رووداو - هەولێر
پڕۆفیسۆرێكی زانكۆی سلێمانی دەڵێت ناوچەكانی هەرێمی كوردستان، بە تایبەتی چیای زاگرۆس زێدی رەسەنی زیاتر لە 3000 رووەك و گیای سروشتی پزیشكییە، ئەگەر وەبەرهێنانی تێدا بكرێ، دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات.
بەپێی لێكۆڵینەوە زانستییەكان، چیای زاگرۆس كە بەشێكی دەكەوێتە باشووری كوردستان، ناوچەیەكی زۆر دەوڵەمەندە بە رووەك و گیا سروشتییە پزیشكییەكان. تەنانەت لە توێژینەوەكاندا دەركەوتووە هەندێ رووەكی دەگمەن كە لە جیهاندا بۆ چارەسەری هەندێ نەخۆشی بەكاردێن، لەوێ هەن.
د.سامان عەبدولڕەحمان، پڕۆفیسۆری یاریدەدەر لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سلێمانی و پسپۆڕ لە پۆلێنكردنی رووەكی سروشتی لە عێراق و هەرێمی كوردستان بە (رووداو)ی گوت: "ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بەگشتی و چیای زاگرۆس بەتایبەتی زێدی رەسەنی زیاتر لە 3000 رووەك و گیای سروشتیی پزیشكییە، هەندێ لەو رووەكانە تەنیا لە كوردستان هەن، بۆیە لە سەرچاوە زانستییەكاندا بە رووەكە كوردستانییەكان ناودەبرێن".
ساڵانە بڕێكی زۆر رووەك و گیای پزیشكی هاوردەی كورستان دەكرێ، بەڵام د.سامان دەڵێت "ناوچە كوێستانییەكانی كوردستان ئەوەندە رووەك و گژوگیای پزیشكی تێدایە، نەك هەر هەرێمی كوردستان و عێراق، بەڵكو دەتوانێ پێویستی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش پڕبكاتەوە و ساڵانە سەدان ملیۆن دۆلار داهاتیش بۆ كوردستان دەستەبەربكات، بە مەرجێك وەبەرهێنانی تێدابكرێ".
تێزی دكتۆراكەی د.سامان تایبەتە بە پۆلێنكردنی رووەكی سروشتی لەعێراق و هەرێمی كوردستان كە لە بەریتانیا بەدەستیهێناوە، ماوەیەكیش لە سەنتەری مەلەكی بەریتانی كاریكردووە. ئەو دەڵێت "بەریتانییەكان لە ساڵی 1753وە كار لەسەر رووەكی سروشتی چیای زاگرۆس دەكەن، بۆیە تەنیا لە سەنتەری مەلەكی بەریتانی زیاتر لە 60 هەزار سامپلی رووەكی سروشتیی هەرێمی كوردستان هەن.
بەگوتەی ئەو پڕۆفیسۆرە، هەندێك رووەك و گیای پزیشكیی دەگمەنن و تەنیا لە كوردستان هەن. لەوانە رووەكی كۆزینیائەزمەرێنتس كە تەنیا لە چیای ئەزمەر هەیە. رووەكی ئەستەرەگالس هەڵگوردینێنسس كە تەنیا لە چیاكانی هەڵگورد و سەكران و قەندیل هەیە. رووەكی ئیستیدرا كە بۆ چارەسەری پرۆستات بەكاردێ تەنیا لە كوردستان هەیە.
د.سامان عەبدولڕەحمان، بەرپرسی پرۆژەكانی دامەزراوەی رووەكی كوردستانیشە كە تایبەتە بە لێكۆڵینەوە و توێژینەوە و پۆلێنكردنی رووەك و گژوگیا سروشتییەكانی كوردستان، د.سامان دەڵێت "لەرێگەی توێژینەوە لە گژوگیاكانی كوردستان. 10 جۆر گژوگیام دۆزیوەتەوە كە تازەن لە جیهاندا، هەروەها 26 جۆری دیكەم دۆزیوەتەوە كە تازەن لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستا. هەر لە توێژینەوەكانم بۆم دەركەوتووە جگە لەو رووەكە پزیشكیانەی بە سرووشتی دەڕوێن، دەكرێت زۆربەی ئەو رووەك و گژوگیا دەرمانیانەی كە دەگمەنن لەجیهاندا لێرە بڕوێندرێن".
بەپێی ئاماری كۆمەڵەی رووەكناسانی كوردستان زیاتر لە 300 پێشەنگا و سەنتەری رووەكی پزیشكی لە هەرێمی كوردستان هەن، فرۆشی رۆژانەیان دەگاتە زیاتر لە 500 كیلۆ دەرمانی رووەكی و گژوگیایی.
ئیسماعیل موشیر، سەرۆكی كۆمەڵەی رووەكناسانی كوردستان بە (رووداو)ی گوت "لە هەرێمی كوردستان خواستێكی زۆر لەسەر كارهێنانی رووەكە پزیشكییەكان هەیە، رۆژانە 500 كیلۆ دەرمان و ماددەی خاو دەفرۆشرێ، لەم ژمارەیەش نزیكەی 300 كیلۆیان هاوردەیە، ئەگەر بەتێكرا بۆ هەر كیلۆیەك 10 دۆلار دابنێین دەتوانین بڵێین ساڵانە بەبەهای زیاتر لە یەك ملیۆن دۆلار رووەك و گیای پزیشكی هاوردە دەكرێ".
بەپێی توێژینەوەكان دەركەوتووە خاك و هەوای كوردستان گونجاوە بۆ زۆربەی رووەكە پزیشكییەكان، ئێستا كۆمەڵەی رووەكناسانی كوردستان و بەڕێوەبەرایەتیی توێژنەوەی كشتوكاڵی هەولێر، بەنیازی پرۆژەكین بۆ چاندنی رووەكی پزیشكی.
ئیسماعیل موشیر، دەڵێت"تۆوی رووەكی جیسینگ، جینكۆ و ستیڤیامان هێناوە، ئەگەر لەچاندنیان سەركەوتووبووین و بەرهەمەكەی ئابووری بوو هەوڵێدەدەین تۆوی چەند جۆرێكی دیكەی رووەك بێنین بەتایبەت ئەو رووەكانەی كە بەرهەمەكانیان لەهەرێمی كوردستان خواستی زۆری لەسەرە و نرخەكانیشیان گرانە".
بەهۆی زۆربوونی سەنتەرەكانی تایبەت بە فرۆشتنی رووەك و گیا پزیشكییەكان، كۆكردنەوەی گژوگیا و رووەكە پزیشكییەكان، بووەتە پیشەی بەشێك لە هاووڵاتیان بە تایبەتی لە وەزری بەهاردا.
ئیسماعیل موشیر دەڵێت "لە كوردستان خەڵك زیاتر گیای گەزگەز كۆدەكاتەوە كە توركیا كیلۆی بە 50 دۆلارە و لێرە بە 12 هەزار دینارە، گوڵەحاجیلە و شارتەرە كیلۆی بە 10 هەزار دینارە، جاترە و گەڵای گێوژ كلیۆی بە هەشت هەزار دینارە، چەقچەقا و تالیشكە كیلۆی بە 15 هەزار دینارە، گوڵە وەنەوشە كیلۆی بە 50 هەزار دینارە، گیا سالمە كیلۆی بە 100 هەزار دینارە".
بە گوتەی ئیسماعیل مشیر و ئەو گژوگیا و رووەكە پزیشكیانەی لێرە هەن، لە جۆری زۆرباشن، ئەگەر كارگە هەبێت دەستەبەندیان بكات، لەدەرەوە خواستیان لەسەرە "بۆ نموونە من 17 جۆر چام هەیە لە كارگەكانی ئێران و چین ئامادەیان دەكەم، لەو چایانە شاریحانە و گوڵە عاجیلە كە بەرهەمی خۆمانە، هەناردەی مەغریب و ئوردنم كردووە".
لەكۆی ئەو 300 پێشەنگا و سەنتەرانەی لەهەرێمی كوردستان هەن، نیوەیان لە سنووری پارێزگای سلێمانی و گەرمیان و هەڵەبجەدان، زۆرترین خواستیش لەسەر رووەكە پزیشكییەكان لەوێیە .
جەلال كەریم، بەڕێوەبەری راگەیاندنی كۆمەڵەی رووەكناسانی كوردستان كە خاوەنی پێشەنگایەكی رووەكی پزیشكییە لە سلێمانی دەڵێ "زیاتر خواست لەسەر ئەو رووەك پزیشكیانەیە كە هۆكارن بۆ دابەزاندنی كێش و چارەسەری قۆلۆن". گوتیشی "75%ی بەرهەكانمان هاوردەن".
وەزارەتی تەندروستی دێتە دەنگ
دكتۆر ئارام رۆستەم، راوێژكاری وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە (رووداو) راگەیاند ناڕێكییەكی زۆر لە كاری پێشەنگاكانی گیادەرمانی هەیە، بۆیە پرۆژە یاسایەكیان بۆ رێكخستنی فرۆشتنی دەرمانی گیایی ئامادەكردووە و شەش مانگە نێردراوە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران كرد. بەپێی پڕۆژە یاساكە تەنیا رێگە بە دەرچووانی كۆلێژی دەرمانسازی زانست (بایۆلۆژی و كیمیا) كشتوكاڵ (بەسی رووەكناسی) دەدرێ پێشەنگای دەرمانی گیایی بكەنەوە.
دكتۆر ئارام گوتی "تا ئێستا چەندین پێشەنگامان داخستووە، چونكە هەندێكیان گژوگیا و دەرمانی نەشیاویان بە قاچاخ هاوردەكردووە. لە كەناڵەكانیش رێكلامی وایان بۆ كردووە وەك ئەوەی مردوو، زیندوو بكاتەوە، بۆیە سكاڵامان لەسەر هەندێ كەناڵیش تۆماركردووە".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ