Hewlêr (Rûdaw) - Bi minasebeta 21ê Sibatê Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanî, bi pêşengiya Platforma Ked û Demokrasiyê ya Amedê çalakiyek hat li darxistin û tê de hat ragihandin “Perwerdehiya bi zimanê zikmakî wekî mafekî bingehîn ê kesan tê pejirandin û astengkirina mafê perwerdehiya bi zimanê zikmakî jî ji yek binpêkirinên mafê mirovan ên herî mezin e.”
Platforma Ked Û Demokrasiyê ya Amedê bi minasebeta “21ê Sibatê Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanî” li Meydan Derê Çiyê ya Amedê çalakiyek li dar xist.
Di çalakiyê de parlamenterên Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) Îmam Taşçier, Remziye Tosun, Hevserokên Şaxa Amedê yên HDPê, Serokê Şaxa Amedê ya Partiya DEVAyê Cîhan Ulsen, rêxistinên civakî yên sivîl û nenerên odeyên pîşeyî başdar bûn.
Ji bo Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanî bi zaravayên Kurmancî û Zazakî yên Kurdî daxuyaniyek dan û tê de hat ragihandin ziman perçeyê çandê yê sereke ye û ji bo gelan pir girîng e, him gel şikil didin zimanan him jî ziman şikil didin gelan.
Platforma Ked û Demokrasiyê ya Amedê 21ê Sibatê Roja Zimanê Zikmakî ya Cîhanê pîroz kir û di daxuyaniya xwe de wiha dibêje:
“Ziman perçeyê çandê yê sereke ye. Lewra ziman ji bo gelan pir girîng e, him gel şikil didin zimanan him jî ziman şikil didin gelan, bi vî hawî ziman dibin nasnameya gelan. Lîjneya Giştî Ya Rêxistina Perwerdehî, Zanistî û Çandê Ya Netewê Yekbûyî (UNESCO) di sala 1999’an de ji bo 21’ê Sîbatê bibe `Roja Zimanê Zikmakî Ya Navnetewî` biryar daye û cara ewil di sala 2000’de li her derê cîhanê ji bo piştgirîya pirçandî û pirzimaniyê `21ê Sîbatê Roja Zimanê Zikmakî Ya Cîhanê` hatiye pîrozkirin.
Li gor daneyê UNESCO’yê 5 hezar ziman jê yên herêmkî, zêdetirî 7 hezar ziman tên axaftin. Ji sedî 40’ê van zimanan bi xetereya tunebûnê re rû bi rû ne. Li gorî UNESCO’yê, di hundirê sed salî de zarokê bi wî zimanî xeber dide li ber tunebûnê be,ew ziman di xeterê de ye û zarokê bi wî zimanî xeber dide nema be jî, ew ziman mirî tê hesibandin. Li gorî danezana UNESCO’yê, li Tirkiyê 8 ziman ji holê rabûyne an jî li ber jiholêrabûnê ne.
Zimanê ku ne bi perwerdehiyê lê ji malbat, derdor û civakê tê hînbûn wekî zîmanê zikmakî tê pênasekirin. Di civakên ku di asta etnîkî û netewî de ne, zimanê di hemû têkilî û karûbarên cavakan de tê bîkaranîn, dibe zîmanê zikmakî yê wê cîvakê. Kesek ji bilî zimanê xweyî zikmakî, zimanekî din, du zîmanê din hîn bibe û pê ragihandinê bike jî, ew ziman tu car nikare bibe wekî zîmanê zikmakî. Lewma di Hevpeymana Mafên Zarokan Ya Neteweyê Yekbûyî de, perwerdehiya bi zimanê zikmakî wekî mafekî bingehîn ê kesan tê pejirandin û astengkirina mafê perwerdehiya bi zimanê zikmakî jî ji yek binpêkirinên mafê mirovan ên herî mezin tê hesibandin.
Mafê perwerdehiyê ku naveroka wê demokratîk û laîk be, rê li ber cihêrengiya çand û zimanan veke û zanistî be watedar e. Ji bo pêşketinên civakî û aborî yê welatekî, divê derfetên ku qirnê nuh karibin bi gencîneyên çand û zimanê xwe mezin bibin, bêne avakirin. Bi vî rengî pêşvebirin û xwepêşxistina civakê pêkan e. Lewma desthilatdaran ji bo rê li ber guherîn û pêşxistinên civakî bigrin, berên xwe dane perwedehiyê û gencîneyên çandî. Pê re jî perwerdehî û hînbûyina ji bilî “zimanê fermî” qedexe kirine.
Mafê perwedehiyê bi her aliyên xwe pêk bê dê li ser rastiya xwe rûnê. Lewra bêyî rêgezê zanistî û hevpeymanên navnetewî, bi qedexekirina mafê perwerdehiya bi zimanê zikmakî, parastina mafê perwerdehiyê xapandin e.
Li welatê me bi taybetî zarokên zimanê wan ên zikmakî Kurdî, Erebî, Lazî, Ermenî, Hemşînî, Çeçenî, Suryanî û hwd. ye ji zimanê xwe tê qutkirin. Di vê nîvengê de 21’ê Sîbatê Roja Zimanê Zikmakî tê pîrozkirin. Qedexekirina bikaranîna zimanê zikmakî bandorê li her kesî bike jî bêtir bandorê li ser zarokan dike. Ji aliye zimanzaniyê, perwerdehiya zanistî, pedagojî û însanî ve girîngî û pêwistiya zimanê zikmakî ji bo zarokan dîyar e. Bêparhiştina ji vî mafî ya zarokan encamên neyînî bi xwe re tîne û bandorek jiyanî ya neyînî li zarokan dike. Di van rojan de hinek îstatîstîk di raya giştî de belav dibin, him di azmûnên giştî de him jî di testên kû behreyên akademîk dipîvin de bajarên ku kurd û ev gelên ku li jor navê wan hat bilêvkirin lê dijîn her tim di rêzên dawî de cîh digrin. Hewce ye ku raya giştî li ser van encaman hûr bibe û binirxîne. Helbet ev rewş ji ber ku bi zimanê zikmakî perwede naye dayin tê holê. Ev ne qeder e, divê ev bê guherîn.
Axa Mezopotamya û Anadotoliyê di dîrokê de bûye dergûşa gelek şaristanî,ziman û çandan. Lê ji ber bi salane polîtîkayên li ser zimanên zikmakî têne meşandin, axa me ber bi çolbûyine ve diçe.
Xwestekên ‘perwerdehiya bi zimanê zikmakî’ ku rêgeza bîngehîn ya perwerdehiya zanistiyê pêk tîne, rastî êrişên nijadperestiyê tê. Li hemberderketina fêrbûn û jiyîna zîmanê zikmakî li hemberdeketina zanistiyê ye. Bi hinceta ku ‘welatê dê parçe bibe’, li hemberderketina xwesteka bi milyonan zarokên ku perwerdehiya bi zimanê zikmakî dixwazin nayê pejirandin û wekî ‘gef’ dîtina vê xwesteka rewa jî ne rast e.
Em wek Platforma Ked û Demokrasiyê ya Amedê bang li deshilatdaran dikin: Dest ji van plîtîkayên qedexekirinê û pişaftinê berdin. Him polîtîk him jî ji alîyê pedagojîkî da xwesteka me ev e ku bila perwerdehî bi zimanê zikmakî bê dayîn, her gel bila bi zimanê xwe yê dayikê perwerdehiyê bibîne. Bi çend gavên xapînok , yên ku li ser hînkirina zimanê zikmakî ne, ev pirsgirêk nayin çareserkirin. Em dibên tenê ne perwerdehî, di hemû xizmetên giştî: wek tendirustî, şaredarî û hwd. de jî divê rê li ber bikaranîna zimanê dayîkê bê vekirin. Dîsa di têkiliya navbera bijîşk û nexweşan de ji ber ku zimanê zikmakî naye bikaranîn di bilêvirina hal û wextê xwe de nexweş pirsgirêkan dijîn û ev jî dibe sedem ku pirsgirêkên tenduristiya kesan çareser nebe yan jî tedawiyên şaş bên kirin. Ev jî binpêkirina mafê mirovan bi xwe ye. Em dîsa dixwazin eşkere bikin kû bi zimanê zikmakî bicîhanîna hemû xizmetên giştî esasê têkoşîna me ye û em ê vê têkoşînê her tim bilindtir bikin.
Em dîsa wek Platforma Ked û Demokrasîyê ya Amedê bang li raya giştî ya kurdan jî dikin: her çi qas xilasîya Kurdî ya sereke perwerdehîya bi kurdî be jî em wek civak nikarin li bendî van destkeftîyan bisekinin. Lewma ewce ye ku her kurd û her sazîya kurdan li Kurdî xwedî derkevin. Helbet em dizanin tenê bi ferasetên kes û sazîyan ev ziman xelas nabe lê bi xwedîderketina bi civakî zimanê Kurdî dê xwe bigihîne roja xelasiyê. Xelasî di axaftin û bikaranîna ziman de ye.
Em bi van xwestekan Roja Zimanê Zikmakî ya hemû gelan pîroz dikin. Hêvî dikin kû ev roj di gele me û hemû gelan de hişmendîya zimên pêş de bibe. Em ji zimanê xwe hez dikin, lewma em ê bi kurdkî biaxifin, bixwînin û binivisînin.”
Şîrove
Bi mêvanî şîroveyekê binivîse an jî têkeve hesabê xwe da ku malperê bi awayekî yeksertir û berfirehtir bi kar bînî
Şîroveyekê binivîse