Amed
Amed (Rûdaw)– Li seranserê Bakurê Kurdistan û Tirkiyê 500 cur teyr ango balinde hene. Ji van balindeyan 280 cur li Amedê jî tên dîtin. Ji van 280 curan jî hêlîn û sitara 180 curan li Baxçeyên Hewselê ye. Lê ji ber bikaranîna dermanên çandinî yên bêkalîte, hejmara teyr û tilûran kêm dibe. Cotkar dibêjin ew neçar in dermanên çandiniyê bi kar bînin.
Apê Ezîz li ber Sûrên Amedê, li serdestê Pira Deh Derî ya, bi salan e li nav Baxçeyên Hewselê çandiniyê dike. Piraniya sewze û fêkiyên ji van bostan û baxçeyan derdikevin. Lê niha rêncberên wekî Apê Ezîz ji kêmbûna berên bax û bostanan gazindan dike. Sedema vê yekê jî bi miçiqandina ava kanalîzasyonê û dermanên kîmyeyî yên zîraî ve girê dide.
Hecî Ezîz Cotkar dibêje: “Rabûn ava heram a averoyan birrîn, li şûna wê ava pak anîn. Îca bi ava pak tiştek çênabe. Berê miletê me digot ku ´Em bi ava averoyan nexweş dikevin, lê belê 300-400 sal berê jî bi ava qirêj ev baxçe û bostanana dihatin avdan. Nexweşî jî jê çênedibû. Em peyînên zîreî didin, derman lê wer dikin. Lê belê encam jê nayê girtin. Ji kurm û mêş û molan pak nabe. Dermanên zîreî jî sexte ne.”
Baxçeyên Hewselê li Bakurê Kurdistanê mezintirîn mal û sitara teyr û tilûran e. 180 cur teyr ango balinde li Baxçeyên Hewselê dihewin. Lê li gor pisporan dermanên zîreî hejmar û populasyona teyr û tilûran kêm dike.
Biyolog li Zanîngeha Dîcleyê Prof. Dr. Ahmet Kiliç jî diyar dike: “Li Baxçeyên Hewsela Amedê 180 cur teyr û tilûr hene. Lê ji ber dermanên zîreî teyr û tilûrên li vir roj bi roj kêm dibin. Ji bo parastina wan pêwîst e dermanên çandinî û zîreî yên wekî DDT neyên bikaranîn. Dermanên wekî DDT tenê zererê nade teyr û tilûran dide me jî. Pêwîst e şareza û endezyarên zîreî di warê bikaranîna dermanan de ji cotkaran re bibin alîkar.”
Baxçeyên Hewselê 7 hezar sal e bi fêkî û sewzeyên xwe şaristaniya Amedê xwedî dike. Ji ber vê rola Baxçeyên Hewselê û xweşikiya wê ya bêhempa UNESCOyê di sala 2015an de ew xist nav Mîrateyên Çandî yên Cihanê.
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse