مێژووی ململانێی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر دۆسیەی نەوت و گاز دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2006 ، واتە ساڵێك دوای پەسەندكردنی دەستووری هەمیشەیی عێراق لە ساڵی 2005 كە بە دەنگی زۆرینەی هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستان پەسەند كرا، چونكە گەلانی عێراق و كورد بەتایبەتی پێیانوابوو داواكارییەكانیان لە دەستووردا جێ كراوەتەوە، بەڵام دوای 15 ساڵ هێشتا كوردستان بەپێی ناوەڕۆكی دەستوور مامەڵەی لەگەڵ نەكراوە، بە تایبەتی لە مەسەلەی بودجە و مامەڵەكردن بە سەرچاوە سروشتییەكانی وەك نەوت و گاز.
حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا بە پشتبەستن بە ناوەڕۆكی ماددەكانی 110، 111، 112ی دەستووری عێراق، هەوڵەكانی چڕكردەوە بۆ بنیاتنانی ژێرخانی كەرتی نەوت و گاز. هەرچەندە لە چەندین وێستگەی جیاوازدا رووبەڕووی گوشاری حكومەتی عێراق دەبووەوە، ئەویش بە ناوی نایاساییبوونی هەنگاوەكانی، بە تایبەتی لە كابینەی رابردوو كە حوسێن شەهرستانی وەزیری نەوتی عێراق بوو، بەڵام سەرەڕای گوشارەكان، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان چەندین هەنگاوی گرنگی بۆ بەیاساییكردنی دۆسیەی نەوت نا، لەوانەش دەركردنی یاسای ژمارە 22 لە ئابی 2007 كە بە (یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان – عێراق) ناسراوە.
سەرەڕای هەڕەشەكانی بەغدا لە هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت، بەڵام یاساكەی هەرێمی كوردستان توانی سەرنجی چەندین گەورە كۆمپانیای بواری وزە رابكێشێ. دوای ئەوەش پرۆسەی بەبازاڕكردنی نەوتی كوردستان دەستی پێكرد، حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی 50 ساڵەی لەگەڵ توركیا كرد بۆ ئەوەی نەوتی كوردستان لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە بگاتە بازاڕی وزەی جیهان. زۆری نەبرد حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستی كرد بە بنیاتنانی ژێرخانی گواستنەوەی نەوت، ئەویش لە رێگەی راكێشانی بۆڕیی نەوتی كوردستان- توركیا.
لە ساڵانی رابردوودا، هەمیشە لەكاتی پەسەندكردنی یاسای گشتی بودجەی عێراق، دۆسیەی نەوت لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق یەكێك لە كێشە چارەسەرنەكراوەكان بووە، هەرچەندە لە بەشێك لە قۆناغەكانی رابردوو تاوەكو رێككەوتن و لێكتێگەیشتن لەنێوان هەردوولا دەڕۆشتن، بەڵام جێبەجێكردنی رێككەوتنەكان یەكێكی دیكە بوو لە كێشەكان.
لە ساڵی 2007ەوە هەوڵەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لەپێناوی رێكخستنەوەی دۆسیەی نەوت بەردەوامە، لەو قۆناغەدا كوردستان خاوەنی یاسای نەوت و گازی تایبەت بەخۆی بووە و باڵیۆزی پێشووتری ئەمریكاش لە عێراق، زەڵمای خەلیلزاد، چەند كۆبوونەوەیەكی لەنێوان هەردوولا رێكخست لەپێناوی رێككەوتن لەسەر كەرتی نەوت.
لە هاوپێچی رێككەوتنەكەی نێوان زەڵمای خەلیلزاد و لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا هاتووە: "ئەگەر پەرلەمانی فیدراڵی لە بەغدا تا مانگی ئایاری 2007، یاسای نەوت و گاز لەسەر بنەمای دەستووری نوێی عێراق دەرنەكات، كەواتە لەسەر بنەمای ئەو رێككەوتننامەیەی كە لە بەرژەوەندیی سەرجەم پێكهاتەكان لە نێوان لایەنەكاندا واژوو كراوە، هەرێم و پارێزگاكان و حكومەتی ناوەندیی عێراق، مافی خۆیانە هەر یەك بەجیا، لە پێناوی پێشخستنی كەرتی نەوت و گازی ناوچەكانی ژێردەسەڵاتی خۆیان، گرێبەستی تایبەت بە نەوت و گاز لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتی و ناوخۆیییەكان واژۆ بكەن، هەتا ئەو كاتەی یاسای نەوت و گازی عێراق لەلایەن پەرلەمانی فیدراڵی لە بەغدا، دەردەكرێت".
چەندین رێككەوتنی جیاواز لەسەر دۆسیەی نەوت لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لە سەردەمی جیاواز كراون، بەڵام زۆرینەی رێككەوتنەكان كە لە زستان واژۆ دەكران، لە بەهار هەڵدەوەشانەوە، لەبەرئەوەی لایەنی عێراقی زۆرینەی رێككەوتنەكانی لەپێناوی رازیكردنێكی كاتیی كورد بووە، لەپێناوی بەشداریكردن و مانەوەی لە پرۆسەی سیاسی عێراق و رێكخستنەوەی پێكهاتە و دامەزراوەكانی عێراق بووە، ئەگەرنا پلانی چارەسەركردنی یەكجارەكی لە بەرنامەی حكومەتی عێراقدا نەبووە.
ئێستا كە عێراق لەبەردەم پرۆسەیەكی گرنگدایە و ئەویش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقە لە 12ی ئایاری داهاتوو، ئایا كوردستان پێویستە لەبارەی دۆسیەی نەوت چۆن مامەڵە لەگەڵ بەغدا بكات؟
لەبەرئەوەی زۆرینەی رێككەوتنەكانی قۆناغی رابردوو لەسەر دۆسیەی نەوت، زیاتر رووكارێكی سیاسییان هەبووە و ئامانج لە رێككەوتنەكان زیاتر سڕكردنی كێشەكان بووە نەك چارەسەركردنی یەكجارەكی، بۆیە ئەمجارە كورد نابێ رازی بێ، چیدی دەرمانی هێوركەرەوەی كێشەكانی بدرێتێ. پێشتر چەند هەوڵی جیاواز لەسەر دەركردنی یاسای نەوت و گازی عێراق هەبووە، بەتایبەت لە ساڵی 2007 چەند پرۆژە یاسایەكی گرنگ لە پەرلەمان بوون كە بەشێكی گرنگ لە داواكارییەكانی كوردی تێدا جێ كرابووەوە، بۆیە پێویستە چەند رێكارێكی خێرا بگیرێنە بەر:
1- پاڵپشتی ئەو تێڕوانینە بكرێت كە كورد پێویستە بۆ گەڕانەوەی بۆ بەغدا و درێژەدان بە رێكخستنەوەی عێراق، مامەڵە لەگەڵ وەرگرتنی پۆستە یاساییەكان بكات نەك سیاسییەكان، واتە ئەوەندەی گرنگە پۆستێكی وەك سەرۆكی پەرلەمان لای كورد بێت، ئەوەندە گرنگ نییە پۆستێكی وەك سەرۆككۆمار لای كورد بێت، چونكە شەڕی داهاتوو شەڕی چەسپاندنی مافە یاساییەكانی كورد دەبێت لە بەغدا.
2- بۆ كورد زۆر گرنگە لە خولی داهاتووی پەرلەماندا هەوڵی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی لیژنەی نەوت و گازی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بدات، یان كار لەسەر زیادكردنی ژمارەی ئەندامانی كورد لە لیژنەكە بكات.
3- هەوڵەكانی كورد پێویستە بەو ئاراستەیە بن كە یاسای نەوت و گازی عێراق پەسەند بكرێت و لە ئێستاوە گرووپێكی یاسایی بۆ جێكردنەوەی مافە یاساییەكانی كوردستان لە یاسای نەوت و گازی داهاتووی عێراق دروست بكات.
4- زۆر گرنگە هەرێمی كوردستان هەوڵی بەشداریی لەسەرجەم دامەزراوەكانی نەوت لە عێراق بدات، بە تایبەتی لە كۆمپانیای نەوتی باكوور كە كۆنترۆڵی بەسەر نەوتی كەركووك و مووسڵ و كێڵگە نەوتییەكانی ناوچە كێشە لەسەرەكانەوە هەیە.
حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا بە پشتبەستن بە ناوەڕۆكی ماددەكانی 110، 111، 112ی دەستووری عێراق، هەوڵەكانی چڕكردەوە بۆ بنیاتنانی ژێرخانی كەرتی نەوت و گاز. هەرچەندە لە چەندین وێستگەی جیاوازدا رووبەڕووی گوشاری حكومەتی عێراق دەبووەوە، ئەویش بە ناوی نایاساییبوونی هەنگاوەكانی، بە تایبەتی لە كابینەی رابردوو كە حوسێن شەهرستانی وەزیری نەوتی عێراق بوو، بەڵام سەرەڕای گوشارەكان، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان چەندین هەنگاوی گرنگی بۆ بەیاساییكردنی دۆسیەی نەوت نا، لەوانەش دەركردنی یاسای ژمارە 22 لە ئابی 2007 كە بە (یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان – عێراق) ناسراوە.
سەرەڕای هەڕەشەكانی بەغدا لە هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا بیانییەكانی نەوت، بەڵام یاساكەی هەرێمی كوردستان توانی سەرنجی چەندین گەورە كۆمپانیای بواری وزە رابكێشێ. دوای ئەوەش پرۆسەی بەبازاڕكردنی نەوتی كوردستان دەستی پێكرد، حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی 50 ساڵەی لەگەڵ توركیا كرد بۆ ئەوەی نەوتی كوردستان لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە بگاتە بازاڕی وزەی جیهان. زۆری نەبرد حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستی كرد بە بنیاتنانی ژێرخانی گواستنەوەی نەوت، ئەویش لە رێگەی راكێشانی بۆڕیی نەوتی كوردستان- توركیا.
لە ساڵانی رابردوودا، هەمیشە لەكاتی پەسەندكردنی یاسای گشتی بودجەی عێراق، دۆسیەی نەوت لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق یەكێك لە كێشە چارەسەرنەكراوەكان بووە، هەرچەندە لە بەشێك لە قۆناغەكانی رابردوو تاوەكو رێككەوتن و لێكتێگەیشتن لەنێوان هەردوولا دەڕۆشتن، بەڵام جێبەجێكردنی رێككەوتنەكان یەكێكی دیكە بوو لە كێشەكان.
لە ساڵی 2007ەوە هەوڵەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لەپێناوی رێكخستنەوەی دۆسیەی نەوت بەردەوامە، لەو قۆناغەدا كوردستان خاوەنی یاسای نەوت و گازی تایبەت بەخۆی بووە و باڵیۆزی پێشووتری ئەمریكاش لە عێراق، زەڵمای خەلیلزاد، چەند كۆبوونەوەیەكی لەنێوان هەردوولا رێكخست لەپێناوی رێككەوتن لەسەر كەرتی نەوت.
لە هاوپێچی رێككەوتنەكەی نێوان زەڵمای خەلیلزاد و لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا هاتووە: "ئەگەر پەرلەمانی فیدراڵی لە بەغدا تا مانگی ئایاری 2007، یاسای نەوت و گاز لەسەر بنەمای دەستووری نوێی عێراق دەرنەكات، كەواتە لەسەر بنەمای ئەو رێككەوتننامەیەی كە لە بەرژەوەندیی سەرجەم پێكهاتەكان لە نێوان لایەنەكاندا واژوو كراوە، هەرێم و پارێزگاكان و حكومەتی ناوەندیی عێراق، مافی خۆیانە هەر یەك بەجیا، لە پێناوی پێشخستنی كەرتی نەوت و گازی ناوچەكانی ژێردەسەڵاتی خۆیان، گرێبەستی تایبەت بە نەوت و گاز لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتی و ناوخۆیییەكان واژۆ بكەن، هەتا ئەو كاتەی یاسای نەوت و گازی عێراق لەلایەن پەرلەمانی فیدراڵی لە بەغدا، دەردەكرێت".
چەندین رێككەوتنی جیاواز لەسەر دۆسیەی نەوت لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لە سەردەمی جیاواز كراون، بەڵام زۆرینەی رێككەوتنەكان كە لە زستان واژۆ دەكران، لە بەهار هەڵدەوەشانەوە، لەبەرئەوەی لایەنی عێراقی زۆرینەی رێككەوتنەكانی لەپێناوی رازیكردنێكی كاتیی كورد بووە، لەپێناوی بەشداریكردن و مانەوەی لە پرۆسەی سیاسی عێراق و رێكخستنەوەی پێكهاتە و دامەزراوەكانی عێراق بووە، ئەگەرنا پلانی چارەسەركردنی یەكجارەكی لە بەرنامەی حكومەتی عێراقدا نەبووە.
ئێستا كە عێراق لەبەردەم پرۆسەیەكی گرنگدایە و ئەویش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقە لە 12ی ئایاری داهاتوو، ئایا كوردستان پێویستە لەبارەی دۆسیەی نەوت چۆن مامەڵە لەگەڵ بەغدا بكات؟
لەبەرئەوەی زۆرینەی رێككەوتنەكانی قۆناغی رابردوو لەسەر دۆسیەی نەوت، زیاتر رووكارێكی سیاسییان هەبووە و ئامانج لە رێككەوتنەكان زیاتر سڕكردنی كێشەكان بووە نەك چارەسەركردنی یەكجارەكی، بۆیە ئەمجارە كورد نابێ رازی بێ، چیدی دەرمانی هێوركەرەوەی كێشەكانی بدرێتێ. پێشتر چەند هەوڵی جیاواز لەسەر دەركردنی یاسای نەوت و گازی عێراق هەبووە، بەتایبەت لە ساڵی 2007 چەند پرۆژە یاسایەكی گرنگ لە پەرلەمان بوون كە بەشێكی گرنگ لە داواكارییەكانی كوردی تێدا جێ كرابووەوە، بۆیە پێویستە چەند رێكارێكی خێرا بگیرێنە بەر:
1- پاڵپشتی ئەو تێڕوانینە بكرێت كە كورد پێویستە بۆ گەڕانەوەی بۆ بەغدا و درێژەدان بە رێكخستنەوەی عێراق، مامەڵە لەگەڵ وەرگرتنی پۆستە یاساییەكان بكات نەك سیاسییەكان، واتە ئەوەندەی گرنگە پۆستێكی وەك سەرۆكی پەرلەمان لای كورد بێت، ئەوەندە گرنگ نییە پۆستێكی وەك سەرۆككۆمار لای كورد بێت، چونكە شەڕی داهاتوو شەڕی چەسپاندنی مافە یاساییەكانی كورد دەبێت لە بەغدا.
2- بۆ كورد زۆر گرنگە لە خولی داهاتووی پەرلەماندا هەوڵی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی لیژنەی نەوت و گازی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بدات، یان كار لەسەر زیادكردنی ژمارەی ئەندامانی كورد لە لیژنەكە بكات.
3- هەوڵەكانی كورد پێویستە بەو ئاراستەیە بن كە یاسای نەوت و گازی عێراق پەسەند بكرێت و لە ئێستاوە گرووپێكی یاسایی بۆ جێكردنەوەی مافە یاساییەكانی كوردستان لە یاسای نەوت و گازی داهاتووی عێراق دروست بكات.
4- زۆر گرنگە هەرێمی كوردستان هەوڵی بەشداریی لەسەرجەم دامەزراوەكانی نەوت لە عێراق بدات، بە تایبەتی لە كۆمپانیای نەوتی باكوور كە كۆنترۆڵی بەسەر نەوتی كەركووك و مووسڵ و كێڵگە نەوتییەكانی ناوچە كێشە لەسەرەكانەوە هەیە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ