پاڵاوگە نەوتییەکان فریادڕەسی ئابووریی عێراقن

 

بۆ ساڵی 2020 پێویستمان بە 3.5 ملیار دۆلارە بۆ هاوردەکردنی بەنزین و گازوایل و نەوتی سپی، ئەمە بەشێکە لە نووسراوێکی وەزارەتی نەوتی عێراق کە لە 30-12-2019دا ئاراستەی ئەنجوومەنی وەزیرانی کردووە. وەزارەتی نەوت پێویستی بە 82.800   بەرمیل بەنزین، گازوایل 44.030 بەرمیل هەروەها 3.46 بەرمیل لە نەوتی سپی هەیە لە رۆژێکدا.

 

کورتهێنانێکی زۆر هەیە لە بودجەی گشتی بەهۆی دابەزینی داهاتە نەوتی و نانەوتییەکانەوە، حکومەت دەیویست لە رێگەی کۆمەڵێک بڕیارەوە خەرجییەکانی کەمبکاتەوە، هەر لە راگرتنی دامەزراندن بۆ ئەگەری دەستبردن بۆ مووچە و سەرمووچە و پلەبەرزکردنەوەکان، لەگەڵ کۆمەڵێک بڕیاری دیکە کە ئەگەری جێبەجێبوونیان کەمە.

 

کێشەکە ئەوەیە ئەم قەیرانە بەمزووانە کۆتایی نایەت، پلانی ستراتیژیش نییە، چونکە دەستبردن بۆ مووچە و هەندێک خەرجیی هێندەی باری شانی خەڵک قورس دەکات شتێکی دیکە نییە.

 

ئێستا عێراق لە پاش ئەمریکا، سعودیە، رووسیا، کەنەدا و چین، شەشەم گەورەترین بەرهەمهێنەرەی نەوتە، کە 4.5 ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەمدێنێت، ئەوە لە کاتێکدایە لە پلاندا هەیە بیگەیێنێتە 12 ملیۆن بەرمیل.

 

یەکێک لە پلانە ستراتیژییەکان کە کاریگەریی زۆر درێژخایەنی هەیە و سنوورێک بۆ ئەو لێچوونەش دادەنێت کە بەهۆیەوە ساڵانە ملیاران دۆلار بەفیڕۆ دەڕۆن، ئەویش گرنگیدانە بە پیشەسازیی پاڵاوتنی نەوت، عێراق پێویستی بە پاڵاوگەیەک هەیە بە توانای 178 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا.

 

ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە پاڵاوگەیەکی لەمجۆرە چەندی پێدەچێت و چەندی تێدەچێت، پێویستی بە چەند دەستی کارە بۆ دامەزراندنی، دواتر چەند کەس بە بەردەوامیی تێیدا دەمێننەوە و کاری تێدا دەکەن.

 

ئەم بابەتە بە نموونەیەک شیدەکەینەوە، نموونەیەکی گونجاو پاڵاوگەی ستارە لە تورکیا، ساڵی 2011 دەستیکرد بە کارکردن تێیدا، لە ساڵی 2018 بە توانای 10 ملیۆن تۆن لە ساڵێکدا، واتە رۆژانە 200 هەزار بەرمیل دەستیکرد بە کارکردن، سەرمایەکەی ئێستا 6.3 ملیار دۆلارە.

 

لە پرۆسەی دروستکردنیدا 35 هەزار کەس کاریانتێداکردووە، هەروەها 5.3 هەزار کارمەندی هەمیشەیی کاری تێدا دەکەن، ساڵانە 1.5 ملیار دۆلار داهاتی دەبێت بۆ تورکیا، ئەوە لە کاتێکدایە، تورکیا وڵاتێکی نەوتی نییە، تەنیا 50 هەزار بەمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت.

 

با باسی عێراق بکەینەوە، کە پێوستی بە بەرهەمە نەوتییەکانە petroleum derivatives، ئەو داهاتێکی زۆرتری دەستدەکەوێت لە بەرئەوەی خۆی بەرهەمهێنەری نەوتە، ئینجا خەسڵەتێکی دیکەی بەرهەمە نەوتییەکان ئەوەیە کە پابەند نییە بە رێککەوتننامەی ئۆپێک پڵەسەوە، کە تایبەتە بە نەوتی خاو، تەنانەت عێراق دەتوانێت جگە لە پێداویستیی ناوخۆ چەندی بوێت بەرهەمە نەوتیەکان بەرهەمبهێنێت و هەناردەشیان بکات، هەروەها بەرهەمە نەوتییەکان هێندەی نەوتی خاو کاریگەر نییە بە هۆکارەکانی بەرزبوونەوە و نزمبوونەوە، واتە هێندە هەڵبەز و دابەز لە نرخیاندا روونادات.

 

پێوستیمان بە پرۆسەیەکەی ماتماتیکە، تاوەکو بزانین چەندمان لە بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکاندا دەستدەکەوێت و عێراق چۆن دەتوانێت ئەو کورتهێنانە پڕبکاتەوە، کە لە فرۆشتنی نەوتی خاودا دروستبووە؟

 

با مانگی نیسان بە نموونە بهێنینەوە کە عێراق تێیدا نەوتەکەی تاڵانفرۆشکردووە، لەو مانگەدا بەرمیلێک نەوتی بە 13.8 دۆلار فرۆشتووە، واتە بەهای 178 هەزار بەرمیل (مەبەستی لێی ئەو پاڵاوگەیەی کە عێراق پێویستێتی) دەکاتە 73.692 ملیۆن دۆلار لە مانگێکدا، واتە ئەگەر بیفرۆشێت ئەو بڕەی بۆ دەکات، ئەوە لە کاتێکدایە عێراق بۆ دابینکردنی سێ بەرهەمی نەوتیی پێویستی بە  288.549 ملیۆن دۆلارە لە هەمان مانگدا، واتە جیاوازییەکەیان  214.549 ملیۆن دۆلارە لە هەمان مانگدا، لە ماوەی ساڵێکدا دەگاتە 2.574 ملیار دۆلار، یانی عێراق بە تەنیا لەو سێ بەرهەمە نەوتییەدا 2.5 ملیاری بۆ دەگەڕێتەوە و قازانج دەکات، خۆ ئەگەر باسی بەرهەمەکانی دیکە بکەین ئەوە دەگاتە 3 ملیار، ئێمە لێرەدا تەنیا باسی 178 هەزار بەرمیل دەکەین، خۆ ئەگەر باسی بەرهەمی زیاتر بکەین هەروەک لە پلاندا هەیە، ئەوا قازانجەکە جێگەی بەراورد نییە، لەبەرئەوەی ئەگەر حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق زنجیرەک پاڵاوگەیان دروستبکردایە، ئەوا ساڵانە داهاتی نەوتی پاڵێورا و 196.6 ملیار دۆلار دەبوو، کە بەتەنیا زۆر زیاتر دەبوو لە کۆی بودجەی عێراق.

 

با لە گۆشەیەکی دیکەوە تەماشای بابەتە بکەین، ئەگەر 35 هەزار کەس لە پرۆسەی دروستکردنی پاڵاوگەیەکی 200 هەزار بەرمیلیدا کاربکەن، ئەوا دەتوانین 1.750 ملیۆن هەلی کاری کاتی و 265 هەزار هەلی کاری هەمیشەییمان دەستبکەوێت، ئەوەش ئەگەر حکومەتی عێراق ئەو پلانە جێبەجێبکات.

 

کاتیێتی ئەو پرسیارەش بکەین کە چۆن پاڵاوگەی ستاری تورکی بە 6.3 ملیار دۆلار رۆژانە 200 هەزار دەپاڵێوێت، بەڵام پاڵاوگەی کەربەلا بە 6.5 ملیار دۆلار 140 هەزار دەپاڵێوێت، ئەوەی کە دیارە ئەوەیە کە بە گرنگیدان بە پاڵاوگە و پیشەسازیی پێترۆکیمایی ئابووریی عێراق و کەرتی پیشەسازیی دەچنە قۆناخێکی نوێوە، کە بە هۆیەوە کێشەی گەورەی ئابووری چارەسەر دەبن.