رووداو دیجیتاڵ
بۆ پاراستنی ئاوی ژێر زەوی و دانانی سنوورێك بۆ هەڵكەندنی بیر بە زێدەڕۆیی، ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ماوەی 23 مانگ هەڵكەندنی بیری بۆ هەموو مەبەستەكان راگرت، بەڵام بەگوتەی بەڕێوەبەرانی ئاوی ژێر زەوی لە پارێزگاكان، ئەم بڕیارە نەک ئامانجی خۆی نەپێکا، بەڵکو بووەتە هۆی زیادبوونی لێدانی بیر بە زێدەڕۆیی.
بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی سەرچاوەكانی ئاو، تاوەكو ناوەڕاستی كانوونی یەكەمی ئەمساڵ، 49 هەزار و 585 هەزار بیر ئاو بۆ مەبەستی ئاوی خواردنەوە، كشتوكاڵ و پیشەسازی لە هەرێمی كورستان هەڵكەندراون.
لەم ژمارەیە 23 هەزار و 625 بیر بە مۆڵەت لێدراون: (12 هەزار و 240 بیر بۆ ئاوی خواردنەوە، 10 هەزار و 450 بیر بۆ كشتوكاڵ، 929 بیر بۆ مەبەستی پیشەسازی). لە بەرامبەریشدا 25 هەزار و 960 بیر بە زێدەڕۆیی هەڵكەندراون، كە زۆرترینیان لە سنووری پارێزگای سلێمانیدان.
بۆ پاراستنی ئاوی ژێر زەوی و دانانی سنوورێك بۆ هەڵكەندنی بیری زێدەڕۆ، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بە فەرمانی وزاری ژمارە 5775 لە رێكکەوتی4-11-2018 هەڵكەندنی بیری بۆ هەموو مەبەستەكان راگرت. دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی بیر لێدانیشی گواستەوە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران. لێژنەیەكی هاوبەشیشی بە سەرۆكایەتیی نوێنەری ئەنجوومەنی وەزیران و لایەنە پەیوەندیدارەكان راسپارد بۆ بەدواداچوونی ئەو بیرانەی بە زێدەڕۆیی لێدراون.
بەڵام بەپێی داتایەك كە لە رێگەی بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی ژێر زەوی پارێزگاكان دەست رووداو كەوتووە، لە ماوەی راگرتنی هەڵکەندنی بیر، زیاتر لە 3,000 بیر بە زێدەڕۆیی هەڵكەندراون.
دوای نزیكەی 23 مانگ بەسەر ئەم بڕیارە دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران بە نووسراوی ژمارە 5336 لە 24/9/2020 بە هەندێک مەرج و رێنمایی تازە، جارێكی دیكە مۆڵەتی هەڵكەندنی بیری بۆ بەرژەوەندیی گشتی دا.
گەلاوێژ محێدین، سەرۆكی لێژنەی رێگەپێدانی بیر لە ئەنجوومەنی وەزیران، بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: "بەهۆی بیرە زێدەڕۆكان و ئەو هەموو بیرەی لە چەند ساڵی رابردوودا مۆڵەتیان پێدراوە، ساڵانە ئەو ئاوەی لەژێر زەوی دەردەهێندرێت 100 هێندە زیاترە لەو ئاوەی لە رێگەی بارانەوە دەچێتەوە ژێر زەوی، ئەمەش وایكردووە ئاوی سەرجەم حەوزەکان بەڕێژەیەکی بەرچاو دابەزێت".
بەپێی رێنمایی ژمارە 1ی ساڵی 2015 تایبەت بە هەڵكەندنی بیری ئاو، وەزارەتی كشتوكاڵ، لە ناوچە شاخاوییەكانی پارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و ئیدارەی گەرمیان مۆڵەتی هەڵكەندنی بیر بەپێی مەرج و رێنماییەكان بەو جووتیارانە دەدات كە رووبەری زەوییەكەیان لە 10 دۆنم كەمتر نەبێت، لە پارێزگای سلێمانی لە 5 دۆنم كەمتر نەبێت، هەروەها رووبەری 20 دۆنم لە ناوچە دەشتاییەكانی هەر سێ پارێزگاكە و ئیدارەی گەرمیان دیاریكراوە.
بۆ پاراستنی ئاوی ژێر زەویش دووری نێوان بیرەكان لە ناوچە شاخاوییەكان پێویستە لە 250 كەمتر نەبێت و لە دەشتاییەكانیش بەپێی پێكهاتەی دنکۆڵەیی چینەكانی زەویی پارێزگاكان 400 تاوەكو 600 مەتر کەمتر نەبێت.
گەلاوێژ محێدین، دەڵێت: "رێنمایی هەڵكەندنی بیر بۆ بەرژەوەندیی تایبەت پێویستی بە پێداچوونەوەیە، چونكە بەبێ لەبەرچاوگرتنی پاراستنی ئاوی ژێر زەوی لە ساڵی 2015 دەستكاری كراوە".
پێشتر لە دەشتەكان لەسەر رووبەری 60 دۆنم مۆڵەت بە هەڵكەندنی بیر دەدرا، بەڵام ئەو رووبەرە بۆ 20 دۆنم كەمكراوەتەوە، دووریی نێوان بیرەكانیش دەستكاری كراوە، ئەمەش هەلی بۆ هەندێک جووتیار رەخساندووە لەسەر حیسابی زەوی جووتیارانی دەوروبەری بیر لێبدات و بۆ بەرژەوەندیی تایبەتی خۆی بەكاربهێنێت".
گەلاوێژ محێدین، گوتی: "لێدانی ئەو بیرانە وایكردووە كڕین و فرۆشتن بە زەوییە كشتوكاڵییەكان زیاتر بێت، چونكە پارەی زیاتر دەكات لە زەوییەكانی دەوروبەری".
ئێستا لێژنەكەی ئەنجوومەنی وەزیران تەنیا مۆڵەت بەهەڵكەندنی ئەو بیرانە دەدات كە بۆ سوودی گشتین، وەك بیری ئاوی خواردنەوە و بیری ئاودانی باخچە و نەمامگەكان و پرۆژە پیشەسازییەكان.
گەلاوێژ محێدین، دەڵێت: "دوای پێداچوونەوە بە رێنماییەكان، بە هەندێک مەرج و رێنمایی تازە مۆڵەت بە هەڵكەندنی بیر بۆ سوودی تایبەتیش دەدەین".
بەپێی داتای بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی سەرچاوەكانی ئاو، لە ساڵی 2015دا 160 بیر و لە ساڵی 2016دا 900 بیر بەزێدەڕۆ لەهەرێمی كوردستان لێدراون، كۆی گشتی ئەو بیرانەی بەزێدەڕۆی لێدراون لە كۆتایی 2016 گەیشتووەتە 22 هەزار و 560 بیری زێدەڕۆ، بەڵام لەنێوان ساڵانی 2017 تاوەكو 2020 سێ هەزار و 400 بیری دیكە بەزێدەڕۆیی لێدراون ژمارەی بیر زێدەڕۆكان گەیشتووەتە 25 هەزار و 960 بیر.
گەلاوێژ محێدین گوتی: "تاوەکو ساڵی 2016 ئاماری بیرە زێدەڕۆكانمان لایە، هەندێ راپۆرتمان بۆ هاتووە كە گوایە دوای راگرتنی مۆڵەتی هەڵكەندنی بیری تایبەت، هەڵكەندنی بیر زێدەڕۆ زیادیكردووە، بەڵام ئێمە ئەو داتایانە بە فەرمی نازانین تاوەكو خۆمان لەرێگەی نوێنەری وەزارەتی ناوخۆ لە لێژنەكەمان بەدواداچوونی بۆ نەكەین".
گەلاوێژ محێدین، ئاشكرایكرد كە لە رێنمایی نوێدا سزای تووند و پێبژاردنی زۆریان بۆ ئەو كەسانە داناوە، كە بە زێدەڕۆیی بیریان هەڵكەندووە.
پارێزگای هەولێر خاوەنی گەورەترین حەوزی ئاوی ژێر زەوییە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان كە رووبەرەكەی 3 هەزار و 200 كیلۆمەتر دووجایە و دەكەوێتە نێوان هەردوو زێ گەورە و بچووك. حەوزەکە بەپێی هەڵكەوتە جوگرافییەكەی بەسەر سێ حەوزی دیکە دابەشكراوە.
بۆ چاوێری پێوانەی ئاستی ئاوی حەوزەكان، بەڕێوەبەرایەتی ئاوی ژێر زەوی هەولێر، لە رێگەی 80 بیری قووڵ لە ناوچە جیاوازەكانی پارێزگای هەولێر چاودێریان دەكات.
بەپێی داتاكانی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە لە ساڵی 2000 تاوەكو ئێستا ئاستی ئاوی ژێر زەوی لە سەرجەم حەوزەكان لەدابەزیندایە ، بەجۆرێك ئێستا لە حەوزی باكوور 33 مەتر و لە حەوزی ناوەڕاست 46 مەتر و لە حەوزی باشوور 52 مەتر ئاوی ژێر زەوی دابەزیوە.
دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەویی هەولێر بەشێكی بۆ دیاردەی قەتیسبوونی گەرمای گۆی زەوی دەگەڕێتەوە، كە بەهۆیەوە رێژەی بارانبارین كەمیكردووە. بەپێی داتاكان لە 20 ساڵی رابردوودا تەنیا لە زستانی ساڵی 2018 - 2019 لە سەنتەری هەولێر 773 مللیمەتر باران باریوە، لە سەرجەم ساڵەكانی دیكە كەمتر لەبڕی پێویست باران باریوە.
نەزیر ئەسعەد، بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەویی هەولێر، دەڵێت: "بەپێی بەدواداچوون بۆمان دەركەوتووە ئەگەر ساڵانە كەمتر لە 600 مللیمەتر باران لەهەولێر ببارێت، ئاوی ژێر زەوی دادەبەزێت".
بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاوی حەوزەكان، ژمارەیەكی زۆر بیر لە سەنتەری شاری هەولێر و باكووری رۆژئاوای شاری هەولێر وشكبوون.
نەزیر ئەسعەد، دەڵێت: "تەنیا ساڵی رابردوو زیاتر لە 100 بیر لەناو شاری هەولێر و دەوروبەری وشك بوونە، لە هەندێک شوێنیش ئاو زۆر دابەزیووە، لە قوڵایی 450 مەتر ئاوی لێ نییە وەك كەرتی 8 حەسارۆك".
بە گوتەی نەزیر ئەسعەد، هەڵكەندنی زیاتر لە 4500 بیر بە زێدەڕۆ كاریگەریی زۆری لەسەر دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی و كەمبوونی رادەی شێ لە چینی سەرەوەی زەوی دروستكردووە، كە لە هەندێ ناوچە بەهۆیەوە دیاردەی بە بیابانبوون دروستبووە.
بەپێی داتاكان لە سنووری پارێزگای هەولێر 13 هەزار و 329 بیر هەڵكەندراون، کە 4,500 بیریان بەزێدەڕۆ لێدراون. لە ساڵی 2017 و 2018 لە هەولێر 663 بیر بە فەرمی لێدراون، بەڵام لەساڵی 2019 و 2020 بەهۆی راگرتنی مۆڵەتی بیرلێدان تەنیا 129 بیر لێدراون.
نەزیر ئەسعەد، دەڵێت: "راگرتنی مۆڵەتی هەڵكەندنی بیری فەرمی، ئەنجامی پێچەوانەی لێكەوتووتەوە، بەهۆیەوە هەڵكەندنی بیری زێدەڕۆ زیادیكردووە".
بەپێی داتاكان لە چوار ساڵی رابردوودا لە هەولێر 700 بیر بەزێدەڕۆیی هەڵكەندراون. نەزیر ئەسعەد، گوتی: "زۆربەیان لە دوو ساڵی رابردوودا هەڵكەندراون، لە ماوەی دوو ساڵی رابردووش بەهاوكاری پۆلیس و لێژنەی زێرەڤانی دەستمان بەسەر 200 ئامێری بیر لێدان گرتووە کە ئێستا لە كۆگاكانمانن".
بەپێی ئامارەكان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، زۆرترین بیر لە پارێزگای سلێمانی لێدراون، کە 29 هەزار و 725 بیرە (9,615 بیر بە مۆڵەت لێدراون و 20,110 بیریش بەبێ مۆڵەت لێدراون).
عەباس عەلی، بەڕێوەبەری ئاوی ژێر زەویی سلێمانی، دەڵێت: "وەك شارەزایەك لە بوارەكە هەر لەسەرەتاوە لەگەڵ بڕیاری سنوورداركردن و راگرتنی مۆڵەت نەبووم، چونكە كاتێك رێگری لە هەڵكەندنی بیری فەرمی بكرێت، خەڵك روو لە هەڵكەندنی بیری زێدەڕۆ دەكەن، بۆیە ئەو سیاسەتەی حكومەت بەكاریهێنا هەڵەبوو، بۆ نموونە لە سلێمانی بەهۆی ئەو بڕیارەوە لێدانی بیری زێدەڕۆ بەڕێژەی 250% زیادیكردووە".
بۆ سنوورداركرنی بیر هەڵكەندنی زێدەڕۆ عەباس و تیمەكەی دەستیان بەسەر 121 ئامێری بیرلێدان گرتووە، هەروەها پۆلیسی ناوخۆ 27 ئامێر و پۆلیسی دارستانیش 72 ئامێری دیكەیان گرتووە.
عەباس عەلی، دەڵێت: "بەپێی زانیارییەكانمان هێشتا 400 تاوەكو 500 ئامێری دیكە لە سنووری پارێزگای سلێمانی كار دەکەن و دەستیان بەسەردا نەگیراوە".
عەباس عەلی هۆکاری زیادبوونی بیری زێدەڕۆ رووندەکاتەوە و دەڵێت: "ئێستا رۆتینێكی زۆر لە بیر لێدان هەیە، خەڵك بۆ وەرگرتنی مۆڵەت مامەڵەیەكی زۆر دەكات و دوای چاوەڕوانییەکی زۆر مۆڵەتی پێنادرێت، بۆیە خەڵک پەنا بۆ زێدەڕۆیی دەبات".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ