داخستنی بیرە نەوتییەکانی کوردستان مەترسییان نییە؛ "بە یەک دوگمە دایدەخەیت و، دەستپێدەکەیتەوە"

 

ئەو کێشەیەی بەهۆی بڕیارەکەوە ئاشکرابوو ئەمەیە: هەرێمی کوردستان توانای کۆگاکردنی نەوتی زۆر کەمە. بەئەستەم بەرگە دەگرێت ئەگەر بێت و بۆرییەکان بەهۆی رووداوێکی سرووشتی یان کردەوەیەکی تیرۆریستی لەکاربکەون، یاخود ئەگەر کێشەیەکی تەکنیکی رووبەڕووی بۆرییە نەوتییەکان ببێتەوە و چەند هەفتەیەک بخایێنێت، ئەوا عەمباری پێویست لەبەردەستدا نییە، بۆ کۆگاکردنی نەوتی بەرهەمهاتوو.

 

بەیانییەک لە بوڵتەنێکی ئابووری لەگەڵ د. بێوار خەنسی، راوێژکاری سەرۆکوەزیران بۆ کاروباری وزە، قسەم دەکرد، گوتی "پێشتر پێشنیازم کردووە کۆگا و عەمباری پێویست دروست بکرێن، چونکە پێویستمانە"، سەمیر نوعمان، بەرپرس لە یەکێک لە کۆمپانیا بیانییەکانی نەوت کە لە کوردستان کاردەکات، دەیگوت "ئەمە، دەبێت ببێتە وانەیەک بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیاکان". بەم قسانە بۆم دەرکەوت، تائێستاش نەکراوەتە مەرج لەسەر کۆمپانیا نەوتییەکان، کە توانای کۆگاکردنیان زیاد بکەن، جگە لەوەش کۆگایەکی نیشتیمانیی فراوانیشمان نییە کە سەرجەم کێڵگە نەوتییەکان پێکەوە ببەستێتەوە و ببێتە ناوەندێک بۆ کۆگاکردنی نەوت.

 

لە راگەیێنراوی کۆمپانیا نەوتییەکاندا هاتووە "بۆ چەند رۆژێک نەوتەکە کۆگا دەکەین"، ئەوەش دەریدەخات، ئەو کۆمپانیایانە توانای کۆکاگردنیان ناگاتە هەفتەیەک، چونکە دەستەواژەی "several days" واتا چەند رۆژێکیان بەکارهێناوە، نەک "A week"، واتە یەک هەفتە، کەواتە توانای کۆگاکردنی کوردستان رەنگە کەمێک زیاتر بێت لە 2 ملیۆن بەرمیل، ئەوەش زۆر کەمە.

 

ئەمە، یەکەمجار نییە هەناردەکردنی نەوت رادەگیرێت، پیشتریش چەندین جار روویداوە، بە هۆکاری تەکنیکی یان تێکدان، بەڵام جیاوازیی ئەمجارە لەوانی دیکە ئەوەیە؛ نادڵنیایی زۆر هەیە، بە تایبەت کە داخستنی بیرە نەوتەکانیشی بەدوادا هات.

 

 

سەرەنجام ئەوەی لێی ترساین روویدا، ترسەکە بۆ ئەوە بوو "ئاشەکە بێ ئاو نەبێت"، بەرهەمهێنان نەوەستێت، بەڵام سەرەنجام لە درەنگانی شەوی 28-3-2023 ، کۆمپانیای DNOـیی نەرویجی، کە رۆژانە 107 هەزار بەرمیل لە تاوکێ و پێشاپوور بەرهەمدەهێنێت، رایگەیاند، دەستدەکەن بە داخستنی بیرەکانیان، بە دوای ئەویشدا چەند کۆمپانیایەکی دیکە راگەیێنراویان لەمبارەیەوە بڵاوکردەوە.

 

بێژەن رەحمانی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دی ئێن ئۆ، گوتی "بەداخەوە بارودۆخەکە گەیشتە ئەم رەوشە، کە کاریگەریی دەکاتە سەر خستنەڕووی نەوت لە جیهان و نرخەکانی نەوت، بەتایبەتی لەم کاتە هەستیارەدا، کە بازاڕە داراییەکان پێیدا تێدەپەڕن".

 

بۆیە لە دۆخی راگرتنی هەناردەکردنی نەوت و کەمیی کۆگای پێویست، بەرهەمهێنانی نەوت دەوەستێت، کە پێی دەڵێن "داخستنی بیر".

 

لە رۆژی یەکشەممە، 26-3-2023ـوە بەردەوام پرسیارم کردووە، ئەگەر بەزوویی هەناردەکردنی نەوت دەستپێنەکاتەوە چی روودەدات؟ دوای ئەوەی راگەیێنراوی کۆمپانیاکانی نەوتم بینی و بۆم دەرکەوت هیچیان ناتوانن هەفتەیەکیش نەوت کۆگا بکەن، خەریک بوو دەگەیشتمە قۆناخی بێئومێد بوون. دەمێکە دەزانم داخستنی بیر و کوێربوونەوەی بیری نەوت یانی چی، بەڵام رۆژی 28-3-2023 گفتوگۆیەکی 25 خولەکیم لەگەڵ پسپۆڕانی ئەم بوارەدا کرد.

 

سەمیر گەنجێکی ئێجگار شارەزایە و خوێندکاری دکتۆرایە، بەرپرسی هەڵکەندن و لێدانی بیرە لە یەکێک لە کۆمپانیا بیانییە هەرە دیارەکان کە لە کوردستان کاردەکات، سەمیر دەڵی سێ جۆر داخستنی بیر هەن: یەکێکیان هەتاهەتاییە، ئەمە ئەو کاتەیە کە نەوتی تێدا نامێنێت یان نەوتەکەی کێشەی تێدایە، لە قووڵایی سێ هەزار مەتر.

 

شێوەی دووەم کاتییە، لە قوڵاییەکی نزمتر بیرەکە دادەخرێت، بۆ ماوەیەکی کاتی. بەگوتەی پسپۆرەکەی بواری بیرلێدان، ئەمەی کوردستان لە جۆری سێهەمە، کە بیرە نەوتەکان دەپارێزرێن، بۆ ئەوەی کێشەی داخوران دروستنەبێت بەهۆی گازی H2S، بۆیە "ئەگەر بۆ یەک مانگیش بەرهەمهێنان بووەستێت هیچ زیانێکی نابێت".

 

 

لە ئەگەری درێژبوونەوەی وەستاندنی هەناردەی نەوت، کۆمپانیاکان بیرە نەوتەکان بە شێوەیەکی تایبەت دادەخەن بۆ ئەوەی تووشی مەترسی نەبنەوە و بۆرییەکان بەهۆی گازی ئێچ توو ئێس دانەخورێن، بەڵام ئەم شێوازە پێویستی بە خەرجی هەیە.

 

جۆرێکی داخستن هەیە، کە مەترسیدارە بۆ ژینگە و خەڵک، ئەویش داخستنی بیرە لە رێگەی ئەو قوفڵانەی لەسەر بیرەکانن، بە بڕوای سەمیر، "هیچ کۆمپانیایەک ئەم ریسکە ناکات".

 

سەمیر نوعمان دووجار دووپاتیکردەوە ئەمجۆرە داخستنە کاتییە و زیان بە عەمباری بیرە نەوتییەکان ناگەیێنێت، چونکە هەندێکجار داخستنی بیرە نەوتییەکان رەنگە سوودی هەبێت، چونکە وادەکات هاوسەنگیی نێوان نەوت، گاز و ئاوی ژێرزەوی بپارێزرێت کە بەهۆی بەرهەمهێنانی نەوتەوە تێکدەچن، هاوکات تێكچوونی بیرە نەوتەکان، ئەگەرێکی چاوەڕوانکراوە.

 

شیکردنەوە تەکنیکییەکەی ئەم بابەتە بەمشێوەیەیە: ئاو، لە بەشی ژێرەوەی بیرەکە هەیە ئینجا لەسەرووی نەوتەکە، لە سەرووی هەمووشیانەوە گازەکەیە، بەهۆی دەرهێنانی نەوتەوە ئەم باڵانسە تێکدەچێت، بۆیە ناوبەناو هاوسەنگکردنەوەی گرنگە.

 

کۆمپانیاکان جاروبار پرۆسەی بەرهەمهێنان رادەگرن، کە پشکنینێکە و پێی دەگوترێت PLT بۆ پشکنینی نەوت، ئاو و گاز. بۆ ئەمەش دەبێت بیرە نەوتەکە بە تەواوەتی بۆ ماوە دوو رۆژ دابخرێت، ئەوکاتە دەزانیت ئەو بیرە چەندە نەوت، ئاو و گازت دەداتێ.

 

ئەو پسپۆڕەی بواری لێدانی بیر، باسی ئەوەی کرد، لە هەرێمی کوردستاندا دوو جۆر بەرهەمهێنان هەن؛ سرووشتی و دەستکرد؛ کە بەهۆی ترۆمپاوە نەوت بەرهەمدەهێنرێت، بەڵام گاز پاڵەستۆکەی زۆرە و هەمیشە بەشێوەیەکی سرووشتی بەرهەمدەهێنرێت.

 

 

هەر لەگەڵ راگەیاندنی راگرتنی هەناردەکردنی نەوت، پشکی کۆمپانیا نەوتییەکان کە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن، دابەزی. بەهای پشکی کۆمپانیای گەنەل ئێنێرجی کە لە کێڵگەی تەقتەق و چەندین کێڵگەی دیکە کاردەکات، بەرێژەی 5.9٪ دابەزی، بەهای پشکی کۆمپانیای دی ئێن ئۆ بەڕێژەی 11.42٪ دابەزیوە و کۆمپانیای گۆڵف کێستۆنیش کە لە کێڵەی شێخان کۆمپانیای سەرکارە، بەڕێژەی 23.86٪ دابەزیوە.

 

جگە لەوە، هەرێمی کوردستان نەوتەکەی بە 10 دۆلار کەمتر لە نەوتی عێراق و 15 دۆلار کەمتر لە نەوتی برێنت دەفرۆشێت، بەوپێیە رۆژانە زیانی 24 ملیۆن دۆلاری پێدەگات، تاوەکو ئامادەکردنی ئەم هەواڵە، زیانەکان گەیشتوونەتە 125 ملیۆن دۆلار، ئەگەر تاوەکو مانگێک راگرتنی هەناردەکردنیش بەردەوام بێت، ئەوا زیانەکان زیاتر دەبن لە 720 ملیۆن دۆلار، زیانەکە گەورەتر دەردەکەوێت کاتێک دەزانین کە نزیکەی 80٪ـی مووچەی کوردستان، لە فرۆشی نەوتەوە دابیندەکرێت.

 

عاسم جیهاد، قسەی بۆ رووداو کرد و گوتی "پێش هەموو شتێک دەبێت هەناردەکردنی نەوت دەستپێبکاتەوە، بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی جێبەجێدەکەین بە هەناردەکردنەوەی نەوت لەژێر چاودێریی کۆمپانیای سۆمۆ".

 

 

بەرزبوونەوەی نرخی نەوتیش ئاڵنگارییەکی دیکەیە، هەر زوو هۆمایۆن فەلەکشاهی، شرۆڤەکاری باڵا لە کۆمپانیای کیپلەر، پێشبینی ئەوەی کرد، ئەگەر راگرتنەکە چەند رۆژێک بەردەوام بێت، نرخی بەرمیلێک نەوت سێ دۆلار بەرز دەبێتەوە، چەند کاژێرێکی کەم دوای ئەو قسەیە، لە رۆژی 27-3-2023 نرخی بەرمیلی نەوتی برێنت لە 74 دۆلارەوە هەڵکشا بۆ 77 دۆلار، رۆیتەرزیش رایگەیاند هۆکارەکەی پەیوەندیی بە راوەستانی هەناردەکردنی نەوتی کوردستانەوە هەیە.

 

ئەو نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی بازاڕەکانی جیهانی دەکات، دەکاتە 0.5٪ـی نەوتی بەکارهێنراو لە جیهان، واتە بڕەکە زۆر نییە، بەڵام بازاڕی نەوت لەوە هەستیارترە ئەو بڕە بە کەم بزانێت، هاوکات ئەگەر راوەستانەکە درێژەبکێشێت ئەوا کاریگەریی لەسەر بازاڕەکانی وزەش دروستدەکات.

 

هەرێمی کوردستان رۆژانە زیاتر لە 430 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت؛ لەو بڕە 30 هەزاری لە نێوخۆدا بەکاردەهێنێت و ئەوەی دیکە هەناردە دەکات.

 

لە راگەیێنراوەکەی کۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجیدا کە لە رۆژی 27-3-2023 دەرکراوە، ئاماژە بەوە دەکات، بەر لەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بووەستێت، 400 هەزار بەرمیل نەوتی کوردستان و 70 هەزار بەرمیل نەوتی کەرکووک لە رێگەی بۆرییەکەوە هەناردە دەکرا.

 

دیبەیتێکی تایبەت بە پرسی نەوتی هەرێمی کوردستان لەدوای بڕیارەکە کە لە رۆژی 28-3-2023 ئەنجامدرا: