زانكۆی سەلاحەددین جرج بەخێودەكات
رووداو- هەولێر
بەمەبەستی ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی، بەشی سامانی ئاژەڵی كۆلێژی كشتوكاڵ لە زانكۆی سەلاحەددین، ماوەی پێنج مانگە پڕۆژەیەكی بەخێوكردنی جرجی دەستپێكردووە، مامۆستایەكی زانكۆش دەڵێت "بەهۆی گرنگینەدانی حكومەت بەتاقیگەی ئاژەڵی بۆ سەلامەتیی خۆراك و دەرمان، كوردستان بووەتە تاقیگەیەكی گەورە بۆ هەندێ وڵات".
پڕۆژەكەی زانكۆی سەلاحەددین بە راگرتنی سێ جرج دەستی پێكرد، بەڵام ئێستا ژمارەیان بووەتە هەشتا دانە.
د.یوسف بەرزنجی، سەرۆكی بەشی سامانی ئاژەڵ لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین، باسی ئامانجی پرۆژەكە دەكات و دەڵێت "دەمانەوێ ئەو پرۆژەیە ببێتە دەستپێك بۆ دامەزراندنی تاقیگەی ئاژەڵی لە كوردستان بۆ بەكارهێنانی بۆ كواڵیتی خۆراك و دەرمان، لەهەمانكاتیشدا مەبەستمانە چیدی قوتابیانمان ناچار نەبن بۆ توێكاری و توێژینەوەی زانستی پشت بەجرجی هاوردە ببەستن".
پێشتر قوتابیانی ئەو بەشە جرجیان لە بەغداوە دەهێنا و لێكۆڵینەوەیان لەسەر دەكرد، تێچووی هێنانی هەر جرجێكیش 100 هەزار دینار لەسەر قوتابییەكە دەكەوت.
د.یوسف بەرزنجی دەڵێت "ئێمە بیرمان لەوە كردەوە بۆ دەبێت لەم وڵاتە هەموو شتێك، تەنانەت جرجیش هاوردە بكەین لە كاتێكدا بەخێوكردنی ئاسانە و دەتوانین خۆمان زیادی بكەین". گوتیشی: "ئەم پرۆژەیە جگە لە لایەنی زانستی لەڕووی ئابووریشەوە سوودی بۆ كۆلێژەكەمان دەبێت، چونكە بەخێوكردنی ئاسانە و زوو زیاد دەكات و هەر دانەیەكی لە بازاڕ 10 هەزار دینار دەكات".
ئەم جرجانەی زانكۆی سەلاحەددین بەخێویان دەكات لە جۆری (Albino)ن و تایبەتن بەتاقیكاری و زۆربەی وڵاتان بۆ مەبەستی تاقیكاری سوودیان لێدەبینن. ئەم جۆرە جرجە هەر 60 رۆژ جارێك زاوزێ دەكات، بە سكێك 10 بۆ 14 بەچكەی دەبێت، بەچكەكانیشی تەنیا 60 رۆژیان پێویستە تا بگەنە قۆناغی زاوزێ، بۆیە زۆر خێرا گەشە دەكەن.
شەماڵ كەمال، رابەری كشتوكاڵی لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سەلاحەددین كە سەرپەرشتیی پرۆژەكە دەكات، دەڵێت "پرۆژەكەمان سەرەتا بە بەخێوكردنی چوار جرج (سێ مێ و نێرێك) دەستپێكرد، دوای ماوەیەك دەستیان بەزاوزێ كرد و لە یەكەم سك چواردە بەچكەیان بوو، دواتر زیادی كرد و ئێستا نزیكەی 80 دانەمان هەیە و 18 دانەشمان لێ فرۆشتوون".
كێشی ئەو جرجانەی زانكۆی سەلاحەددین بەخێویان دەكات نێرەكەی لە نێوان 300 بۆ 400 گرامە و مێیەكەشی 150 بۆ 200 گرام دەبێت.
شەماڵ كەمال دەڵێ بەهۆی نەبوونی كڕیار و شوێن بۆ زیادكردنیان، بەشێك لە جرجەكانیان لێكجیاكردووەتەوە تاوەكو زاوزێ نەكەن، ئەگەرنا ژمارەیان زۆر زیاتر دەبوو لەوەی ئێستا، گوتیشی "ئەگەر داواكاری لەسەر هەبێت، دەتوانین لە ماوەیەكی كەم ژمارەیان زیاد بكەین".
زۆربەی وڵاتانی جیهان بەرلەوەی رێگە بە هاوردەكردن و بەكارهێنانی خۆراك و دەرمان بدەن، سەرەتا پێكهاتەكانی لەسەر ئەم جرجانە تاقیدەكەنەوە تاوەكو لە دروستیی خۆراكەكە دڵنیا بن، بەڵام لە كوردستان هیچ تاقیگەیەكی لەم جۆرە نییە.
د.یوسف بەرزنجی دەڵێت "لەزۆربەی وڵاتانی جیهان كاتێك خواردنێك هاوردە دەكرێت، سەرەتا لەسەر ئەم جرجانە تاقی دەكرێنەوە، ئەگەر دەركەوت زیانی نییە ئینجا رێگە بە بەكارهێنانی دەدرێت، بەڵام لە كوردستان ئەم پشكنینە نییە، من لە سەتا هەزار دڵنیام خراپیی كواڵیتی خۆراك و دەرمانی هاوردەكراوی كوردستان، هۆكاری زیادبوونی شێرپەنجەن لە كوردستان".
د.یوسف زیاتر لەبارەی پشكنینی تاقیگەیی قسە دەكات و دەڵێت "زۆر گرنگە ئەوانەی رێگە بەهاوردەكردنی دانەوێڵە بە تایبەتی برنج دەدەن، لێكۆڵینەوە لەوە بكەن كە ئایا ئەم خۆراكانە بە رێگەی تەنە ئەندازەی بۆماوەیی (G.M.O) دروستكراون یان نا، چونكە هەندێ كۆمپانیا بۆ زیادكردنی بەرهەمەكانیان تۆكسین بەڕێگەی (G.M.O) دەگوازنەوە بۆنێو دەنكۆڵەی دانەوێڵەكان، كاتێك دەیڕوێنن بەهۆی تۆكسینەوە هیچ زیندەوەرێك لێی نزیك نابێتەوە، چونكە كە خواردی یەكسەر تۆكسینەكە دەیكوژێت. ئەم جۆرە خۆراكانە لە وڵاتانی پێشكەوتوو بۆ خواردن بەكارنایەن، بەڵكو گازی میسانی لێدەردەكەن، بەڵام من دڵنیام ئەو جۆرە دانەوێڵانە لە كوردستان هەن".
د.یوسف پێیوایە بەهۆی ئەوەی كوردستان تاقیگەی باشی نییە بۆ دەستنیشانكردنی كواڵیتی خۆراكە هاوردەكراوەكان، دوور نییە هەندێ وڵات بە مەبەست ئەو خۆراكانە هەناردەی كوردستان بكەن تاوەكو بزانن كاریگەرییان لەسەر مرۆڤ چی دەبێت، ئەگەر وەك خۆراك بەكاری بهێنن، دواتریش بەناوی رێكخراوی خێرخوازی دێن ئەنجامەكەی بەدەست دەهێننەوە، بۆیە دەتوانم بڵێم كوردستان بووەتە تاقیگەیەكی گەورە بۆ هەندێ وڵات".
كاتێك خۆراكێك هاوردەی كوردستان دەكرێت، پشكنینی فیزیایی و مایكرۆبایۆلۆژی و كیمیایی بۆ دەكرێت، بەڵام بە فیلتەری تاقیكردنەوە لەسەر ئەم ئاژەڵانە تێپەڕ نابێت.
دكتۆر ئیبراهیم مستەفا، بەڕێوەبەری چاودێریی خۆراك لە وەزارەتی تەندروستی دەڵێت "هەر خۆراكێك هاوردە دەكرێ، سێ پشكنینی بۆ دەكرێت، ئەوانیش پشكنینی فیزیایی بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی خۆراكەكە بەسەر نەچووە. پشكنینی مایكرۆبایۆلۆژی بۆ جۆر و بڕی بەكتریا و مشەخۆرەكان لە خۆراكەكەدا. هەروەها پشكنینی كیمیایی بۆ شەكر، پرۆتین و ماددەكانی پارێزگاری لە بەسەرچوون. ئەگەر لە سەرجەم پشكنینەكان دەرچوو، رێگە بەهاوردەكردنی دەدرێت".
لە وڵاتانی پێشكەوتوو پەیمانگا و تاقیگەی زانستی تایبەت بە خۆراك و دەرمان هەن، بەر لە بەكارهێنانی لەلایەن مرۆڤەوە لەسەر ئاژەڵی وەكو مشك و جرج تاقیدەكرێنەوە، دوای دڵنیابوون لەوەی بۆ خواردن دەشێن و زیانیان بۆ تەندروستیی مرۆڤ نییە، ئینجا رێگە بەهاوردەكردن و بەكارهێنانی دەدرێت، بەڵام وەك دكتۆر ئیبراهیم مستەفا دەڵێت "لەكوردستان تائێستا پەیمانگاو دەزگایەكی تاقیكاریمان لەسەر ئاژەڵ نییە، بۆیە سەرجەم ئەو خۆراك و دەرمانانەی هاوردەی كوردستان دەكرێن بێ تێپەڕبوون بەو فیلتەرە بەكاردەهێنرێن".
د. ئیبراهیم بەپێویستی دەزانێ حكومەت هەوڵ بدات لەپاڵ دەزگای توێژینەوەی خۆراك و دەرمان، دەزگایەكی تاقیكاری لەسەر ئەم ئاژەڵانە هەبێت، تا لەو رێگەیەوە ماددە سەرەتاییەكانی پێكهاتەی خۆراكیان لەسەر تاقیبكرێتەوە و بە لێكۆڵینەوە بسەلمێنرێت كە بە تێپەڕبوونی كات ئەو ماددانە چ كاریگەرییەكیان لەسەر جەستەی مرۆڤ دەبێت.
هاوشێوەی خۆراك بۆ دەرمانیش لە كوردستان هیچ تاقیكردنەوەیەك لەسەر ئەو ئاژەڵانە ناكرێت، دەرمانەكان بەبێ تێپەڕبوون بەو فیلتەرەدا دەرخواردی مرۆڤ دەدرێن.
د.گۆران رۆژبەیانی، بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی جۆریی دەرمان لە وەزارەتی تەندروستی، دەڵێت "كەمتر لە 5%ی ئەو دەرمانانەی هاوردەی كوردستان دەكرێن پێویستیان بەوە هەیە بە فیلتەری تاقیگەی ئاژەڵیدا تێپەڕن، ئینجا لەلایەن مرۆڤەوە بەكاربهێنرێن، ئەوانیش زیاتر هۆرمۆن و پێكوتەكانە، ئەوانەش لە بەغداوە دەهێنین".
رۆژبەیانی گوتیشی "لە كوردستان تاوەكو ئێستا كاریگەریی ئەو دەرمانانە دەرنەكەوتووە تەنیا چەند حاڵەتێكی كەم نەبێت، بۆیە بۆ دڵنیابوون لە كواڵیتی و كاریگەریی ئەو دەرمانانە، بەهاوكاریی كۆلێژی دەرمانسازی، دیزاینی تاقیگەیەكی ئاژەڵیمان ئامادە كردووە، ئەگەر قەیرانی دارایی پڕۆژەكە دوانەخات لە شەش مانگی داهاتوودا دەست بە دروستكردنی تاقیگەكە دەكەین".