چاپی دووەمی پرسیارەکان هێشتا تینووی وەڵامن؛ دیدار لەگەڵ حەکیم کاکەوەیس بڵاوکرایەوە

 

حەکیم کاکەوەیس، یەکێکە لە نووسەرە دیار و نەتەوەییەکانی کورد، زیاتر لە 30 کتێبی نووسیوە و وەرگێڕاوە، لەو دیدارەیدا کە چەند ساڵێک بەر لە کۆچی دواییکردنی سازی کردووە، را و بۆچوونی خۆی لەبارەی نەتەوە، نیشتمان، ئایین، ئەدەبیات، نووسەران و چەندین بابەتی دیکە ئاشکرا دەکات.

 

 

لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا، کاکەوەیس دەڵێ "من بۆ خۆمی کورد و تۆی کورد و ئەوانی کورد دەنووسم، کە مێژوومان پڕە لە کارەساتی جەرگبڕ و دڵتەزێنی وەکو ئەنفال... ئەنفال لە هەموو سەردەمێکدا نەک تەنها سەردەمی بەعس و سەددام. ئەگەر ئەنفال  بکەینە تاوانێک و تەنها بیخەینە ئەستۆی سەددام و بەعسەوە، ئەوانی دیکە لەو تاوانە بێبەری دەکەین، سەرباز و جاسووس و شۆفێری گواستنەوە و چاڵهەڵکەن و دەستڕێژکەر بێبەری دەکەین جگە لە جاشەکانی خۆمان."

 

دەڵێت "نووسین نەختێ ویژدانم ئاسوودە دەکات، چونکە هەوڵدەدەم بەرژەوەندیی نەتەوەکەم و نیشتمانەکەم نەکەمە قوربانیی هیچ شتێکی پیرۆز یان ناپیرۆز. لەو باوەڕەدام هەموو نووسەرێک، ئەگەر راستگۆ بێت، خاوەنی جۆرە پەیامێکە و درۆزنیش بێت، خاوەنی هەموو سامانی جیهانیش بێت خاوەنی پەیام نییە. ئەگەر واشبێت، پەیامی من نەتەوایەتییە، ئەو رێبازەیە کە پێموایە تاکە رووناکییە بەرەو ئەنجام و ئامانجمان دەبات، ئەگەر بزانم کۆمیونیزم کورد لە ژێردەستەیی دەردەکات، دەیکەمە گەوهەری تاجی سەری هەموو ئایدۆلۆژیاکان."

 

 

حەکیم کاکەوەیس، خەڵکی گوندی حەسارە لە سنووری پارێزگای کەرکووک، ئەو گوندە لە یەک سەتەی رابردوودا، لەسەر دەستی رژێمەکانی عێراق، دەیان نەهامەتی بەسەر هاتووە. 

 

حەکیم کاکەوەیست دەڵێ "من، بە زۆر کراومەتە عێراقی و خاکم بە زۆر بە عێراقەوە لکێنراوە، ئەوانیش بەپێی یاساکانی عێراق، بەتایبەتی هی بەعس، سنوورمان بۆ دادەنێن و زۆری لەسەر بڕۆین، سەگمان تێ بەردەدەن. عەرەبەکانی عێراق لەنێوخۆیاندا تەبان هەتا لەگەڵ کورددا تەبا بن؟ ئەوان کاتێ کوردیان دەوێ کۆیلەیان بێت."

 

کاکەوەیس هەڵاوێر لەنێوان عەرەب، بە عەرەبکراو و خۆ بە عەرەبزان دەکات و دەڵێت "موعەرەب: ئەو کەسەیە کە عەرەب نییە بەڵام عەرەبی خۆشدەوێ و بە گەورەی دەزانێ. موستەعرەب: ئەو کەسە ناعەرەبەیە کە بووبێتە عەرەب. موالی: ئەو ناعەرەبەیە کە بووبێتە موسڵمان و ژێردەستەیی عەرەبی قبووڵ بێ. شعووبی: پێچەوانەی موعەڕەبە و ئەو ناعەرەبە موسڵمانەیە کە عەرەب بە گەورەی میللەتان نەزانێ. ئیتر وەرە لە سنووری ئەو پێوەرانەدا لەگەڵیاندا دەربەرە!"

 

دەڵێت "لە راستیدا بۆمان هەیە سێ لەو پلە و پایانە بەبێ سزادان وەربگرین. دەکرێ موعەرەب بین و دونیا بە خۆشـمانەوە بکەینە کۆیلەیان و شەڕی دونیایان بۆ بکەین. بشمانەوێ، دەتوانین موستەعرەب بین و خۆمان لەبیری خۆمان دەرکەین. هەروەها دەشێ بە کوردی وەک موالی و کۆیلە بمێنینەوە و باج و سەرانە بدەین، بەڵام شعووبی بڤەیە و تۆمەتێکی گەورەیە و کوشتنی لەسەرە! چۆن عەرەب لە میللەتان بە گەورەتر نازانی؟! بۆچی جوو خۆیان بە خەڵکی هەڵبژاردەی خوا بزانن و نازییەکان خۆیان بە رەگی خاوێنی بەشەر بزانن و عەرەب شای میلـلەتان بێ؟!"

 

ئەو نووسەرە کوردە کەرکووکییە، لەنێو ئەو زاراوانەدا بژاردەی خۆی دیاری دەکات. "لەو چوار زاراوەیەی سەرەوە بەو واتایانەوە کە هەیانە، من بەبێ دوودڵی و سڵکردنەوە، بە شانازییەوە شعووبیم، چونکە عەرەب لە میللەتان بە گەورەتر نازانم."

 

حەکیم کاکەوەیس پێیوایە نەتەوەی عەرەب دوو شانازییان هەیە، کە هیچیان ئازایەتیی خۆیان نەبووە و دەڵێ: "ئەوان (عەرەب) دوو شانازی وایان لە مێژوویاندا هەیە کە رێڕەوی مێژوویان گۆڕیبێ: یەکەمیان ئەوەیە قورئان بە عەرەبییە و دووەمیان ئەوەیە جارێ لە جاران قودسیان لە خاچهەڵگران رزگارکردووە. بەڵام یەکەمیان ئیرادەی خوا بوو و ئازایەتیی خۆیانی تێدا نەبوو، دووەمیشیان سەلاحەدینی ئەیووبی و کورد بۆی کردن."

 

 

حەکیم کاکەوەیس، لەبارەی نووسین و رەخنەکانییەوە دەدوێت و دەڵێت "دەزانم بەرهەمی ئەدەبیی من، وەک زۆربەی نووسینەکانی دیکەم زەرەر بە پەزی زۆر کەس و لایەن دەگەیەنن و بە دەگمەن نەبێ رەخنەگرانی ناوەوەی کوردستان خۆیانی لە قەرە نادەن. ئاخر رەخنەگریش ژیانی خۆی هەیە و کەرەستەی ژیانی دەوێ و بژێوتت کاریگەری لەسەری هەیە. رەخنەگر هەیە، راست و رەوان و رووبەڕوو پێی گوتووم: ناوێرم خۆ لە بواری تەونی جاڵجاڵۆکە بدەم!"

 

 

حەکیم کاکەوەیس، نووسەرێکی نەتەوەیی بووە و هەمیشە لای ئەو نەتەوە و کوردبوون، لە ترۆپک بووە، بۆیە لەپێناو نەتەوەکەی زۆر جار رەخنە لە خودی نەتەوەکەی دەگرێت. ئەو پێیوایە کورد هیچی لە نەتەوەکانی دیکەی جیهان کەمتر نییە و هەمیشە دژی ئەوە بووە کورد خۆی بە کەمتر بزانێت.

 

دەڵێت "ئەو خۆبەکەمزانینەی لە دەروونی کورددا هەیە، تا درکی پێنەکەین، ناتوانین رووناکی ببینین و تەنانەت ناتوانین وەک مرۆڤی ئازاد یان ئازادیخواز بیریش بکەینەوە! کە لە کورد دەڕوانم، حوکمدراوێکم دێتە بەر زەین، دوای 20-30 ساڵ زیندانی، ئازاد کرابێ و لەبەر دەروازەی بەندیخانەکە وەستابێ و تەماشای شەقامی بێبڕانەوەی راست و چەپی خۆی بکات و، نەزانێ روو لەکوێ بکا! ئارەزووی گەڕانەوە بۆ بەندیخانە لە دڵیدا چەکەرە بکات."

 

 

ئەو نووسەر و وەرگێڕە کوردە، جگە لە زمانی دایک، پێنج زمانی دیکەی زانیوە، سەرەتا وەرگێڕانەکانی لە فارسییەوە بووە، بەڵام وەک خۆی دەڵێ "لێیان پەشیمانم".

 

کاکەوەیس دەڵێ: "لە فارسییەوە بەرهەمم وەرگێڕاوە و لەبەر دوو هۆ لێی پەشیمانم. یەکەمیان ئەوەیە بەرهەمی عەزیزی نەسینم کردە کوردی کە هەموو کەس یان زۆر کەس پێی دەوێرن. دووەمیشیان ئەوەیە کە لە فارسییەوە کردوومەتە کوردی کە ئەوانەی پێی دەوێرن، خوا نەیبڕێت یەکجار زۆرن."

 

 

حەکیم کاکەوەیس لە وەڵامی هەڵۆ بەرزنجەیی دا دەڵێ: "کەریمی حیسامی (خوا لێی خۆشبێ) بە دەنگە سەرنجڕاکێشەکەی خۆی دەیگوت: "کوردی عێراق بە فڕۆکە بەسەر تاران دا بفڕن فێری فارسی دەبن." و منیش (عێراق)ـەکەی لێ دەرکەی، ئاوها فێری فارسی بووم! لەراستیدا منیش وەکو زۆربەی خوێنەران دوای هەڵڵا کەوتم و لە نیوەی دووەمی حەفتاکانی سەدەی رابردووەوە حەزم بە بەرهەمەکانی عەزیز نەسین بوو."

 

 

کاکەوەیس دەڵێ: "من کەرکووکیم و لە منداڵییەوە نەختێک بەسەر زماندا زاڵ بوومە و پێی دەوێرم. ئەو دەمە سێ مەوج بووم و ئێستا سێی تریان هاتوونەتە سەر. بەڵام ئایا راستە من جگە لە کوردی، زمانی تر دەزانم؟! پێم وانییە. من لەو زمانانە تێدەگەم، بەڵام نە دەزانم ئاخیان پێهەڵکێشم نە دەزانم خەونیان پێ ببینم و نە دەتوانم خۆزگە و ئاواتیان پێ بخوازم."

 

"خەونم هەر بە کوردییە و ئاخ و حەسرەت و ئۆفیشم هەر بە کوردییە و هەتا ئێستاش ناتوانم بە زمانێکی دیکە بیر بکەمەوە. لەبەرئەوەیە من تەنیا کوردی دەزانم. ئەویش نەک بە باشی. بەشێوەیەکی گشتی، رەنگە لە ریزی کوردیزانەکاندا زۆر لە کۆتایی ریزەکەدا نەبم."

 

 

حەکیم کاکەوەیس باسی کوردبوون و کوردایەتی دەکات و دەڵێ "کوردبوون نەک هەر ئاسان نییە، بەڵکو گرانترین بارە بەسەر شانی هەر مرۆڤێکەوە کە کورد بێت. بەتایبەتی ئەگەر ئەو کوردە هەست بە بەرپرسیارەتی نەتەوەیی و نیشتمانی بکات. بەگوێرەی رادەی خەمخۆرییەکەشی ئەو بارە قورس دەبێت. کوردبوون بەتایبەتی لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەدا کە کوردستانیان داگیرکردووە، وەک جووبوونە لە ئەڵمانیای نازییەکاندا و دەبێ هەموو شەوێ چاوەڕوانی شەوی کریستاڵ بین... نا، هەموو شەوێکمان شەوی کریستاڵ بووە."

 

"کوردبوون لەو دەوڵەتانەدا، کەرکووکیبوونە لە کوردستانی بن دەسەڵاتە نیوەچڵەکەی خۆماندا کە بەردەوام و لە هەموو لایەکەیەوە لێی دەکوژرێ و سووکایەتیی پێدەکرێ. کوردبوون زۆر جاران بە تەنیا هۆکاری مەرگە و لە حاڵەتی وادا لەوە دەردەچێ ئاسان نەبێ یا بارێکی گران بێ، بەڵکو بەڵایەکیشە بەسەر شانی مرۆڤی کوردەوە."

 

 

حەکیم کاکەوەیس لەبارەی سەربەخۆیی کوردەوە دەدوێت و ئاماژە بەوە دەکات "سەربەخۆیی بۆ کورد، ئامانجێکە لە قوڕگی حەزیادایە، بەڵام حەزیایەکی دەبەنگ و نەفام و دڕ و دڕندە، کە بەردەوام فرسەتت دەداتێ سەربەخۆیی بەدەستبهێنیت و بەردەوامیش وەک هەر کەتنکەرێک سڵە؛ بەڵام ئێمە وەک ئەوەی لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا بین، هەمیشە چاوەڕوانین دەسەڵاتدارێکیان تێدا هەڵکەوێ زوڵممان لێ نەکا، ئێمە یا چوارمشقی دانیشتووین یا لە رێگەی شۆڕشەوە بەردەوام چاوەڕوانین و دەڵێین: عجل اللە فرجە الشریف! لە باشترین حاڵەتدا رادەپەڕین و وەک نیشانێکی زەق و دیار بەرانبەری لێ دەگرین."

 

 

ئەو نووسەرە کوردە، لەبارەی هەڵوێستی نووسەرانی دیکەوە قسە دەکات و دەڵێت "هەندێ جار بێدەنگبوونی رۆشنبیرانی کورد لە نووسین و بەدەنگهاتنیان خراپتر نییە، چونکە لە بری روونکردنەوەی بەرچاومان، لەوەی هەیە ئاڵۆزتری دەکەن. زۆر لە رۆشنبیران دەوڵەمەند بوونە و هەموومان دەزانین هەرچی لە وڵاتی ئێمەدا ببێتە هۆکاری دەوڵەمەندبوون، نووسین پێی ناکرێ ئەوە بۆ نووسەر بکات. باڵای سەرمایەکەیان لەگەڵ هەڵوێست و پلەی راستگۆییاندا پێچەوانەی یەکترن. یەکێکیان باڵا بێ ئەویتریان نزمە. پێم وایە لە کوردستاندا، هەڵوێست و سەرمایەی رۆشنبیران یەکتری ئاشکرا دەکەن، ئابڕووی یەکتر دەبەن یان دەکڕنەوە."

 

 

حەکیم کاکەوەیس، ساڵی 1949 لە گوندی حەساری گەورەی نزیک شاری کەرکووک لەدایکبووە. خۆشەویستییەکی زۆری بۆ گوندەکەی هەبووە. لەوبارەوە دەڵێ "وەک چۆن خۆشویستنی منداڵی خۆت رقبوونەوە نییە لە منداڵی خەڵکی تر و خۆشویستنی نیشتمانی خۆت رقبوونەوە نییە لە نیشتمانی خەڵکی تر، خۆشەویستیی منیش بۆ حەسار، شتێکی لەو بابەتانەیە. حەسار بۆ من هێلانەیە، وشەیەکی جادووییە. حەسار واتە پێکهێنەری جەستە و هەست و نەست و کوردبوون و مرۆڤبوونم."

 

 

"کە تووشی نەخۆشیی دڵ بووم، زۆر لەوە دەترسام تەرمم لە حەسار نەنێژرێ، ئاخر پێکهاتەکانی جەستەم هی حەسارن و لە سەرم قەرزە و فەرزە هەر دەبێ بیدەمەوە."

 

"حەسار ئەگەر داگیرکەر لێی تێکنەدابا، دەکرا وەک حکومەتێکی سەربەخۆ خۆی بەڕێوەبەرێ؛ کوێخا پاشا بێ و حاجی حەبیب، وەزیری دارایی و مام عەلی مەردان، وەزیری کشتوکاڵ و مام حەمە تەها، چاودێری کرێکارەکان و شێخ رەئووف، وەزیری ئەوقاف و منیش بە شانازییەوە دەبووم بە قەڵەمدار و بچووکی هەموویان. حەسار پێویستی بە کەس نەدەبوو، بەڵام قەت لێنەگەڕان."

 

 

حەکیم کاکەوەیس لەبارەی ئایینی ئیسلامەوە دەدوێت و دەڵێت: "رێبازێک بەرەو کۆیلایەتیم ببا، بەهیچ جۆرێ بەرگریی لێناکەم و ئەگەر بۆمی بسەلمێت ئیسلام، کورد بە سووک دەزانێ و دەیەوێ کۆیلەی عەرەب بێ، من هەر لە ئێستاوە هەڵگەڕانەوەی خۆم رادەگەیەنم چونکە بە رەوای نابینم مرۆڤ کۆیلە بێ و کوردیش مرۆڤە."

 

"کە هەموومان بەندە و کۆیلە خوا بین، بەندایەتیی کورد بۆ عەرەب دەبێتە شیرک. باوەڕناکەم ئیسلام بەرەو کۆیلایەتیم ببا، بەڵام دڵنیام ئەو عەرەبانەی بەناوی ئیسلامەوە حوکم دەکەن و حوکم دەدەن، دەیانەوێ کورد کۆیلەیان بێ و تەنانەت مەلاکانی خۆشمان ئیسلام دەکەنە کەرەسەی کۆیلەکردنمان. من ئامادەنیم بەرگری لە ساختەکاریی وا بکەم و بە ئەرکی دینیشی لە قەڵەم بدەم."

 

حەکیم کاکەوەیس، ساڵی 1957 لە قوتابخانەی گوندی دارەمان دەستی بە خوێندنی سەرەتایی کردووە. خوێندنی ئامادەیی لە کەرکووک تەواو کردووە. ساڵی 1973 بەشی زانستی بیرکاری لە زانکۆی سلێمانی تەواو کردووە. 

 

دوای تەواوکردنی زانکۆ، بووەتە پێشمەرگە تاوەکو کۆتاییی شۆڕشی ئەیلوول. ساڵی 1975 لە بەغدا وەکو فەرمانبەری پرۆگرامسازی لە وەزارەتی پلاندانان دامەزراوە و تاوەکو 1980 بەردەوام بووە. 

 

ماوەیەک لە زاخۆ کراوەتە سەربازی یەدەگ، دوای دەستپێکی شەڕی عێراق-ئێران، داوای لێ دەکرێت ببێتە بەعسی، ئەویش داواکە رەتدەکاتەوە و ساڵی 1984 دەچێتە سوێد.

 

لە ساڵی 2000 بەھۆی نەخۆشیی دڵ، خانەنشین کراوە. هەر بەو هۆیە دەگەڕێتەوە کوردستان و لە کەرکووک نیشتەجێ دەبێت. ژیانی دواتری بە خوێندنەوە و نووسین و وەرگێڕان بەسەر بردووە. لە 18ی تشرینی دووەمی 2018 لە تەمەنی 69 ساڵی لە شاری بەغدا بە نەخۆشیی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد و لە گوندی حەسار بەخاک سپێردرا.

 

حەکیم کاکەوەیس زیاتر لە 30 بەرھەمی ھەن. ئەو زیاتر وەرگێڕانی لە عەرەبی و سوێدی بۆ کوردی کردووە. زۆربەی بەرھەمەکانی مەسعوود محەممەدی بۆ کوردیی کرمانجی خواروو وەرگێڕاون. ئەمانە بەشێک لە بەرھەمە نووسراوە و وەرگێڕدراوەکانی ئەون:

 

 

* تەونی جاڵجاڵۆکە

* ئەوەی نابێ بگوەرێ دەبێ بگوەرێ

* مەملەکەتی سەگەکان

* نەتەوایەتی کورد و ئیسلامەتییەکەی

* سەگەکە چوارەمیان بوو

 

 

* 1984 

* کێڵگەی ئاژەڵ

* تاوان و سزا

* کیمیاگەرەکە

* کۆلارەفڕێن

* شاخەکانیش دەنگیان دایەوە

* بەردیش بەدەنگ دێ؛ منداڵی لە کەمبۆدیا 1975- 1980

* گورگی رووتەڵان 

* بەزمی تەگەکە

* کۆچ ھەڵیبژاردم

* حەجێکی تر بۆ بەردەرگای خەتێی زانا

* کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بۆچی بە شێتخانە دەچێت؟

* بۆ گورباشۆڤی مەزن: لەگەڵ سڵاو و ھیواخوازیدا

* بۆچوونێک لەسەر لێکدانەوەی مرۆیی مێژوو

* لەپێناوی پتەوکردنی برایەتیی عارەب و کورد دا

* پەرەسترۆیکای گۆرباشۆڤ

* دەمودووی ھزر

* لسان الکرد

* زمانی کورد

* نامەکانی مەسعوود محەمەد

* ھاوسەنگکردنەوەی تەرازوویەکی سەنگەلا