Di cîhaneke ku teknolojî her kêlî zêdetir bi aqil dibe de, encamên lêkolîneke navneteweyî ya Rêxistina Hevkariya Aborî û Bipêşveçûnê (OECD) nîşan didin ku şarezayiyên xwendinê, nivîsandinê û çareserkirina pirsgirêkan li gelek welatan bi paş de diçin.
Ev lêkolîn ku li 31 welat û aboriyan hate kirin û 160 hezar kesên di navbera 16 û 65 salî de beşdar bûn, hişyariyeke cidî dide: Ma mêjiyê mirovî gihîştiye dawiya xeta xwe? Ma em ber bi "katastrofeke zanistî" ve diçin ku tê de mirov şarezayiyên xwe yên bingehîn ên ku bi hezaran salan bingeha pêşkeftina wî bûne winda dike?
Rewşa Xwendinê li Cîhanê
Encamên vê lêkolînê dibêjin ku tenê li Fînlanda û Danimarkayê şarezayiyên xwendinê û nivîsandinê baştir bûne. Lê belê, li 13 welatan, di nav wan de Koreya Başûr, Zelanda Nû û Lîtvanya, kêmbûneke mezin çêbûye.
Bi taybetî, li welatên wekî Dewletên Yekbûyî û Sîngapurê, cudahiyeke mezin di navbera kesên xwedî perwerdeya bilind û yên bê perwerdeya navîn de derketiye holê.
Mînak, li Amerîkayê, yek ji her sê kesan bi asteke wisa dixwîne ku ji zarokeke 10 salî tê hêvîkirin.
Li aliyê din, li Brîtanyayê, lêkolînan destnîşan kir ku pêncî ji Brîtaniyan di sala borî de kitêbeke tenê nexwendine. Li Amerîkayê jî, ji sedî 50 kêmtir mirov kitêbek xwendine.
Ev yek nîşan dide ku em gav bi gav ber bi "civakên piştî xwendinê" ve diçin, ku tê de peyva nivîskî şûna xwe ji klîşeyên dîtbarî, vîdyoyên kurt û dengên bê naverok dide.
Bandora teknolojiyê
Yek ji sedemên sereke yên vê bi paşveçûnê belavbûna telefonên zîrek e. Di du dehiyên dawî de, teknolojiyê awayê wergirtina agahiyan guhertiye. Mirov ji kitêb û gotarên dirêj ber bi postên kurt, vîdeoyên bilez û naverokên hêsan ên li ser medyaya civakî ve çûne.
Ev guhertin, bi taybetî ji bo nifşên nû, bûye sedema qeyraneke zanistî: kêmbûna şiyana analîzkirina kûr, cudakirina rastî û nerînê û têgihîştina mijarên aloz.
Li şûna xwendinê, podcast û vîdeoyên kurt populer bûne. Mînak, li Brîtanyayê sêyek ji mirovan her hefte podcastekê guhdarî dikin û li Amerîkayê nîvê kesên ji 12 salî mezintir di mehekê de bi kêmanî yek podcast guhdarî kiriye. Ev yek nîşan dide ku mirov tercîh dikin agahiyan bi awayekî pasîf û hêsan werbigirin, ne ku bi xwendinê kûr bibin.
Xwendin li Kurdistanê: Rewş û pêşniyar
Her çend ev lêkolîn li ser welatên rojavayî hatiye kirin jî, bandora wê li Kurdistanê jî tê dîtin. Bi belavbûna înternetê û telefonên zîrek, ciwanên Kurd jî zêdetir wextê xwe li ser medyaya civakî derbas dikin, û xwendina kitêban kêm dibe.
Ev yek metirsiyê li ser paşeroja çanda nivîskî ya Kurdî ku bi sedsalan bi zimanê nivîskî geş bûye, zêde dike.
Zimanê Kurdî, bi taybetî zaravayê Kurmancî, jixwe bi kêşeyên mezin re rû bi rû ye. Li Bakurê Kurdistanê û Rojhelatê Kurdistanê, perwerdeya bi zimanê Kurdî qedexe ye û tew ziman bi fermî jî nayê naskirin.
Ev yek gefê li hebûna Kurmanciyê dixwe, ku ji bo parastina wê hewceyî baldariyeke mezin e. Digel vê yekê, hin nivîskar, weşanger û firoşkarên pirtûkan li ser platformên dîjîtal ên nû xebatên hêja dikin lê ev têrê nake ku ziman û çanda xwendinê ji vê metirsiyê rizgar bibe.
Eger ciwanên me êdî pirtûkên Kurdî nexwînin û tenê li naverokên kurt ên li ser TikTok û Instagramê binêrin, wê çanda me ya nivîskî ya dewlemend ku bi salan bi xwendin û nivîsandinê hatiye parastin, têk biçe.
Lê çare hîn heye. Mînaka Fînlandayê nîşan dide ku perwerdeya bi kalîte û hişmendiya civakî dikare şarezayiyên xwendinê biparêze.
Li Kurdistanê jî bi pêşxistina perwerdeya zimanê Kurdî, hêsankirina gihîştina kitêban û teşwîqkirina ciwanan ji bo xwendinê, em dikarin vê xetereyê kêm bikin.
Teknolojî, eger bi awayekî aqilmend were bikaranîn – mînak bi afirandina naverokên bi zimanê Kurdî li ser podcastan û platformên dîtbarî – dikare bibe alîkar ku eleqeya xwendinê zêde bibe û Kurmanciyê ji vê qeyranê xilas bike.
Xwendin ji bo me mirovan tiştekî pir girîng e, ji ber ku ew alîkariya me dike ku em cîhanê baştir fêm bikin û pirsgirêkên xwe çareser bikin. Lê eger em bihêlin ku teknolojî, mîna telefonên zîrek û vîdeoyên kurt, şûna xwendina kitêb û nivîsên kûr bigire, wê demê ciwanên me dê nikaribin kûr bifikirin û bi kêşeyên jiyanê re rû bi rû bibin.
Ev yek dikare me bike civakeke "piştî xwendinê", yanî civakeke ku mirov êdî pirtûkan û nivîsên dirêj nexwînin û tenê li tiştên hêsan û bilez guhdarî bikin an temaşe bikin.
Niha em li ber du rêyan in: Yan em ê bihêlin ev yek bibe û çanda xwendinê winda bibe, yan jî em dê bi hev re bixebitin ku xwendinê zindî bihêlin. Em dikarin teknolojiyê bi awayekî baş bikar bînin, mînak bi çêkirina naverokên Kurdî yên balkêş, da ku ciwanên me ji xwendinê hez bikin. Biryar di destê me de ye, lê divê em zû tevbigerin, ji ber ku her ku diçe xwendin kêm dibe û ev metirsî mezin dibe.
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse