Hewlêr (Rûdaw) - Serokwezîrê Herêma Kurdistanê Mesrûr Barzanî derbarê pirsgirêkên di navbera Iraq û Herêma Kurdistanê de ku li benda çareserkirinê ne de got “Mijara duyem jî maddeya 140 e ku mixabin ji aliyê hikûmeta navendî ve weke ku di destûrê de hatiye diyarkirin nehatiye çareserkirin. Çareserkirina vê pirsgirêkê dibe yek ji pêngavên herî girîng ku hikûmetên Iraq û Herêma Kurdistanê nêzîkî hev bike. Wek mînak em amade ne ku li herêmên bi nakok lîwayên hevpar ava bikin.” Barzanî li ser pêkanîna Kongreya Netewî got “Xwe ferzkirina hin aliyan rê li ber pêkanîna Kongreya Neteweyî girt.”
Serokwezîrê Herêma Kurdistanê Mesrûr Barzanî di Foruma Enstîtuya Lêkolînên Rojhilatê Navîn (MERI) a bin navnîşana "Iraq bo Hemûyan” a li Hewlerê bi sponseriya Tora Medyayî ya Rûdawê de axivî.
Di civîna ku bi moderatoriya Serokê MERÎ Dilaver Alaaddîn di Foruma MERI 2022 de hat lidarxistin de, Serokwezîr Barzanî pêşhatên aborî û siyasî yên li Herêma Kurdistanê û Iraqê nirxand û bersiva pirsên amadebûyan da.
Serokwezîr Barzanî di destpêka axaftina xwe de bersiva pirsa derbarê Serokwezîrê nû yê Iraqê Mihemed Şîa Sûdanî da û got “Min ew pîroz kir, karekî zehmet e. Ji ber ku Iraq di rewşeke xirab re derbas dibe. Gelek sedemên vê yekê hene. Her wek pîvanên jêderk ên derveyî, xeletiyên hikûmetên berê jî hene.”
Barzanî diyar kir ku ji hikûmeta ku li Iraqê hatiye ser kar, bi taybetî di warê xizmetguzariyên binesaziyê de tê çaverêkirin ku gavên cidî bên avêtin û dibêje “ Niha ji her demê zêdetir pêwîstiya gelê Iraqê bi xizmetguzarî, ava vexwarinê, elektrîk, navendên tenduristiyê, dibistan, ewlehî û jiyaneke bextewar heye. Eger serokwezîrê nû yê Iraqê bi lez û bez ji bo nehîştina gendeliyê û pêşkêşkirina xizmetguzariyan ji xelkê re tevbigere, ev yek dê bibe serkeftinek ji bo hikûmeta nû. Hêvîdar im aliyên din jî alîkariya hikûmet û serokwezîrê nû bikin. Ezmûnek me heye. Kabîneya me di çarçoveya bernameya xwe de gelek gav avêtine. Em dikarin ezmûna xwe bo tevahiya Iraqê veguhezînin. Yek ji baştirîn karên ku em dikin dîjîtalkirina pîşesaziyên karûbar e. Heta sala 2025ê hemû xizmetguzarî li Herêma Kurdistanê dê li ser sîstema elektronî bin.”
Serokwezîr Barzanî diyar kir ku wan di warê pirrengkirina çavkaniyên aborî de gavên girîng avêtine û wiha berdewam kir “Mînak me di warê çandiniyê de gav avêtin. Di meha bê de yekemîn hinartina berhemên çandiniyê ji Herêma Kurdistanê bo derve tê kirin. Li ser pirsgirêkên ku heta niha di navbera Hewlêr û Bexdayê de nehatine çareserkirin, em amade ne bi her awayî alîkariyê bikin. Yek ji wan qanûna neft û gazê ye. Heta niha qanûneke petrol û gazê ya Iraqê nîne. Li gel Bexdayê em dikarin yasaya hevbeş a petrol û gazê amade bikin û bişînin Parlamentoyê. Bi vî awayî pirsgirêkên heyî dikarin bên çareserkirin.”
Herêmên nakok
Serokwezîr bal kişand ser pirsgirêkên di navbera Iraq û Herêma Kurdistanê de ku hê jî li benda çareseriyê ne û got “ Mijara duyem jî maddeya 140 e ku mixabin ji aliyê hikûmeta navendî ve weke ku di destûrê de hatiye diyarkirin nehatiye çareserkirin. Çareserkirina vê pirsgirêkê dibe yek ji pêngavên herî girîng ku hikûmetên Iraq û Herêma Kurdistanê nêzîkî hev bike. Mînak em amade ne ku li herêmên bi nakok tugayên hevpar ava bikin. Lê mixabin DAIŞ sûdê ji valahiya ewlehiyê werdigre û êrişî sivîlan dike. Şanda Herêma Kurdistanê derbarê bûdceyê de gelek caran çûbû Bexdayê. Erk û berpirsiyariya Herêma Kurdistanê vegotin. Me li ser vê yekê bi hikûmeta Adil Ebdulmehdî û Mistefa Kazimî re jî axivî. Lê heta niha ji bo çareserkirina pirsgirêkê bûdceyê tu gav nehatine avêtin. Çareserkirina kêşeyên bi Herêma Kurdistanê re ji aliyê hinek aliyan ve weke rêya zextê li ser serokwezîran hat bikaranîn. Çareseriya pirsgirêkên navbera Hewlêr û Bexdayê ne teknîkî û yasayî ye, lê siyasî ye. Em maf ji kesî naxwazin. Ev mafê me ye. Yek ji wan jî hevkariya rast e. Ya duyemîn jî par û wezaretên vî gelî ye. Em jî dixwazin bibin şirîk û beşdarî mijarên stratejîk bibin. Em naxwazin tiştek li ser me were ferzkirin. Her welatiyekî Herêma Kurdistanê ku li Iraqê kar dike, divê hem nûnertiya gelê xwe û hem jî nûneratiya tevahiya Iraqê bike. Yên ku berê ji desthilatdarên ku mafê wan ê wan hebû ji wan hatine girtin divê bên vegerandin. Eger deriyê Bexdayê ji bo Herêma Kurdistanê û xelkê wê vebe, bi baweriya min dê gelek kes ji vir biçin û ezmûnên xwe pêşkêş bikin û piştgiriya wan bikin.”
“Weke hikûmet me armanc kir ku çavkaniyên dahata xwe zêde bikin”
Serokwezîr Barzanî di berdewamiya axaftina xwe de wiha got:
“Di dema belavbûna Covid-19 de, hikûmeta Iraqê disa jî bûdceya Herêma Kurdistanê neşandiye. Herêma Kurdistanê jî piraniya dahata xwe ji bo mûçeyên karmendan xerc dike.
Ji bo vê jî weke hikûmet me armanc kir ku çavkaniyên dahata xwe zêde bikin. Pîşesazî, çandinî û tûrîzmê emê çawa pêş bixin? Me xwest em vê mijarê reform bikin. Mixabin dahata çavkaniyên neftê di asteke gelek kêm de ye. Encamên projeya dîjîtalbûnê dê paşê werin dîtin. Dîsa, me plan kir ku perwerdehiya bilind reform bikin. Ew pêvajoyek berdewam e.
“Me quruşek deyn nekir”
Tevî hemû pirsgirêk û êrîşan jî me karî bê dereng mûçeyê karmend û xebatkaran bidin, bêyî ku qurişekî deyn bikin û heta 2 milyar dolar deynê derve bidin. Li şûna ku em teslîmî şert û mercên heyî bibin, berovajî pêş ketine û ez hêvîdar im ku em ê pêngava xwe bi pêş bixin.
Ev parlamento aktîf bû, di vê heyama kabîneyê de wezîr çûn parlamentoyê, pêşkêşî kirin û hevgirtin hebû. Ji destpêka vê hikûmetê ve, me gelek kar kiriye ku xerciyên wê nas bikin û kêm bikin.
Bi kontrolkirina xerciyan me karî xercên hikûmetê kêm bikin û bi vî awayî mûçeyan bidin. Piştre rexne hate kirin ku her tişt navendî bû. Me qebûl kir û destnîşan kir ku rayedar ji parêzgehan re hatine dayîn. Parvekirina desthilatan û kontrolkirina dahatan li hemû parêzgehan mijarên cuda ne. Ger em karibin vê bi dest bixin, pirsgirêkên din ên aborî dikarin hêsantir çareser bibin.
“Ji bo ku sermayedaran bikişîne di gelek waran de gavên girîng hatin avêtin”
Yên ku dixwazin veberhênanê bikin dixwazin serwet û veberhênanên wan bên parastin. Ewlehiya Herêma Kurdistanê vê baweriyê dide veberhêneran. Ya duyemîn jî baweriya veberhêneran bi hikûmetê ye. Em di vî warî de piştgirî û teşwîqê pêşkêşî hemû veberhêneran dikin. Herêma Kurdistanê di gelek waran de wek kêmkirina bac û ewlehiyê gavên girîng avêtine ji bo ku sermayedar bikişîne.
“Em carek din sermayedaran vedixwînin Herêma Kurdistanê”
Her ku li welatekî aborî pêş dikeve, ewlehî zêde dibe û aramiya siyasî tê dabînkirin. Bi saya vê panelê em carek din sermayedaran vedixwînin Herêma Kurdistanê.
Pêşîlêgirtina gendeliyê ne tenê dadgehkirin û cezakirina kesên ku gendeliyê dikin e. Divê sîstem rê nede gendeliyê. Di vî warî de me gavên girîng avêtin. Weke mînak pêdiviyên wezaretan peyda dikin. Piştî ku pergal rê nede kesên ku dixwazin gendeliyê bikin jî firsend nabin. Di vî warî de me gavên baş avêtin. Mijareke din a girîng jî pêşxistina sektora taybet e. Em plan dikin ku di demek nêz de saziyek ku piştgiriyê bide karsazên ciwan ava bikin. Bi vî awayî, dê ramanên nûjen ên karsazan werin piştgirî kirin. Bi vî awayî, ne hewce ye ku her kes di hikûmetê de bixebite. Mebest ew e ku, ger endezyarek di sektora taybet de zêdetir qezenc bike, dê li wir bixebite. Ev jî beşeke ji pêngava ku Herêma Kurdistanê ber bi daxwazeke aborî ya pêşketîtir ve dibe.
“Divê Banka Navendî ya Iraqê jî li vir bê vekirin”
Em dixwazin li vir şaxeke Banka Navendî ya Iraqê vekin û ligel bankên din ên taybet kar bikin. Ez piştgiriya her cure azadiya ramanê dikim, ez pê bawer im. Em hemû welatiyên vî welatî ne û divê em hemû bi berpirsyariyên xwe haydar bin. Em amade ne ku alîkariya her kesê ku pîşeya xwe dike bikin.
“PDK dê di parastina welat û xakê de berdewam be”
PDK ne tenê partiyek ji beşek, qat û çînekê ye. Ew partiyeke sîwana mezin e û hemû pêkhateyên etnîkî û olî dihewîne. PDK xwedî prensîbên neguherbar e, li gorî me xeta Barzanîyê nemir e. PDK dê di avakirina demokrasî û parastina xak û xak de pêşengiyê bike. Guhertinên din piçûk in, hejmar in.
Eger îradeya siyasî li Bexdayê hebe em amadene pirsgirêkan çareser bikin. Têkiliyên xirab ên li gel Bexdayê ne ji me, ji wan e. Eger ev hikûmet deriyan ji me re veke, dê têkiliyên me yên pir baş bi Bexdayê re hebin.
“Kurd ji erk û wezîfeyên xwe hatin dûrxistin”
Me hertim armanc kiriye ku bi Bexdayê re di nav peywendiyên baş de bin. Di dema damezrandina artêşa Iraqê de ji sedî 28 Kurd bûn. Bi awayekî sîstematîk rêjeya Kurdan di demeke dirêj de daxist ji sedî 2an. Kurd ji erk û wezîfeyên xwe hatin dûrxistin.
Têkiliyên di navbera ENKS û PYDê de
Ji bo başkirina peywendiyên di navbera ENKS û PYDê de li vir sê konferans hatin lidarxistin. Serok Barzanî bi xwe ji bo çareserkirina nakokiyên di navbera aliyên Rojava de eleqedar bû. Lê piştre mixabin PYD xwe vekişand. Hat gotin ku talîmat ji cihekî din hatiye. Ger kurdên Rojava bên gel hev dê pêşeroj û destkeftiyên wan zêdetir bin. Di vê mijarê de ezmûnên me yên pir tal hene. Ger îro EKNS û PYD bixwazin werin ba hev û biaxivin, em amade ne bi her awayî alîkariyê bidin. Kongreya Neteweyî ya Kurd divê li ser esasên ku em hemû pê bawer in pêk were. Ger em dixwazin mafên gelê Kurd li ser axa ku lê dijîn bi pêş bixin, divê em realîst bin, ne hestyar bin. Divê mafên Kurdan bi awayekî aştiyane bên bidestxistin. Xwe ferzkirina hin aliyan rê li ber pêkanîna Kongreya Neteweyî girt.”