Ez dixwazim bi vê pirsê dest pê bikim: Gelo Amerîka vê carê çiqasî cidî ye û Kurd vê yekê çawa fêm dikin?
Li gor agahî û hevdîtinên min ên li Washingtonê li gel saziyên cuda yên biryardanê yên li Amerîkayê û herwiha gotûbêjên ku min bi rayedarên niha û yên berê û tew bi kesên şehreza û pisporan re jî kiriye, divê berpirsên Kurd hişyarî, pêşniyar û nêrînên ku bi nermî ji wan re tên gotin cidî werbigirin.
Ji ber ku di dawiyê de du daxuyanî ji medyayê re, daxuyaniyeke serpilkî li vir û wir, serdan, silavdan û hembêzeke germ a berpirsekî Amerîkî vî derdî derman nakin. Bi ser de jî, ev pêwendiya xurt û stratejî ku behsa wê tê kirin, derdên Herêma Kurdistanê di siberoja Iraq û deverê de derman nakin. Derman ew e ku Kurd bikevin kefteleftê, xwe sererast bikin û tiştan cidî werbigirin.
Her du partiyên çekdar ên Herêma Kurdistanê (PDK û YNK) ji sala 1992an ve behsa yekkirina hêzên xwe dikin. Di sala 2005an de, piştî yekbûna her du rêveberiyên Hewlêr û Silêmaniyê, ahengeke mezin seba vê yekê li dar xistin.
Piştî sala 2014an û hatina DAIŞê û hewldaneke cidî ya Amerîka û hevpeymanan jî ji bo yekbûna wan her du hêzan, hîna nebûne yek. Tew li gor raporeke çavdêriyê ya Wezareta Karên Derve ya Amerîkayê, niha jî hejmara hêzên PDK û YNKyê ji hejmara hêzên hevbeş ên Wezareta Pêşmerge zêdetir e!
Zêdebarî wê yekê ku ew hêz jî ku navê wan hêzên hevbeş e, serdestiya partiyan li ser wan zal e û dibe ku wekî dema êrişên 16ê Cotmehê ji hev bikevin.
Ez dixwazim li vir bi kurtasî dabaşa cidîtiya Amerîka ji bo yekkirina hêzên Pêşmerge li Herêma Kurdistanê bikim.
Herwiha, ez dixwazim qala çend xalên din jî bikim wekî: Daxwazên Amerîka ji YNK û PDKyê, berdewamiya hevkariyên Amerîkayê ji bo hêzên hevbeş û çarenivîsa têkiliyên Herêma Kurdistanê û Amerîkayê. Pirs ev e: Gelo kê wê pişta xwe bide kê di siberojê de?
Berî îlonê Wezîrê Wezareta Pêşmerge destnîşan bikin!
Di çend hefteyên bê de, nemaze di îlona îsal de, dê Wezareta Parastinê ya Amerîkayê û hêzên hevpeymaniya navdewletî nirxandineke salane ya karên xwe li Herêma Kurdistanê û li gel Wezareta Pêşmerge bikin. Berî vê nirxandinê jî, di tîrmehê de, şandeke hêzên Amerîka û hevpeymanan bi Wezareta Pêşmerge re civiya.
Di wê civînê de bi zelalî û rewanî ji berpirsên Herêma Kurdistanê, PDK û YNKyê yên girêdayî karûbarên Hêzên Pêşmerge re gotine "Amerîka çaverê dike ku berî nirxandina salane ya di meha îlonê de, divê Herêma Kurdistanê cidiyeta xwe bi kirina xwe ya siyasî nîşan bide xasma ji bo cîbicîkirina pêngavên çaksaziyê di Wezareta Pêşmerge de, herwiha destnîşankirina wezîrekî demkî (ji ber ku hikûmet karmeşîner e) ji bo Wezareta Pêşmerge."
Ne bi tenê wiha jî, lê dilgiranî û bêzariya xwe jî anîne zimên ku ev proseya ku li Wezareta Pêşmerge navê wê kirine "Yekgirtina Hêzên Pêşmerge" ne tenê bi pêş neketiye, lê ji ber dabeşbûn û nakokiyên siyasî yên di navbera PDK û YNKê de, sist bûye û kelemên nû li pêşiya wê hatine çêkirin.
Li milekî din, roja pêncşemê 27.07.2023yan li Wezareta Derve ya Amerîkayê, li ser yekgirtina hêzên Pêşmerge, min ji Cîgirê Berdevkê Wezareta Derve ya Amerîkayê Vedant Patel pirsî, wî bersiv da û bi zelalî got "Em berdewam in li ser dilgiraniyên xwe yên girêdayî dabeşbûnên navxweyî di pêvajoya çaksaziya Pêşmerge de û me dilgiraniyên xwe jî gihandin berpirsên pilebilind ên Hikûmeta Herêma Kurdistanê."
Bi nêrîna min, ev gotineke pir zelal e û pêwîstiya wê bi şîroveyê nîne. Herwiha rapora çavdêriyê ya Wezareta Derve ya Amerîkayê ji bo çaryeka yekem a 2023yan ji bo Kongresê, eşkere destnîşan dike ku berpirsên Amerîkayê xasma Wezîrê Parastinê Lloyd Austin û Koordînatorê Karûbarên Rojhilata Navîn li Koşka Spî Brett McGurk, gava ku îsal di du demên cuda de çûn Hewlêrê, di civînên xwe yên bi Serokê Herêma Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî re, pir bi rijdî tekezî li ser pêwîstiya bilezkirina yekgirtina hêzên Pêşmerge kirin.
Çavkaniyeke agahdar jî ji civînên vê dawiyê yên Cîgira Alîkara Wezîrê Berevaniya Amerîkayê Dina Stroll bi berpirsên Herêma Kurdistanê re, ji min re got ku di wan civînan de jî ev mijar hat gotûbêjkirin û wê berpirsa Amerîkayê nerazîbûna welatê xwe der barê proseya yekbûna hêzên Pêşmerge de û nebûna wezîrekî Pêşmerge jî ji berpirsên Herêma Kurdistanê re got.
Berê jî berpirsên Amerîkayê di civînên girtî de û dûrî medya û cihên giştî, nerazîtî û bêzariya xwe li hember yeknegirtina hêzên Pêşmerge û sistiya proseya çaksaziyê di Wezareta Pêşmerge de digihandin berpirsên Herêma Kurdistanê û Wezareta Pêşmerge lê vêga ew robinîvro vê nerazîbûna xwe dibêjin.
Daxuyaniya dawî ya hevpeymanan û daxuyaniya Balyoza Amerîka li Bexdayê Alina Romansky ji Rûdawê re û daxuyaniya Patel ji bo min jî, sê mînakên darîçav in ku zelal û eşkere dilgiranî û nerazîbûna Amerîkayê ji proseya yekbûna hêzên Pêşmerge destnîşan dikin.
Çend hêzên Pêşmerge hatine birêxistinkirin?
Di çend salên borî de, PDK û YNKyê û herwiha Serokatiya Herêma Kurdistanê û Hikûmeta Herêma Kurdistanê jî hertim ragihandine ku ew li ser yekgirtina hêzên Pêşmerge rijd in lê li gor zanyariyên ku li bal Wezaretên Bergirî û Derve yên Amerîkayê hene, hîna jî bi hezaran pêşmerge di bin fermana PDK û YNKyê de ne.
Li gor raporeke hevpeymanan û hêzên Amerîka li Herêma Kurdistanê, di meha adara 2022yan de, hêzên 80 ku girêdayî Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) ne, di navbera 63 ta 68 hezar pêşmergeyan de li xwe digirin. Hêzên 70 ku girêdayî Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê (YNK) ne, di navbera 40 ta 45 hezar pêşmergeyan li xwe digirin.
Di heman raporê de tê gotin ku "Nakokiyên di navbera serkirdeyên siyasî yên PDK û YNKyê de ˈkûr û bêdawîˈ ne û ev bêbawerî yek ji mezintirîn kelemên li pêşiya avakirina hêzeke leşkerî ya nesiyasî ye."
Li gor heman zanyariyên Wezareta Derve û Wezareta Parastinê ya Amerîkayê, Wezareta Pêşmerge vê dawiyê cebilxaneyên xwe nû kirine, bi taybetî jî li Duhok û Silêmaniyê. Lê hîna jî jana wê yekê dikişîne ku pêdiviyên lojîstîk ên leşkerî yên wekî wesayît, çek, cebilxane û pêdiviyên din li cem hêzên 70 û 80 yên ser bi YNK û PDKyê ne. Ev daneyên sala 2023ê ne, ne yên berî çend salekê ne, ango çend salan piştî ku Wezareta Pêşmerge bi piştevaniya Amerîkayê dest bi proseya çaksaziyê kir.
Agahî dabaşa wê yekê dikin ku piraniya operasyonên leşkerî yên li dij DAIŞê û operasyonên hevbeş ligel hêzên Iraqê ne ji aliyê hêzên ser bi Wezareta Pêşmerge, li şûnê ji aliyê hêzên YNK û PDKyê ve tên kirin. Ji bo Amerîkiyan ev tê wê wateyê ku desthilat, çek, rêveberiya deverê, cebilxane û çeperên leşkerî ne di destê hêzên hevpar, lê belê di destê hêzên PDK û YNKyê de ne.
Di van çend salan de tevî ku Wezareta Pêşmerge jî heye, tenê karîbû serpereştiya 20 tabûrên hevbeş, du hêzên piştevaniya hevbeş, sê navendên perwerdeya hevbeş û kolejekê li Ranyayê bike. Lê ne zelal e gelo desthilata Wezareta Pêşmerge ya tevahî li ser wan heye yan krîzek bi hêsanî wan ji hev vediqetîne.
Ne li gor agahiyên min lê li gor agahiyên navendên Amerîkayê; ev dîmena wê pêvajoyê ye ku ji sala 1992an ve bi navê yekgirtina hêzên Pêşmerge dest pê kiriye.
Dê pereyên Amerîkayê ji bo pêşmergeyan berdewam bin?
Wezareta Parastinê ya Amerîkayê salane li gor budceya ku jê re tê diyarîkirin, çend milyon dolaran ji wan hêzên hevbeş re dişîne, merema min hêzên ku ku di bin kontrola Wezareta Pêşmerge de ne. Ev jî li jêr navê alîkariya hêzên ku dijî DAIŞê şer dikin.
Her sal dema ku budceya pêşniyarkirî tê destnîşankirin, ew budce diçe Kongresê û her sal metirsî heye ku ji ber lobiya xurt a neyarên Herêma Kurdistanê û Pêşmerge, têbînî û fikarên endamên Kongresê li ser sistbûna pêvajoyê, xêzek li ser wê tibaba alîkariyê were kişandin û wê jî qut bikin an kêm bikin, ji ber ku divê were zanîn "bêzariya" ku Amerîkî behsa wê dikin dê bandorê li gotûbêjên parvekirina budceya Pentagonê bike.
Me vê dawiyê bi endamekî Kongresê re li ser vê mijarê gotûbêj dikir. Wî veneşart ku derbaskirina xalekê di projeyasayeke wekî yasaya berevaniya niştimanî de, ne karekî hêsan e û çavê gelek kesan jî li ser e. Di heman demê de, vêga li Kongresê çend dostên gelê Kurd hene ku bi rewşa Iraq û Herêma Kurdistanê dizanin.
Lê ne şert e ku rewş bi vî rengî bidome. Bi taybetî ku her du salan carekê hilbijartinên Civata Nûneran tên kirin û ne dûr e ku di çend salên bê de, nifşeke nû ya Amerîkayê bê Kongresê û qasî nifşa niha ne hevsoz û nasê doza kurd be û têbînî û dilgiraniyên ku hene jî bihêlin ku ew alîkariyê bi tevahî qut bikin.
Heke em bi zimanê hejmaran bipeyivin, alîkariyên Amerîkayê ji bo hêzên Pêşmerge û hêzên Iraqê sal bi sal kêmtir dibin. Ji bo nimûne, di sala 2021ê de, Amerîka daxwaza nêzîkî 510 milyon dolaran ji bo Iraq û Herêma Kurdistanê kir. Di sala 2022yan de, hevkarî kêm bûn û daketin 345an. Di sala 2023yan de, nêzîkî 358 milyon dolar bûn. Ji bo sala 2024an jî, tibabek pereyan ku nêzîkî 398 milyon dolarî ye ji bo hemû xerciyên hêzên Amerîka li Iraq û Sûriyê tê xwestin.
Dûmahîk
Di rastiyê de, tiştê ku min gotiye û nivîsandiye ne şîrove û pêşbînî lê belê agahî ye. Dibe ku Amerîka û hevpeymanan jî çaksazî û yekkirina hêzên Pêşmerge wekî mercê wan hevkariyan danîbin û ev yek ji berpirsên Wezareta Pêşmerge bi xwe re jî gotibin. Berpirsekî pilebilind ê Wezareta Pêşmerge jî ev zanyarî ji me re piştrast kir.
Li vir, li Amerîkayê jî di hin civînên ku li ser hêzên Pêşmerge hatin lidarxistin de, berpirsên Amerîkayê ew rastî anîne bîra berpirsên Herêma Kurdistanê li ser her sê astên bilind ên Amerîka; Kongres, Koşka Spî û Wezareta Derve, çi bigire çend caran pir bi zelalî ji wan re hatiye gotin.
Divê Kurd gavan bileztir biavêjin. Ji ber ku dibe ku ev hevkarî di her kêliyekê de rawestin an jî astengiyên mezin li ber wan çêbibin. Ji ber ku em ji bîr nekin dema ku endamên Kongreyê van alîkariyan wekî merc dibînin, dibe ku di her kêliyê de be, ji bo bicihanîna wî mercê xwe, zextan zêdetir bikin û nehêlin alîkarî ji Kongresê derbas bibin.
Di dawiyê de, ez dabaşa wê yekê nakim ka sedema sereke ya yeknebûna hêzên Pêşmerge kî ye, PDK an YNK, hêzên navxweyî yên Iraqê yan welatên navçeyê ye? Lê ez dibêjim ku niha derfetek derketiye pêş ji bo ku hêzên Pêşmerge bibin yek. Girîng e ku ev derfet neyê beravêtîkirin, çunkî bi serpereştî û piştevaniya welatê herî mezin ê cîhanê tê kirin.
Eger Amerîka alîkariyan rawestîne yan jî xwe ji yekgirtina hêzên Pêşmerge vekişişîne û peywendiyên xwe yên li gel hêzên Pêşmerge di bin çavan re derbas bike, wê demê divê gilî ji tu kesî neyê kirin. Kesî pişta xwe nedaye kurdan, kurdan bi xwe pişta xwe daye xwe. Timî nihêrtin û lêpirsîna dîrokê û rastkirina çewtiyên wê karekî girîng e, lê ji bo kurdan niha çêtir e ku di vê demê de dev ji wan mijaran berdin û lêpirsînê li rewşa niha ya kurdan bikin ka çima wisa tînin serê xwe?
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse