داڕمانی ئابووری، دەسەڵاتی ئەسەدی کلۆر کردبوو

 

13 ساڵ شەڕی ناوخۆ، ژێرخانی ئابووری و سەرمایەی مرۆیی لەو سووریا وێرانکرد و هەرەسی بەو وڵاتە هێنا.

 

ئابوورییەکی ناوەندگەرا و لێوانلێو لە گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردن، توانای بەشار ئەسەدی بۆ بەرگریکردن لە دەسەڵاتەکەی نەهێشت.

 

سەپاندنی سزای ئابووری لەلایەن وڵاتە رۆژئاواییەکان، ئەمریکا و یەکێتی ئەورووپا، کەرتی وزە و بانکی و دارایی ئەو وڵاتەی ئیفلیج کرد، ئەوەش داڕمانی بەهای دراوی نیشتمانیی ئەو وڵاتەی لێکەوتەوە کە بووە هۆکاری سەرهەڵدانی هەڵاوسانی 3 ژمارەیی لەو وڵاتەدا. قورسایی ژیان لە چەند ساڵی رابردوودا هێندە زۆر بوو، کە هاووڵاتییان بە نەمانی بەشار ئەسەد خەمبار نەبوو.

 

- تاوەکو ساڵی 2023، شەڕی ناوخۆ، زیانی 120 ملیار دۆلاری لە ژێرخانی ئابووری سووریا دا.

- 6.8 ملیۆن هاووڵاتی سووری ئاوارە بوون و 6.2 ملیۆن کەسیش لە وڵاتانی دیکە بوونە پەنابەر.

- لە ساڵی 2011ـوە تاوەکو 2023، کۆی بەرهەمی ناوخۆی سووریا 70٪ پاشەکشەی کرد.

- سووریا لە ریزبەندیی شەفافییەتی نێودەوڵەتی لەنێوان 180 وڵاتی جیهاندا لە پلەی 178 ـەمینە.

- ئابووریی سووریا خاوەن کەرتێکی تایبەتی لاوازە و 50٪ـی هێزی کاری ئەو وڵاتە لە کەرتی گشتیدا کاردەکەن.

- قەبارەی بەرهەمهێنانی نەوتی سووریا لە ساڵی 2010ـدا 385 هەزار بەرمیل بوو. تاوەکو 2023 ئەو بڕە دابەزی بۆ رۆژانە 25 هەزار بەرمیل و بەوپێیەش زیانی 50 ملیار دۆلاری بە رژێمی بەشار ئەسەد دا.

- لە کاتێکدا لە ساڵی 2011 یەک دۆلاری ئەمریکی بە 47 لیرەی سووری مامەڵەی پێوەدەکرا.

 

رۆژی شەممە، یەک رۆژ پێش رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد، یەک دۆلاری ئەمریکی بەهاکەی بەرزبووەوە بۆ 30 هەزار لیرەی سووری.

 

لەماوەی 13 ساڵدا لیرەی سووری 99.8٪ـی بەهای خۆی لەدەستدا، ئەوەش هەڵاوسانێکی گەورەی لەو وڵاتە دروستکرد.

 

هەڵاوسانی ساڵانە زیاترە لە 300٪، ئەمە خەرجییەکانی ژیانی بۆ هاووڵاتییان بەراورد بە سەردەمی پێش شەڕی ناوخۆ 20 هێندە زیاتر کردووە.

 

ئامارەکانی بانکی جیهانی ئاشکرای دەکەن 90٪ـی خەڵکی سووریا لە ژێر هێڵی هەژاریدان و داهاتی رۆژانەیان لە 2 دۆلار کەمترە.

 

بەپێی ئامارەکانی بانکی جیهانی، زیاتر لە 60٪ـی خەڵکی سووریا ئاسایشی خۆراکیان نییە.

 

کەرتی کشتوکاڵ کە یەکێک لە کەرتە گرنگەکانی ئابووریی سووریا بوو، پێش شەڕی ناوخۆ 18٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆی ئەو وڵاتەی پێکدەهێنا، بەڵام ئەو کەرتە هێندە لاواز بوو کە لە 2023ـدا کەمتر لە 5٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆی ئەو وڵاتەی پێکهێناوە.

 

کەرتی پیشەسازیی سووریا لەماوەی 13 ساڵی رابردوودا، هەروەها زیانی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە، بەو پێیەی قەبارەی بەرهەمهێنانی پیشەسازی لەو وڵاتە 80٪ دابەزیوە.

 

پێش ساڵی 2011، بەبڕی 1.5 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی بیانی هەبووە بەتایبەتی لەلایەن وڵاتانی کەنداوە، بەڵام دوای شەڕی ناوخۆ، وەبەرهێنانی بیانی لەو وڵاتە نەما و بۆ سفر دابەزی.

 

ئێستا کە دەسەڵاتی بەشار ئەسەد کۆتایی پێهاتووە، پێشبینی کراوە 250 ملیار دۆلار پێویستە بۆ نۆژەنکردنەوەی ئەو وڵاتە. ئەم بڕە 15 هێندەی کۆی بەرهەمی ناوخۆی سووریایە پێش دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆ.

 

دوو وڵاتی رووسیا و ئێران بەتایبەتی لە دوای 2015ـوە بەبڕی 20 ملیار دۆلار پاڵپشتی سەربازییان لە رژێمی بەشار ئەسەد کردووە. سووریا هەروەها لەپێناو هاوکارییەکانی ئێران  10 ملیار دۆلار قەرزدار ئەو وڵاتەیە.