازیان هەیە و دەچنە سەر ئایینێكی دی، لەو كۆمەڵگایە قبووڵ ناكرێن كە لێی دەژین، بۆیە لەلایەن دەسەڵاتدارانی مەملەكەتەكەوە هەوڵی گرتن و دەستگیركردن و كوشتنیان دەدرێت، یارانی ئەشكەوتیش ناچارن ڕابكەن و شار و وڵاتەكەی خۆیان جێبێڵن و دەچنە دەرەوەی شار. دەگەنە ئەشكەوتێك و شەویان بەسەردا دێت، بە نیازی ئەوەی تا بەیانی و تا ئەوكاتەی چارەیەك بۆ حاڵی خۆیان دەدۆزنەوە، خۆیان لەم ئەشكەوتە حەشار دەدەن و لە ئەشكەوتەكە دەخەون، بەڵام قەدەر بۆ ئەوان شتێكی دیكەیە و بە فەرمانی خودا تا زیاتر لە سێسەد ساڵ لە خەو هەڵناستنەوە، كە هەڵیشدەستنەوە، ڕێبازەكەی ئەوان بووەتە ئایینی وڵاتەکە، واتا ئایینەكەی ئەوان چیتر بە نهێنی نەماوە و تەنانەت كۆنیش بووە و خەڵكانێك خەریكن لێی لادەدەن و بە ئایینەكە گومڕا دەبن.

 

پێدەچێت كەریم كاكە لە نووسینی رۆمانی "شنگال، هایێ ل من" سوودی لەم چیرۆكە وەرگرتبێت و لەوێوە كارەساتی شنگال دەكاتە چیرۆكێكی ئەفسانەیی، لەم ڕێیەوەش تراژیدیای ئێزیدییەكان دەگێڕێتەوە و بە جۆرێكی دی بە دونیای دەناسێنێ.

 

لەكاتێكدا كە کوردی ئێزدی خەریکی دینداریی خۆیان بوون و بەئارامی ژیانی خۆیان بەسەر دەبرد، رۆژی (3-8-2014)، چەكدارانی داعش هێرشیان كردە سەر شنگال‌ و دەوروبەری و كارەساتیان خولقاند. داعش، گەنج و پیاوی كۆمەڵكوژ كردن و ژن و كچ و منداڵی بردن، ئەوان كرانە كۆیلە و كڕین و فرۆشتنیان پێوە كرا، شپرزەییەكەیان بە جۆرێك بوو كە تەواو بێ خاوەن مانەوە، لەم رۆمانەدا زۆر جوان گوزارشت لەم بێ خاوەنییەیان كراوە: "دنیا، (با)شی لە شنگال گرتووەتەوە، نووزەیەكی نایێ، ئەدی ئاژەڵێ، باڵدارێ؟! خۆ شنگال بە قەد سەد چیا باڵداری هەیە! نییە، نە فڕینێ، نە خوێندنێ، هیچ...ل11".

 

لەم رۆمانەدا، كەریم كاكە لەڕێی ئەشكەوت و دابڕان لە دونیاوە، چیرۆكی كارەساتی ئێزیدییان دەگێڕێتەوە.

 

لە چیرۆكی یارانی ئەشكەوتدا، بەپێی گێڕانەوەی ئایینی مەسیحی، ئەو كەسانەی لە چیرۆكەكەدان حەوت كەسن، بەڵام لە گێڕانەوەكەی ئایینی ئیسلامدا ژمارەی كەسەكان نەزانراوە، لە نێوان سێ و پێنج و حەوت كەس باس كراوە و لەوەشدا دڵنیایی نەدراوەتە هیچ ژمارەیەك، سەگێكیشیان لەگەڵدا بووە.

 

وەكو ئەوەی ڕۆماننووس بیەوێ ئەم چیرۆكە جیهانییە بۆ ئێزیدییەكانیش بنووسێتەوە و ئەوە دەربخات كە ناكرێ ئەوانیش لە چیرۆكێكی ئەفسانەیی جیهانیی لەم شێوەیە بێبەش بن. چونكە مێژوو بە هەر جۆرێك بۆ گەلانی دی سووڕابێت، خۆش و ناخۆش، بە هەمان شێوە بۆ ئەوانیش سووڕاوە. ئەوانیش بەشێكن لە رەوڕەوەی مێژووی گەلانی دونیا، ئەو نكوڵیكردنەی زۆر جار رووبەڕوویان بووەتەوە، هیچكات نەیتوانیوە بیانسڕێتەوە، كەواتە گەلانی جیهان چییان پێویست بێت، بۆ ئەوانیش پێویستە، تەنانەت ئەگەر ئەم پێویستییە چیرۆكێكی ئەفسانەییش بێت.

 

لە چیرۆكی شنگالدا، بەپێی گێڕانەوەی "شنگال هایێ ل من"، كەسەكان هەشتن و ئەوانیش وەكو چیرۆكی ئایینەكانی دی سەگێكیان لەگەڵە. ئەوان لە ئەشكەوتێ دەمێننەوە و ئەمانیش هەروا. 

 

ئەوان لەسەر بیروڕا وایان بەسەرهاتووە و ئەمانیش هەروا.

 

هەڵبەت چیرۆكەكە كتومت ئەو چیرۆكە نییە كە لە ئایینەكانی دیكەوە هاتووە، یان ئەوە نییە لێكچووییەكی زۆر لە نێوانیاندا هەبێ و كۆپی كرابێ، وەكو چۆن هەر ئایینێك بە جۆرێك بۆ خۆی گێڕاوەتەوە و مۆركی خۆی پێوە لكاندووە، بە هەمان شێوە لەم ڕۆمانەشدا بە جۆرێك داتاشراوە كە لەگەڵ ئایین و ئۆلی ئێزیدیان و شنگال بە پێكهاتەكانی دیكەیەوە بگونجێ.

 

جوداوازییەكی گەورە كە تایبەتمەندی دەداتە چیرۆكی ئەشكەوتەكەی چیای شنگال ئەوەیە، یارانی ئەشكەوت لە ئایینەكانی دیکەدا تەنیا خۆیانن و نازانن، یان ڕوون نییە كەسی دیكەیان لەگەڵە یان نا؟! بەڵام ئەوانەی ئەشكەوتی چیای شنگال، گوزارشتن لە هەموو ئێزیدخان، نەك تەنیا ئێزدییەكانی ئێستاش، بەڵكو نوێنەری هەموو مێژووی ئێزیدخانیشن. پەیامێكە دژی ئەو بۆچوونانەی كە هەریەكەیان ئێزیدییەكان دەبەنەوە سەر تیرە و قەبیلەیەك و مێژوویان بەو جۆرە بۆ دادەتاشن كە ئەوان بباتەوە ناو تونێلەكانی نامۆیی و زیادبوون لە دونیا: "هێشتا عارەب دەچلە و فڕەهاتیان نەدیتبوو، هێشتا ترك لە چ جێیان دیار نەبوون، عەرەب نەیاندەزانی ئارارات لە كێ لایە، ئێزیدی لە شنگالێ بوون، لە لالشێ بوون، لە هەموو كوردستان و نێوان دوو زێدا بوون...ل190".

 

جیاوازییەكی دی ئەوەیە كە یارانی ئەشكەوت هەموویان پیاون، بەڵام ئەوانەی شنگال ئافرەتێك و منداڵێكیشیان لەگەڵە. ئەگەر لە چیرۆكی یارانی ئەشكەوت ڕۆڵی سەرەكی بە پیاوان درابێت، ئەوا لەوەی شنگال، ئافرەتێك دەبێتە نموونەی باڵا و نموونەی ڕزگاركەری دیرۆكی وڵاتەكە، دەبێتە نموونەی عیشق و ئەڤینیش.

 

هەروەها لە چیرۆكی شنگالدا تەنیا ئەوە نییە یەك جۆر باوەڕ ئامادە بێت، بەڵكو لەگەڵ كۆمەڵی ئێزیدییان، موسوڵمانێكیش هەیە و ئەوان لەگەڵ خۆیان ڕزگاری دەكەن، ئەمە لەلایەك بۆ ئاشتیویستیی ئێزیدییەكان و لەلایەكیش وەكو نموونەیەكی پێكەوەژیانی خەڵكی ڕەسەنی شنگالە كە موسوڵمان و ئێزیدی بەیەكەوە دەژین و بەیەكەوەش دەبنە قوربانی، هەروەها ئەو كەسانەی لەو ئەشكەوتەن، وەنەبێ نوێنەری یەك جۆر ڕەگەز و ئایین و بیركردنەوە بن، بەڵكو هەریەكەیان تایبەتمەندیی خۆی هەیە.

 

كەژێ: گوزارشتە لە ئافرەت، عیشق و ئەڤینی و دەنگێك كە لە كۆنەوە دێت و ناهێڵێ مێژووی زارەكیی دەڤەرەكە بفەوتێ، هەر بۆیە دیرۆكزانەكەش پێی سەرسام دەبێت.

دیرۆكزان: گوزارشتە لە پیاوێكی دانا و تێگەیشتوو، دیرۆكنووسێكی پڕ زانیاری و ڕێنمووییكار بۆ داهاتوو.

 

كوڕەی رووبەماچ: گوزارشتە لە نموونەی گەنجێكی بێچارەماو لە شنگال، كە دەیان خەونی هەیە و ڕووبەڕووی ئەم نەهامەتیانە بووەتەوە.

 

خودێدە: نموونەی دیندارێكی ئێزیدییە كە ئەركە ئایینییەكانی بەجوانی جێبەجێ دەكات.

كوڕە كۆچۆیی: گوزارشتە لەوەی كە تەنیا شنگال نا، بەڵكو دەوروبەریشی و هەموو ئێزیدخان كەوتوونەتە بن مەترسی، ئەمەش وەكو پێكەوەبەستنێكی مرۆییانە و قەتیسنەبوون لە یەك شوێندا.

كریڤۆ: موسوڵمانێكی خەڵكی شنگالە، كە رێزی لێ دەگرن و رێز لە دیندارییەكەشی دەگرن، ئاماژەیە بۆ پێكەوەژیانی ئاشتییانەی ئایینەكانی ئەوێ.

 

گوڵەشلێرە: گوزارشتە لە هەموو ئەو منداڵانەی كە لە شنگال دایك و باوكیان كوژراوە یان بێ چارەنووس ماونەتەوە.

 

هەشتسمێڵ: كەڕولاڵێكی ئێزیدییە، زۆری لە دڵدایە و ناتوانێ دەریبڕێ، زوڵم و زۆرداری بێدەنگیان كردووە.

 

سە سپی: سەگێكە، نموونەی پارێزەری هەموو ئۆڵ و پێكهاتەكانی شنگالە.

 

لە ڕۆمانی "شنگال، هایێ ل من"، كەریم كاكە جگە لەو زمانە تایبەتەی كە خۆی پێی دەنووسێت و پێی دەناسرێتەوە، ئەمجارە كۆمەڵێك گوزارە و بنزاری ئێزدییانی، بەشێوەیەكی دەستڕەنگین و وەستایانە تێكەڵ گێڕانەوەكانی كردووە، دەكرا زیاتریش ئەم بنزارە تەوزیف بكات و پێم وابێت گێڕانەوەكەی جوانتریش دەبوو.

 

* شنگال هایێ ل من (ڕۆمان)- كەریم كاكە، چاپی یەكەم (2019).